Thuốc lá điện tử - cấm hay không cấm

Để kiểm soát tác hại của thuốc lá trên thế giới, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và một số cơ quan như Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã đưa ra một loạt các quy định hướng dẫn quản lý, khuyến cáo về tác hại của thuốc lá đến sức khỏe cộng đồng, những quy định ngăn ngừa khả năng tiếp cận sớm của giới trẻ đối với thuốc lá.

Nhưng ở chiều quan điểm khác, co ý kiến cho rằng thuốc lá điện tử đóng vai trò nhất định trong hoạt động giảm tác hại của thuốc lá. Báo cáo mới nhất được công bố vào cuối tháng 2/2021 của Tổ chức Y tế công cộng Anh cho rằng, quan niệm về tác hại do hút thuốc lá điện tử gây ra ngang bằng với thuốc lá điếu là không phù hợp và cần xem xét lại.

Đến nay, tại một số nước, trong đó có Việt Nam, việc thiếu một khung pháp lý quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đã vô hình trung tạo điều kiện cho tình trạng buôn lậu mặt hàng này phát triển, làm thất thu ngân sách Nhà nước và ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

Các lực lượng chức năng bắt giữ vụ buôn lậu thuốc lá điện tử

Gần đây, cơ quan chức năng đã bắt giữ nhiều vụ buôn lậu thuốc lá thế hệ mới với số lượng không hề nhỏ. Có thể kể đến các vụ như tháng 12/2020, Đội Quản lý thị trường số 1 - Cục Quản lý thị trường TP. Hà Nội đã phát hiện và thu giữ 73 chiếc máy đốt thuốc lá, 8.070 sản phẩm thuốc lá với giá trị gần 1 tỷ đồng. Tháng 1/2021, Chi cục Hải quan Tân Thanh - Cục Hải quan tỉnh Lạng Sơn cũng đã phát hiện lô hàng vô chủ gồm 2.300 điếu thuốc lá điện tử…

Những vụ buôn lậu này cho thấy một kẽ hở làm thất thu ngân sách, trong khi buôn lậu bị bắt giữ cũng khiến ngân sách thiệt hại vì giải quyết hậu quả chi phí lưu cất, tiêu hủy…

Những vụ bị bắt giữ như trên là quá nhỏ nhoi trong khi thực tế còn rất nhiều trường hợp nhập lậu trót lọt, được rao bán công khai trên các trang mạng gây thất thu cho ngân sách Nhà nước và gieo rắc những hiểm nguy về sức khỏe cho cộng đồng.

Theo ứớc tính của WHO, đến 2025 vẫn có khoảng 1 tỷ người sử dụng thuốc lá điếu trên toàn cầu. Quan điểm của Bộ Y tế là nên cấm thuốc lá thế hệ mới.

Nhưng một số ý kiến cho rằng biện pháp cấm sẽ không khả thi mà cấm còn khiến buôn lậu gia tăng, như thế sẽ mang đến nhiều rủi ro hơn cho người dân và cho đất nước. Cấm thì ngân sách còn thất thu nhiều hơn và sức khỏe người tiêu dùng còn bị đe dọa nhiều hơn.

Bà Phan Minh Thủy (Ban Pháp chế VCCI) đề nghị hết sức cân nhắc việc cấm và đề nghị đưa thuốc lá thế hệ mới vào danh mục kinh doanh có điều kiện.

Theo luật định hiện nay, có 6 nghề đầu tư kinh doanh phải cấm thì không có nghề kinh doanh thuốc lá. Và chỉ có khái niệm về thuốc lá và chế tài xử lý các hành vi vi phạm đối với thuốc lá điếu nhập lậu là hàng cấm, hàng nhập lậu với chế tài buôn lậu thuốc lá điếu trên 500 bao có thể cấu thành tội hình sự kèm tước giấy phép kinh doanh thuốc lá có thời hạn.

Nhưng thuốc lá điện tử, thuốc lá thế hệ mới chưa nằm trong khái niệm “sản phẩm thuốc lá” nên thuốc lá điện tử khi bị bắt thì chỉ xử phạt hành chính, tịch thu tang vật trong khi đây là kẽ hở pháp luật và lại có lợi nhuận lớn nên buôn lậu thuốc lá điện tử tăng nhanh.

Ông Bùi Quang Nghiêm, Giám đốc Công ty Luật Nghiêm và Chính, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM cho rằng, nên tiếp cận vấn đề thuốc lá điện tử toàn diện hơn, tập trung vào những điều chúng ta có thể làm chứ không phải cái chúng ta mong muốn.

“Cấm kinh doanh mặt hàng này là không phù hợp với luật hiện hành. Thuốc lá không có lợi cho sức khỏe của con người, nhưng thực tế nhiều năm qua cho thấy đây là một nhu cầu và nó khó có thể biến mất. Nếu chặn nguồn cung chính thức, hợp pháp thì người có nhu cầu sẽ tìm đến các nguồn cung bất hợp pháp”, ông Nghiêm nói.

Ông Nghiêm còn nói, nếu thuốc lá thế hệ mới ít gây tác hại so với thuốc lá điếu, so sánh giá cả bằng nhau hoặc rẻ hơn, tiện dụng hơn, ít ô nhiễm môi trường hơn thì tại sao lại đề nghị cấm dòng sản phẩm này trong khi thuốc lá điếu lại được kinh doanh?

Quan điểm của một số người là không cấm mà phải kiểm soát nguồn cung trong nước, đảm bảo tiêu chuẩn, an toàn, sản phẩm nguồn gốc rõ ràng và đưa thuốc lá thế hệ mới vào danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. Khi nguồn cung hợp pháp đó được đảm bảo, hàng lậu sẽ giảm, như vậy Nhà nước vừa không thất thu ngân sách vừa đỡ vất vả trong việc chống hàng lậu. Người tiêu dùng nếu vẫn chọn hút thuốc thì ít nhất là cũng được tiếp cận các sản phẩm được sản xuất hợp pháp, thông tin minh bạch rõ ràng về thành phần và các nguy cơ rủi ro, được kiểm soát về chất lượng, độ an toàn như nồng độ tar, nicotine…

Các chuyên gia và các nhà làm luật khuyến nghị ban hành những giải pháp triệt để và hiệu quả để đối phó với thuốc lá thế hệ mới nhập lậu, đã đến lúc các cơ quan, các nhà quản lý nghiên cứu xây dựng ban hành chính sách quản lý các loại thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam. Nhưng khung pháp lý cần được thực hiện một cách thận trọng trên cơ sở đánh giá tiêu chuẩn kỹ thuật sản phẩm, đo lường tác động rủi ro đối với sức khỏe và tham khảo kinh nghiệm các nước có nền y tế và khoa học phát triển như Anh, New Zealand, Nhật Bản.

Trên thế giới, các nhà làm luật và các nhà khoa học nhấn mạnh rằng cần có những bước đi thận trọng và nghiên cứu sâu hơn để quản lý các loại thuốc lá thế hệ mới hiệu quả hơn, tạo sân chơi công bằng cho tất cả các sản phẩm thuốc lá, và hệ thống quy định pháp luật cung cấp sự phân biệt rõ ràng và thích hợp giữa các loại sản phẩm khác nhau (thuốc lá truyền thống, thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử hay thuốc lá nhai…