Vẫn “giàu ba họ” được
Tại cuộc tọa đàm về vai trò của doanh nhân gia đình do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức mới đây, đã đánh tiếng cho việc chuẩn bị thành lập Hội đồng Doanh nhân và Gia đình Việt Nam (VEFC) - tổ chức tập hợp các DN gia đình hoạt động dưới sự chỉ đạo của VCCI - vào tháng 10 tới. Động thái nói trên cho thấy, sự hình thành lực lượng DN gia đình đang diễn ra nhanh chóng, và chắc chắn còn là một xu hướng đáng chú ý trong thời gian tới.
Doanh nghiệp gia đình chỉ thành công nếu chia sẻ lợi ích với xã hội
Ngại thay đổi
Những DN gia đình lớn, ngày càng “nổi đình đám” tại Việt Nam, cho thấy một sự thay đổi chóng vánh so với cái thời nền kinh tế chỉ tồn tại một thành phần DN Nhà nước duy nhất. Và nó cũng nằm trong một quy luật phát triển của thế giới nói chung.
Theo thống kê, mô hình DN gia đình chiếm 70% số công ty trên thế giới. Trong “top 500” thương hiệu thành công nhất thế giới có hơn 1/3 là công ty theo mô hình “gia đình trị”.
Ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI nói, sự phát triển của mô hình DN gia đình trên thế giới cho thấy quan niệm “không ai giàu ba họ” đã không hoàn toàn đúng trong thời đại ngày nay, khi xuất hiện ngày càng nhiều tập đoàn, DN qua hơn 3 thế hệ vẫn phát triển vững mạnh.
Tại Việt Nam, nền kinh tế đã và đang ghi nhận sự hình thành của nhiều tập đoàn kinh tế tư nhân có quy mô lớn. 100 DN gia đình lớn nhất góp 1% GDP cho Việt Nam. Việc tham gia quản lý, điều hành của 2 hoặc 3 thế hệ của một gia đình trong cùng một DN ngày càng xuất hiện nhiều. Điều này cho thấy, sự hình thành các DN gia đình tại Việt Nam dù chậm so với thế giới, song là xu thế của quá trình phát triển.
Ông Lawrence Chong, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn thương hiệu DN Consulus, một chuyên gia cố vấn cho Chính phủ nhiều nước châu Á về chiến lược thương hiệu cho rằng, mô hình DN gia đình có nhiều ưu điểm vượt trội so với các mô hình khác. Được nuôi dưỡng trong môi trường kinh doanh từ sớm, các thế hệ kế cận trong các gia đình doanh nhân được tiếp thu những kinh nghiệm kinh doanh quý báu, đồng thời lại qua đào tạo bài bản...
Ông Lộc cho biết, một thế hệ doanh nhân mới, có tri thức, kỹ năng… đang tiếp bước cha mẹ họ trên thương trường, thể hiện khả năng và bản lĩnh của mình.
Nhưng bên cạnh nhiều điểm ưu việt, mô hình điều hành DN như thế này cũng ẩn chứa không ít thách thức trong phát triển. Theo các chuyên gia, mô hình DN gia đình thường được điều hành với quá nhiều tình cảm riêng được lồng vào đó.
Ông Chong giải thích, do đặt quá nhiều tình cảm vào các thành viên trong gia đình mình, người chủ DN không muốn tạo cơ hội cho các thành viên ưu tú từ bên ngoài cùng tham gia phát triển DN.
Nhược điểm thể hiện rõ nhất của mô hình DN gia đình ở việc hoạt động quản trị, điều hành bị kiểm soát bởi một nhóm nhỏ thành viên trong gia đình. Nhóm này khó lập ra các chiến lược kinh doanh mới để theo kịp diễn biến của thị trường trong một thế giới ngày càng thay đổi.
Cũng do có tổ chức khép kín nên các mô hình DN gia đình hay gặp phải vấn đề về minh bạch thông tin, khiến việc kiểm soát gặp khó khăn hơn. Chưa kể việc nguồn lực xã hội tập trung vào một số gia đình cũng khiến việc phân phối sản phẩm mất cân đối, gia tăng bất công trong xã hội.
Muốn thành công phải chia sẻ lợi ích
Nhưng, 70% các DN gia đình châu Á gặp vấn đề về kế thừa qua các thế hệ, cũng như thu hút và quản trị nhân tài trong hoạt động của mình thì thực sự là con số báo động. Nhiều gia đình gửi con đi học ở các quốc gia phát triển để tiếp thu các tư tưởng mới.
Nhưng rồi chính bản thân họ không muốn thay đổi khi các thế hệ sau trở về tiếp quản công việc. Với họ, sự thay đổi đem lại cảm giác bị “mất mát” bởi họ đã dành nhiều tâm huyết, năm tháng để gây dựng sự nghiệp.
Ông Lộc phân tích, mô hình hoạt động như thế cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro với các DN nếu họ không có sự thay đổi và cởi mở trong điều hành và quản trị DN. Một nghiên cứu của hãng Family Business cho thấy, nếu làm quản trị DN theo kiểu gia đình đơn thuần thì chưa tới 10% số DN có thể bền vững sau 3 thế hệ. Sự thay đổi không ngừng của thế giới đã cho thấy, để tồn tại thì bản thân các DN gia đình phải thay đổi liên tục để thích ứng với tình hình mới.
Ông Chong lấy dẫn chứng từ hai tập đoàn lớn của Hàn Quốc là Samsung và Hyundai. Dù được sinh ra từ một quốc gia giàu truyền thống song 2 tập đoàn này đã biết thu hút nhân tài từ quốc gia khác vào DN mình, đồng thời chú trọng đầu tư vào công nghệ, từ đó mở rộng hoạt động ra khắp thế giới.
Để giải quyết vấn đề này của Việt Nam, ông Vũ Tiến Lộc cho rằng, bên cạnh việc xây dựng truyền thống kinh doanh gia đình cần chú trọng tới các biện pháp quản trị hiện đại để có hệ thống quản lý và điều hành tiên tiến, dân chủ hơn...
Nhiều chuyên gia cảnh báo, sự đi sau về phát triển DN gia đình của châu Á cũng đem lại những khó khăn cho các nền kinh tế này. Các chuyên gia cảnh báo, dù nhiều nhận định gần đây đều nói rằng thế kỷ 21 là thế kỷ của châu Á, nhưng sự thật không hoàn toàn như vậy bởi nền kinh tế châu Á hiện nay không được hình thành chủ yếu bởi các DN gia đình.
Trong khi đó, có rất nhiều tập đoàn gia đình phương Tây ở thế hệ thứ 3 và xa hơn nữa đang chiếm lĩnh thị trường này. Bởi vậy, đây chính là thời điểm để nhanh chóng và chủ động xây dựng mô hình phù hợp và có chiến lược phát triển bài bản, dài hơi đối với mô hình DN gia đình trong tương lai.
Ngọc Khanh