Sở hữu toàn dân là sở hữu chung hay sở hữu riêng

“Việc sửa đổi, bổ sung lần này là nhằm xây dựng Bộ Luật dân sự thực sự trở thành luật chung của hệ thống pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội được hình thành theo nguyên tắc tự do, tự nguyện, bình đẳng và tự chịu trách nhiệm giữa các bên tham gia, ghi nhận và bảo vệ tốt hơn các quyền của cá nhân, tổ chức trong giao lưu dân sự, góp phần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, ổn định môi trường pháp lý cho sự phát triển kinh tế - xã hội sau khi Hiến pháp đã được sửa đổi”, Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói.

Tại phiên họp này, còn có 11 vấn đề lớn của Dự thảo luật còn có ý kiến khác nhau để Thường vụ Quốc hội cho ý kiến. Một trong những nội dung đáng chú ý của dự thảo Bộ Luật dân sự (sửa đổi) là về hình thức sở hữu. Theo đó, chỉ quy định hai hình thức sở hữu trong giao lưu dân sự là sở hữu riêng và sở hữu chung. Trong đó, sở hữu riêng là sở hữu của một chủ thể, bao gồm cá nhân, pháp nhân; sở hữu chung là sở hữu của nhiều chủ thể.

Trong hai hình thức sở hữu này đã bao gồm tài sản thuộc sở hữu tư nhân, sở hữu toàn dân. Khi tham gia vào các quan hệ dân sự, quyền của chủ sở hữu thuộc các hình thức sở hữu đều được bảo vệ bình đẳng trước pháp luật không phụ thuộc vào tính chất sở hữu, thành phần kinh tế, tài sản thuộc sở hữu toàn dân hay tài sản thuộc sở hữu tư nhân.

Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý, được quản lý, sử dụng theo quy định của Hiến pháp, Bộ luật này và các luật khác có liên quan.

Theo Tờ trình của Chính phủ, việc không quy định hình thức sở hữu toàn dân trong Bộ Luật dân sự cũng không làm giảm hay mất đi cơ sở pháp lý để điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến tài sản công, vì ngoài Hiến pháp, còn có rất nhiều luật khác quy định liên quan đến việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản công, như Luật đất đai, Luật tài nguyên nước, Luật khoáng sản, Luật bảo vệ và phát triển rừng, Luật biển Việt Nam, Luật đấu thầu, Luật đầu tư công, Luật đầu tư, quản lý tài sản nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp, Luật quản lý, sử dụng tài sản nhà nước...

Xuất phát từ bản chất của các quan hệ dân sự, khi cơ quan, tổ chức thuộc Nhà nước đưa tài sản thuộc sở hữu toàn dân tham gia vào giao lưu dân sự thì đều phải áp dụng chế độ pháp lý chung không phân biệt hình thức sở hữu, thành phần kinh tế.

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Quốc hội Phan Trung Lý cho biết, Uỷ ban này tán thành với việc cần sửa đổi quy định về phân loại hình thức sở hữu, bởi việc quy định hình thức sở hữu theo cách liệt kê như Bộ luật Dân sự hiện hành không bảo đảm tính ổn định do các chủ thể này luôn thay đổi, biến động theo sự phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, việc phân loại hình thức sở hữu theo cách nào, có bao nhiêu hình thức sở hữu vẫn có ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng, chỉ quy định hai hình thức sở hữu như dự thảo luật là không hợp lý, không thể hiện đầy đủ tính chất “nhiều hình thức sở hữu” của nền kinh tế Việt Nam, không bao quát hết các quy định cụ thể về sở hữu trong Hiến pháp là sở hữu toàn dân và sở hữu tư nhân…

Theo quy định của Hiến pháp, đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý… là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Như vậy các loại tài sản này thuộc sở hữu toàn dân, Nhà nước là đại diện chủ sở hữu.

Vì vậy các văn bản pháp luật nhất là Bộ luật Dân sự cần phải làm rõ tính chất của sở hữu toàn dân là sở hữu chung hay sở hữu riêng hay một loại hình thức sở hữu đặc thù. Nếu xác định là hình thức sở hữu đặc thù thì cần quy định trong Bộ luật Dân sự để phù hợp với Hiến pháp và vai trò của sở hữu toàn dân trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Bên cạnh đó, tài sản thuộc hình thức sở hữu nhà nước đang được quy định trong Bộ luật Dân sự 2005 và nhiều văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, nếu Bộ luật Dân sự không tiếp tục quy định về vấn đề này thì cần phải nghiên cứu cho phù hợp với Bộ luật Dân sự (sửa đổi).

Ý kiến khác lại tán thành với dự thảo luật và cho rằng, việc xác định hình thức sở hữu phải căn cứ vào sự khác biệt trong cách thức thực hiện các quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt của chủ sở hữu đối với tài sản chứ không phải căn cứ vào yếu tố ai là chủ thể cụ thể của quyền sở hữu như quy định hiện hành. Do đó chỉ có hai hình thức sở hữu cơ bản là sở hữu chung và sở hữu riêng.

Cho ý kiến về dự án luật, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị UBTVQH bàn thảo kỹ lưỡng về phạm vi của dự thảo Luật, đảm bảo đúng nguyên tắc “việc dân sự cốt ở đôi bên”. Đồng thời, những nội dung đã được sửa đổi trong Hiến pháp thì cũng phải được sửa đổi trong Bộ luật Dân sự; trong đó, chú trọng đến việc mở rộng hơn nữa quyền dân chủ của người dân. Các nội dung sửa đổi cần đảm bảo trên cơ sở kế thừa tinh hoa của Bộ luật Dân sự cũ kết hợp với quá trình thực tế thi hành pháp luật và bám sát tinh thần Hiến pháp.

Dương Công Chiến