Thương mại điện tử xuyên biên giới: Trụ cột mới của xuất khẩu Việt Nam

Quang cảnh Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025

Ngày 18/12 tại Hà Nội, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) và Kênh truyền hình Kinh tế – Tài chính VITV tổ chức Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025 (Vietnam Online Import Export Forum – VOIEF). Sự kiện diễn ra trong bối cảnh thương mại số toàn cầu tăng tốc mạnh mẽ, đặt ra yêu cầu cấp thiết về một chiến lược xuất khẩu mới dựa trên nền tảng số, công nghệ và hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ.

Phát biểu tại diễn đàn, các cơ quan quản lý, hiệp hội và chuyên gia đều thống nhất nhận định: thương mại điện tử xuyên biên giới không còn là kênh bổ trợ, mà đang từng bước trở thành trụ cột tăng trưởng mới của xuất khẩu Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn 2026–2030.

Động lực tăng trưởng của kinh tế số và xuất khẩu trực tuyến

Theo bà Lại Việt Anh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), trong nhiều năm qua, thương mại điện tử luôn là một trong những động lực quan trọng, thậm chí là động lực mạnh nhất của kinh tế số Việt Nam. Bất chấp những khó khăn của bối cảnh kinh tế toàn cầu, năm 2025, thương mại điện tử Việt Nam vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng trên 25%, đưa quy mô thị trường bán lẻ trực tuyến đạt mốc 30 tỷ USD, chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Với kết quả này, Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử nhanh nhất thế giới, đồng thời là một trong ba thị trường thương mại điện tử lớn nhất khu vực Đông Nam Á.

Đáng chú ý, thương mại điện tử không chỉ phát triển mạnh ở thị trường nội địa, mà còn ghi nhận sự bứt phá rõ nét ở mảng xuất nhập khẩu trực tuyến. Theo Báo cáo xuất nhập khẩu 2024, tổng giá trị xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử của Việt Nam đạt 4,1 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 1,7 tỷ USD. Sang năm 2025, xuất khẩu qua kênh này ước tăng 18%, đạt khoảng 2 tỷ USD, đưa tổng kim ngạch xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử lên 4,45 tỷ USD.

Những con số này cho thấy thương mại điện tử xuyên biên giới đang dần trở thành một cấu phần thực chất của hoạt động xuất nhập khẩu, chứ không còn là thử nghiệm hay xu hướng mang tính phong trào.

Theo ông Bùi Trung Kiên, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, trong giai đoạn phát triển mới, xuất khẩu trực tuyến cần được xác định là trụ cột tăng trưởng, góp phần nâng cao giá trị hàng hóa Việt Nam, mở rộng thị trường và tăng khả năng chống chịu của doanh nghiệp trước những biến động toàn cầu.

Thực tiễn cho thấy, thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra cơ hội rất lớn, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thông qua các nền tảng số, doanh nghiệp có thể tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng quốc tế, rút ngắn chuỗi trung gian, giảm chi phí và nhanh chóng thử nghiệm sản phẩm trên nhiều thị trường – điều vốn rất khó thực hiện bằng phương thức xuất khẩu truyền thống.

Chiến lược xuất nhập khẩu và vai trò ngày càng rõ nét của kênh số

Đặt thương mại điện tử xuyên biên giới trong tổng thể chiến lược phát triển quốc gia, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn chuyển dịch quan trọng trong tư duy phát triển xuất nhập khẩu.

Năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đạt khoảng 920 tỷ USD – mức cao kỷ lục từ trước đến nay, với việc liên tiếp vượt các mốc 800 tỷ USD và 900 tỷ USD. Những con số này phản ánh mức độ mở cửa sâu rộng và khả năng hội nhập ngày càng cao của nền kinh tế.

Tuy nhiên, theo ông Hải, chiến lược xuất nhập khẩu không thể chỉ nhìn vào quy mô, mà phải hướng đến tính bền vững, cân đối thị trường và khả năng chống chịu trước các cú sốc bên ngoài. Đây chính là tinh thần xuyên suốt của Chiến lược phát triển xuất nhập khẩu hàng hóa đến năm 2030.

Một trong những yêu cầu trọng tâm là phát triển xuất nhập khẩu gắn với sản xuất xanh, sạch, có trách nhiệm xã hội; đồng thời giảm phụ thuộc vào một vài thị trường lớn. Hiện nay, Hoa Kỳ chiếm khoảng 1/3 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, trong khi 40% kim ngạch nhập khẩu đến từ Trung Quốc – chủ yếu là nguyên phụ liệu và linh kiện phục vụ sản xuất. Sự phụ thuộc này mang lại lợi ích ngắn hạn nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro trong bối cảnh bất ổn địa chính trị và thay đổi chính sách thương mại.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phát biểu tại diễn đàn

Chiến lược đến năm 2030 cũng đặt mục tiêu chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu theo chiều sâu, nâng cao giá trị gia tăng. Dù nhóm hàng công nghiệp đã chiếm khoảng 82% kim ngạch xuất khẩu, song tỷ lệ nội địa hóa còn thấp. Với nông, lâm, thủy sản – các mặt hàng thế mạnh như gạo, cà phê, hồ tiêu, rau quả – xuất khẩu vẫn chủ yếu ở dạng thô hoặc sơ chế, giá trị gia tăng hạn chế.

Trong bối cảnh đó, thương mại điện tử xuyên biên giới được xem là công cụ quan trọng để doanh nghiệp chuyển từ gia công sang bán hàng trực tiếp, từ OEM sang D2C, từng bước xây dựng thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

Theo ông Trần Thanh Hải, xuất nhập khẩu trực tuyến chủ yếu diễn ra trong mô hình B2B thông qua các nền tảng số, nhưng đang có xu hướng mở rộng sang D2C, đặc biệt với các sản phẩm tiêu dùng, thời trang, mỹ phẩm, đồ gia dụng và hàng hóa có tính cá nhân hóa cao. Trên phạm vi toàn cầu, thương mại điện tử xuyên biên giới được dự báo đạt quy mô khoảng 800 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng 25–30% mỗi năm, tập trung mạnh tại châu Á.

Thể chế, logistics và niềm tin thị trường – những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Dù cơ hội rộng mở, các diễn giả tại diễn đàn cũng chỉ ra hàng loạt thách thức mà thương mại điện tử xuyên biên giới đang đối mặt. Đó là rào cản pháp lý, thủ tục biên giới, thuế, thanh toán, logistics, bảo mật thông tin và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Đặc biệt, logistics vẫn là mắt xích then chốt. Hàng hóa thương mại điện tử xuyên biên giới thường nhỏ lẻ, số lượng đơn hàng lớn, đòi hỏi quy trình thông quan nhanh, chi phí hợp lý và sự phối hợp chặt chẽ giữa các khâu first mile – middle mile – last mile. Bên cạnh logistics xuôi, logistics ngược (đổi trả, thu hồi, tái chế) cũng đang trở thành yêu cầu bắt buộc, nhất là với các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Úc, nơi yếu tố xanh và bền vững ngày càng được coi là hàng rào kỹ thuật.

Theo ông Bùi Trung Kiên, để xuất khẩu trực tuyến thực sự trở thành điểm sáng, cần có sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo chính sách và hành lang pháp lý; hiệp hội là cầu nối thông tin, đào tạo và xúc tiến; còn doanh nghiệp là chủ thể trung tâm, trực tiếp đổi mới mô hình kinh doanh và chinh phục thị trường quốc tế.

Từ góc độ quản lý, bà Lại Việt Anh cho biết, năm 2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng về thể chế khi Bộ Công Thương hoàn thiện Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2026–2030 và đặc biệt là Luật Thương mại điện tử – bộ luật đầu tiên điều chỉnh toàn diện lĩnh vực này, được Quốc hội thông qua ngày 10/12. Hai văn bản này tạo nền móng chính sách và pháp lý cho thương mại điện tử phát triển lành mạnh, an toàn, trong đó xác định rõ vai trò chiến lược của thương mại điện tử xuyên biên giới.

“Với đà phát triển hiện nay, nếu tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng sản phẩm, dữ liệu và thúc đẩy chuẩn hóa xanh, thương mại điện tử xuyên biên giới sẽ còn rất nhiều dư địa để bứt phá,” bà Lại Việt Anh nhấn mạnh.

Trong bức tranh kinh tế số đang hình thành, thương mại điện tử xuyên biên giới không chỉ là kênh bán hàng mới, mà là con đường chiến lược để hàng hóa Việt Nam đi xa hơn, bền vững hơn, từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu bằng sức mạnh của công nghệ và đổi mới sáng tạo.