Thu hút FDI: Thoáng nhưng phải chặt chẽ hậu kiểm
Ái ngại với dự án quy mô nhỏ
Là người rất ủng hộ và đề cao những đóng góp của khối DN FDI vào phát triển kinh tế Việt Nam, song GS. TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội DN có vốn đầu tư nước ngoài (VAFIE) cho biết, ông cảm thấy rất ái ngại vì gần đây đã xuất hiện ngày càng nhiều các dự án FDI có quy mô nhỏ chỉ vài trăm ngàn USD, thậm chí có dự án chỉ từ 50.000-100.000 USD. Ngay trong 4 tháng đầu năm nay, chỉ có 2 dự án cấp mới có quy mô hơn 1 tỷ USD, 250 dự án còn lại có tổng vốn 1 tỷ USD, tức là trung bình chỉ 4 triệu USD/dự án.
Báo cáo của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tại Hội thảo “Định hướng nâng cao hiệu quả thu hút và sử dụng vốn đầu tư nước ngoài” mới đây cũng cho thấy, số dự án có quy mô nhỏ hiện nay là rất lớn. Theo đó, trong 3 năm gần đây, số dự án có vốn đăng ký dưới 1 triệu USD chiếm tới 44,15% tổng số dự án, song số vốn chỉ chiếm tỷ lệ chưa đầy 1% trong tổng số vốn.
Ông Mại cho rằng, đây là điều rất đáng lo ngại, bởi với đà này, DN FDI sẽ lấn sân cả các lĩnh vực mà DN trong nước có thể làm được. Vì vậy, Chủ tịch VAFIE khuyến cáo, đã đến lúc phải thanh lọc các dự án FDI vào Việt Nam, định hướng để thu hút các dự án lớn, tạo sức lan tỏa và không chèn lấn với DN trong nước.
Phải thanh lọc các dự án FDI, định hướng để thu hút các dự án lớn không chèn lấn DN trong nước
Khuyến nghị này của ông Mại dường như lại trái ngược với các nội dung đang được sửa đổi trong hai bộ luật quan trọng liên quan tới thu hút FDI là Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp. Theo đó, ban soạn thảo hai luật này cho biết sẽ tháo gỡ sự phức tạp trong thủ tục đầu tư, thống nhất cách hiểu và áp dụng Luật để bảo đảm quy trình đầu tư được thực hiện nhất quán, nâng cao sức hấp dẫn của môi trường đầu tư trong nước. Sự nới tay này cũng khiến một số đơn vị tư vấn cũng như cơ quan quản lý cấp địa phương lo ngại là thông thoáng quá.
Đơn cử như việc thu hẹp diện cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Theo luật mới chỉ còn các dự án lớn tác động tới kinh tế xã hội do Chính phủ phê duyệt, hoặc các dự án thuộc lĩnh vực đầu tư có điều kiện là phải xét duyệt giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Như vậy, NĐT nước ngoài vào Việt Nam chỉ cần đăng ký thành lập DN là có thể tự do kinh doanh các ngành nghề mà pháp luật không cấm. Việc thả lỏng thủ tục khiến nhiều ý kiến lo ngại rằng sẽ dễ đến mức quy mô và ngành nghề nào cũng được vào.
Quan trọng hậu kiểm phải chặt
Ông Nguyễn Công Ái, Phó tổng giám đốc Công ty TNHH KPMG Việt Nam cho rằng, quy định quá thoáng sẽ làm xuất hiện nhiều DN trên giấy. Theo đó, sẽ có hàng vạn DN được thành lập chỉ để bán cho các DN khác làm tăng số lượng DN khiến cơ quan quản lý kiểm soát không xuể. Chưa kể, quy định thông thoáng chắc chắn sẽ khuyến khích DN quy mô nhỏ từ các quốc gia khác tràn sang hoạt động trong những lĩnh vực mà DN trong nước cũng đủ năng lực để làm. “Dễ thấy nhất là họ cứ đi thu gom nông sản, đầu cơ làm giá, hoặc đầu tư vào các lĩnh vực tổn hại môi trường mà không cơ quan nào quản lý được”, ông Ái bổ sung.
Vị chuyên gia tư vấn có nhiều năm làm việc trực tiếp với NĐT nước ngoài cho biết thêm, nhiều khách hàng uy tín của ông thậm chí còn coi tấm giấy chứng nhận đầu tư có ghi rõ ngành nghề kinh doanh là “bùa hộ mệnh”. Bởi tấm giấy này giúp họ tiếp xúc với các cơ quan quản lý như thuế, hải quan… được dễ dàng hơn. Vì vậy, ông Ái cho rằng phải quy định các NĐT nước ngoài nêu ra được ít nhất là 1 dự án sẽ đầu tư khi làm thủ tục thành lập DN tại Việt Nam.
Ông Nguyễn Đình Toàn, Trưởng phòng Quản lý đầu tư, Ban quản lý Khu kinh tế Hải Phòng cũng đồng tình với ý kiến trên và dẫn chứng bằng kinh nghiệm khi tiếp xúc với các NĐT nước ngoài. Ông cho biết, với những NĐT có uy tín và mang vào dự án có chất lượng, chắc chắn họ sẽ mong muốn được quảng bá ngay dự án của mình. Còn các dự án kém chất lượng thì NĐT sẽ tìm cách giấu đến cùng, cơ quan quản lý hỏi đến mấy cũng không khai. Do vậy, quy định thông thoáng của luật sẽ tạo điều kiện cho các DN này nở rộ.
Tuy nhiên, cũng có nhiều DN lại ủng hộ sự thay đổi của Luật. Bởi thực tế trong quá trình hoạt động, họ đã nhiều lần gặp phiền hà ở khâu thủ tục khi muốn bổ sung lĩnh vực kinh doanh. Do đó, ý kiến ủng hộ ban soạn thảo thu hẹp diện cấp giấy chứng nhận đầu tư để tạo thuận lợi cho DN cũng rất nhiều. Vấn đề được các chuyên gia chỉ ra, đó là khâu hậu kiểm FDI tại Việt Nam hiện còn rất lỏng lẻo. Điều này khiến nhiều dự án vào Việt Nam sau khi vượt qua được những thủ tục rắc rối ban đầu là có thể bành trướng thoải mái, vượt khỏi tầm kiểm soát của cơ quan quản lý.
Đó cũng là băn khoăn của ông Đỗ Nhất Hoàng, Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài. Theo ông Hoàng, công cụ quản lý sau cấp phép hiện không nhiều và cũng không sát với thực tế. Thời gian tới cần hình thành và nâng cấp các công cụ để quản lý và kiểm soát đầu tư chặt hơn. Tuy nhiên, điều này không chỉ phụ thuộc vào Luật Đầu tư hay Luật Doanh nghiệp, cũng không chỉ phụ thuộc vào hệ thống văn bản pháp luật mà cần cả bộ máy liên quan, ý thức của những người thực thi từ cả phía DN và cơ quan quản lý. “Chúng ta không thể thoáng như các nước trên thế giới, nhưng theo xu thế bắt buộc thì vẫn phải thoáng hơn nữa”, ông Hoàng khẳng định.
Ngọc Khanh