Thiếu định hướng, người soạn thảo văn bản “đẽo cày giữa đường”
Ảnh minh họa |
Đại biểu Vũ Tiến Lộc (Thái Bình) cho rằng, là đạo luật “ban hành luật”, Luật ban hành văn bản pháp luật có nhiệm vụ tạo khung khổ, thiết lập cơ chế vận hành cho toàn bộ hoạt động lập pháp và lập quy của chúng ta. Chính vì vậy, để có thể nâng cao được chất lượng văn bản pháp luật thời gian tới, chúng ta rất cần những giải pháp đột phá trong dự thảo Luật này.
Đại biểu Vũ Tiến Lộc đánh giá cao những điểm mới của Dự thảo Luật, đặc biệt là việc bổ sung quy trình thảo luận về chính sách của văn bản pháp luật và việc công khai hóa, minh bạch hóa hoạt động xây dựng pháp luật. Tuy nhiên, đại biểu Vũ Tiến Lộc cho rằng dường như ở một số vấn đề quan trọng chúng ta vẫn chưa chạm được vào bản chất của vấn đề và chưa có được những biện pháp xử lý thỏa đáng những bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành.
Cụ thể, đối việc định hình chính sách cho mỗi văn bản pháp luật, luật hiện hành không có giai đoạn định hình chính sách cho mỗi văn bản. Điều này khiến cho các dự thảo không có định hướng chính sách rõ ràng. Việc thiếu định hướng của các các cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản ngay từ khi xem xét đề xuất ý tưởng khiến cho người soạn thảo giống như anh “đẽo cày giữa đường”, không biết kiên định đường hướng nào.
Thực tế cho thấy, một số văn bản được ban hành mà không rõ mục tiêu, phạm vi điều chỉnh, đối tượng điều chỉnh và nguyên tắc xây dựng chính sách, dẫn đến những hiểu lầm và tranh luận không cần thiết hoặc nội dung dự thảo không đúng với chủ trương, định hướng của người có thẩm quyền ban hành văn bản. Ví dụ như một số đề xuất trước đây về quản lý xe ôm, về sức khỏe của người lái xe...
Dự thảo đã chú ý đến việc này, thông qua việc đưa nội dung chính sách thành một nội dung chính xuyên suốt quá trình xây dựng văn bản pháp luật. Đó là một tiến bộ vượt bậc. Nhưng vấn đề là, không có chỗ nào trong Dự thảo định nghĩa chính sách là gì, chính sách bao gồm những nội dung nào, căn cứ vào đâu để đánh giá chính sách…
“Toàn bộ các quy trình xây dựng pháp luật sau đó chạy theo chính sách, dựa vào chính sách, nhưng cả người soạn thảo lẫn người thẩm định đều không biết chính sách đó được xác định thế nào, cần phải đáp ứng các yêu cầu tối thiểu gì. Vì vậy, tôi đề nghị Dự thảo cần làm rõ nội dung này”, ông Lộc phát biểu.
Về quyền lập quy của các Bộ, ngành, chính quyền địa phương, hiện nay, các Bộ, ngành vẫn là những cơ quan soạn thảo pháp luật chủ yếu. Tuy nhiên, quy trình soạn thảo văn bản hiện hành cho thấy rõ những bất cập về chất lượng văn bản pháp luật khi Bộ, ngành vừa là cơ quan đề xuất, soạn thảo, vừa là cơ quan ban hành văn bản hướng dẫn và tổ chức thực hiện quản lý Nhà nước.
Do vậy, có một xu hướng tự nhiên nhiều chính sách vẫn dành thuận lợi cho cơ quan quản lý nhà nước, đẩy khó khăn cho các đối tượng chịu sự điều chỉnh của văn bản nhưng không có cơ chế nào hạn chế hệ quả của việc này. Do vậy, nhiều đại biểu đề nghị dự thảo Luật cần có quy định giới hạn thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật của Bộ ngành, địa phương để bảo đảm tập trung thực thi đầy đủ quyền lập pháp của Quốc hội và quyền ban hành văn bản hướng dẫn Luật của Chính phủ.
Thực tế 8 năm thực thi Luật hiện hành đã cho thấy rất rõ bất cập về các văn bản hướng dẫn Luật. Nhiều Luật được ban hành nhưng không có văn bản hướng dẫn kịp thời với hiệu lực của Luật. Tình trạng nợ đọng văn bản hướng dẫn kéo dài nhiều năm chưa chấm dứt. Người dân, DN chờ thông tư hơn chờ luật, nghị định bởi khá nhiều trường hợp công chức ở cơ sở từ chối thực hiện thủ tục vì lý do chưa có thông tư hướng dẫn. Họ cũng sợ thông tư hơn sợ luật, nghị định vì trong không ít trường hợp, thông tư hạn chế quyền, mở rộng nghĩa vụ của họ nhiềuhơn so với luật, nghị định. Luật thì ở “trên trời”, thông tư thì “dưới đất”. Thế nhưng, chưa thấy Dự thảo đưa ra giải pháp hiệu quả nào để giải quyết tình trạng này.
Vì vậy, đại biểu Vũ Tiến Lộc đề nghị bổ sung 3 nguyên tắc vào Dự thảo. Một, các loại văn bản cấp Bộ, ngành trở xuống không được quy định hạn chế các quyền hoặc tăng thêm các nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân so với quy định của văn bản cấp trên, tương tự như cách làm của Luật DN hiện nay, không cho phép Bộ, ngành, địa phương được ban hành quy định về điều kiện kinh doanh. Hai, văn bản từ cấp quyết định của Thủ tướng trở lên mới có thể có văn bản hướng dẫn. Ba là, có cơ chế để kiểm soát và xử lý trách nhiệm trong việc chậm ban hành văn bản hướng dẫn
Về sự tham gia của người dân và DN, đại biểu Vũ Tiến Lộc cho biết, từ góc độ pháp luật, sự tham gia của người dân, DN vào quá trình xây dựng chính sách, pháp luật là một nội hàmcủa quyền “tham gia quản lý nhà nước và xã hội” , quyền “thảo luận và kiến nghị” đã được hiến định trong Hiến pháp 2013. Do đó, quyền tham gia của người dân, DN vào quá trình ban hành văn bản pháp luật cần được thể chế hóa đầy đủ trong luật này.
Ngoài ra, ở góc độ thực tế, ông cũng nhấn mạnh rằng, đây là giải pháp rất hiệu quả cho việc nâng cao chất lượng văn bản pháp luật. Trong khi không thể thay đổi trong ngày một ngày hai năng lực của đội ngũ cán bộ xây dựng pháp luật thì việc huy động trí tuệ của người dân, DN để cùng Nhà nước xây dựng pháp luật, tận dụng tai mắt của nhân dân, của DN để kiểm soát quá trình xây dựng pháp luật rõ ràng là cách làm hiệu quả và hợp lẽ.
Dương Công Chiến