Vén mây trước "cổng trời"

Những mảnh kí ức cũ

Sức hấp dẫn có một không hai của Sa Pa đã được biết tới từ mùa đông năm 1903, khi đoàn thám hiểm của chính quyền Đông Dương đặt chân lên miền đất lạ và phát hiện ra vẻ đẹp kỳ bí nơi đây. Chỉ chưa đầy hai thập kỷ sau, gần 300 biệt thự mọc lên giữa sương núi, biến Sa Pa thành “kinh đô nghỉ mát mùa hè” của toàn cõi Đông Dương. Thế nhưng, tìm năng kinh tế Sa Pa bỗng chốc dừng lại khiến khúc bi tráng của du lịch Sa Pa chìm vào giấc ngủ sâu. Khoảng lặng ấy ấy được nhà văn Nguyễn Thành Long khắc họa tinh tế trong tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa”, nơi được ví như một ốc đảo hoang sơ, chìm trong “bốn bề chỉ có cây cỏ và mây mù lạnh lẽo”, biến những con người sống nơi ấy thành những phận người “cô độc nhất thế gian”. Người dân cũng từ đó, tiếp tục sống chủ yếu dựa vào nền kinh tế thuần nông, tự cung, tự cấp và bình dị.

Nhớ về thời trai trẻ, ông Hoàng Đức Kìm (sinh năm 1960, xã Tả Van, phường Sa Pa) cho biết, thời tiết ở dãy Hoàng Liên Sơn vào đông, chỗ nào cũng lạnh như cắt vào da thịt. Thời tiết khắc nghiệt, cây trồng, hoa màu chẳng mấy trụ nổi, cả gia đình ông quanh năm chỉ biết chắt chiu từng mùa vụ, từng hạt thóc của vụ mùa trước để chống chọi chờ đến vụ mùa sau, cái nghèo cứ đeo bám riết chẳng buông. Tuy nhiên, những năm tháng gian khó ấy cũng là nền tảng đầu tiên giúp ông hình thành ý chí vươn lên, để rồi khi chạm ngưỡng hơn 30 tuổi, dòng vốn từ Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) đã giúp ông mạnh dạn đổi thay cuộc sống trên chính quê hương mình.

Ngay sau khi Nhà nước có chủ trương cho vay vốn ưu đãi đối với hộ nghèo, ông đã bắt đầu hành trình khởi nghiệp từ số tiền 2 triệu đồng từ NHCSXH Sa Pa để một con trâu già về cày kéo, đây cũng là tài sản đầu tiên để cả gia đình bước vào con đường sản xuất nông nghiệp có định hướng hơn. Đến năm 2003, ông mạnh dạn vay thêm 5 triệu đồng để mua hai con trâu nữa, mở rộng đàn gia súc và chủ động hơn trong việc làm đất, gieo cấy. Năm 2008, nhận thấy thảo quả đang dần trở thành cây trồng có giá trị cao ở vùng cao, gia đình ông lại vay thêm 15 triệu đồng với thời hạn 5 năm để trồng. Nhờ nguồn vốn kịp thời, đúng lúc và được sử dụng đúng mục đích, kinh tế gia đình ông Kìm dần ổn định. Những vụ thảo quả được mùa, đàn trâu phát triển, lúa nương đủ ăn… giúp gia đình ông trả xong toàn bộ nợ ngân hàng và chính thức thoát khỏi diện hộ nghèo.

Ông Hoàng Đức Kìm cùng bên du khách bên căn homestay được gia đình đầu tư trên tổng diện tích 1.000m²

Đó cũng là cách trong suốt một thời kỳ dài, người dân Sa Pa kiên trì chèo chống và bám trụ với cuộc sống, chờ đợi khoảnh khắc tiềm năng du lịch của vùng đất này được đánh thức. Và quả thực, sự kiên trì đã được đền đáp xứng đáng. Khi Việt Nam tiến hành mở cửa và hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, dòng khách du lịch quốc tế bắt đầu quay trở lại Sa Pa. Kinh tế du lịch đã phát triển một cách nhanh chóng và mạnh mẽ, từng bước trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương. Đặc biệt vào năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã công nhận Sa Pa là Khu Du lịch Quốc gia mang tầm cỡ quốc tế, từ đó tạo tiền đề cho việc quảng bá hình ảnh, xúc tiến đầu tư, thu hút khách du lịch đến với Sa Pa.

Trước định hướng từ chính quyền và xu hướng không thể bỏ lỡ, ông Hoàng Đức Kìm quyết định thay đổi mô hình kinh tế của gia đình. Từ nguồn nguồn vốn vay 200 triệu đồng do NHCSXH Sapa giải ngân theo Nghị quyết 06/2021/NQ-HĐND về chính sách hỗ trợ phát triển các sản phẩm du lịch, ông Kìm đã đầu tư toàn diện để mua sắm trang thiết bị, nội thất (chăn, ga, gối đệm...) vào mô hình homestay cộng đồng trên tổng diện tích 1.000m² với 8 phòng Bungalow khép kín và 1 nhà sàn truyền thống. Không chỉ mang lại nguồn thu nhập ổn định cho gia đình, mô hình kinh doanh này còn tạo việc làm thường xuyên cho 2 - 3 lao động là người dân tộc thiểu số ở địa phương. Mức lương trả cho nhân viên dao động từ 5 triệu đến 5,5 triệu đồng/tháng, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho bà con.

Tuy nhiên, du lịch sẽ khó tạo nên dấu ấn bền lâu nếu du khách không thể chạm tới những giá trị văn hóa đặc sắc của vùng đất mình ghé qua. Ở Sa Pa, cách chạm vào văn hóa dễ dàng và tinh tế nhất chính là chạm vào nghệ thuật trang phục dân tộc – nơi ký ức, kỹ thuật và tâm hồn của đồng bào được gửi gắm qua từng mũi thêu, sợi chỉ. Đó cũng là hướng đi được ông Vũ Văn Sàng (Thôn Tả Van Giáy 2) lựa chọn để khởi nghiệp thoát nghèo khi có nguồn vốn được NHCSXH giải ngân.

Trang phục của người H’Mông với nghệ thuật thêu trên thổ cẩm tinh xảo, còn trang phục của người Dao Đỏ rực rỡ với sắc đỏ, điểm xuyết ánh bạc lấp lánh từ những phụ kiện thủ công… đây là những đặc trưng được anh Sàng tập trung thể hiện trong các sản phẩm được trưng bày và bán tại cửa hàng. Các sản phẩm được anh lựa chọn kĩ lưỡng và thu mua từ các hộ dân làm nghề thêu lâu năm trong thôn. Giá bán phụ thuộc vào hoa văn và kích thước, ví dụ, một tấm tranh thổ cẩm có giá dao động từ 450.000 đến 500.000 VNĐ/tấm. Nhờ đà phát triển của du lịch, những sản phẩm thủ công của người dân Sa Pa không chỉ đến được với du khách trong nước mà còn vượt núi, qua rừng, theo chân khách quốc tế đến nhiều quốc gia khác nhau, trở thành món quà mang đậm dấu ấn văn hóa vùng cao.

Trang phục dân tộc: Ký ức, kỹ thuật và tâm hồn của đồng bào được gửi gắm qua từng mũi thêu, sợi chỉ

Để thu hút và giữ chân du khách lâu hơn, từ đó thúc đẩy chi tiêu và tiến tới mục tiêu đón khoảng 5,8 triệu lượt khách vào năm 2025 - du lịch Sa Pa đang hướng đến việc kéo dài thời gian lưu trú bằng cách đa dạng hóa sản phẩm trải nghiệm. Khi nhu cầu “ăn ngon, mặc đẹp” đã được đáp ứng, điều du khách tìm kiếm tiếp theo chính là một không gian để thư giãn, chăm sóc sức khỏe. Và đây lại là lợi thế tự nhiên của người Dao Đỏ ở Sa Pa, những người sở hữu kho tàng dược liệu quý và các bài thuốc dân gian độc đáo mà không nơi nào có được.

Chị Tần Tả Mẩy (xã Tà Phìn, phường Sa Pa) bồi hồi nhớ về hành trình khởi nghiệp gắn liền với những đồng vốn tín dụng ưu đãi từ NHCSXH. Chị Tần Tả Mẩy chia sẻ: “Tuổi thơ của tôi gắn bó với những bài thuốc tắm lá truyền thống của người Dao, được truyền lại qua nhiều thế hệ trong gia đình, bà ngoại tôi lại là thầy lang nổi tiếng và cũng là nghệ nhân làm thuốc tắm. Tôi luôn đau đáu trong lòng làm thế nào để phát triển thương hiệu của riêng mình và phát triển các sản phẩm từ bài thuốc cổ truyền”.

Ngày đầu thành lập Hợp tác xã cộng đồng Dao đỏ chỉ có 7 chị em, số vốn chỉ đủ lợp 3 phòng tắm mái lá và mua 6 chiếc thùng gỗ. Đến cuối năm 2015, đánh dấu bước ngoặt thành công lớn của HTX khi chị tiếp cận được nguồn vốn vay tín dụng từ NHCSXH với 500 triệu đồng. Đây là khoản vay lớn nhất dành cho doanh nghiệp thời điểm đó. Nhờ những đồng vốn vay ưu đãi, sau 8 năm thành lập HTX đã có hơn 120 thành viên với số phòng tắm đủ để phục vụ 200 khách mỗi ngày, doanh thu khoảng 3 tỷ/năm.

Chị Tần Tả Mẩy giới thiệu về những sản phẩm dược liệu độc đáo của người Dao Đỏ

Không chỉ vậy, chị Mẩy đã quyết định phối hợp Vườn Quốc gia Hoàng Liên để mở rộng vùng nguyên liệu, đồng thời phát triển một trung tâm sản xuất giống cây dược liệu với diện tích 4 ha cùng 300 hộ gia đình và 120 chị em phụ nữ dân tộc Dao tham gia canh tác. Bình quân 1ha trồng dược liệu thu về 40 triệu đồng, cao hơn nhiều so với trồng lúa hoặc ngô, thêm vào đó các chị em xã viên còn được tổ chức tập huấn kỹ năng canh tác, cung cấp giống cây trồng và được cam kết thu mua vào mùa thu hoạch…

Đặc biệt, từ một người vay vốn, chị Tần Tả Mẩy đã trở thành người truyền cảm hứng cho rất nhiều mô hình khởi nghiệp của phụ nữ vùng cao. Chị cũng thường xuyên tham gia cùng với Hội phụ nữ, tổ trưởng tổ vay vốn của NHCSXH tại địa phương vận động chị em vay vốn phát triển kinh tế. “Bản thân tôi cũng xây dựng thương hiệu và phát triển HTX từ những đồng vốn tín dụng chính sách nên tôi muốn tạo động lực cho các chị em đam mê kinh doanh mạnh dạn vay vốn, đầu tư sản xuất. Với lãi suất thấp, thời gian trả nợ ưu đãi, đây thực sự là điểm tựa để nhiều gia đình vươn lên thoát nghèo”, chị Tần Tả Mẩy chia sẻ.

Dòng vốn liên kết quá khứ, hiện tại và tương lai

Từ câu chuyện của chị Mẩy, bà Trịnh Thị Huệ, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Tả Phìn nhận thấy, nguồn vốn chính sách đã trở thành công cụ quan trọng để trao quyền kinh tế cho phụ nữ dân tộc thiểu số. Thông qua các khoản vay người dân, đặc biệt là phụ nữ trở nên tự tin hơn, dám nghĩ, dám làm và tự quyết định kinh tế gia đình. Đặc biệt ý thức vay vốn của bà con dân tộc thiểu số tại Tả Phìn đã được nâng cao rõ rệt. Người dân có trách nhiệm rất cao với nguồn vay của mình. Họ xác định vay về để phát triển kinh tế, đảm bảo trả được nợ ngân hàng, đồng thời có nguồn tích lũy cá nhân để tái đầu tư. Việc nhiều hộ vay vốn hiệu quả đã giúp nhân rộng các mô hình kinh tế (chăn nuôi, thủ công, du lịch) đến các hộ dân bên cạnh, từ đó người dân tin tưởng tuyệt đối vào chủ trương, chính sách của Đảng và vốn vay NHCSXH.

Để có bài thuốc tắm lá truyền thống, người Dao phải chuẩn bị công phu về nguyên liệu đến phương pháp nấu

Ông Dương Phú Khánh, Phó Giám đốc Phòng Giao dịch NHCSXH Sa Pa khẳng định, các tổ chức nhận ủy thác có vai trò không thể thiếu trong hoạt động tín dụng chính sách. Các tổ chức này đóng vai trò rất lớn trong khâu truyền tải nguồn vốn đến hộ dân, đồng thời thực hiện quản lý, kiểm tra, giám sát các hoạt động vay vốn. Đây được xem là thành phần rất quan trọng giúp người dân tiếp cận nguồn vốn và đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, có hiệu quả. NHCSXH Sa Pa cũng đã và đang triển khai nhiều chương trình tín dụng nhằm hỗ trợ người dân phát triển kinh tế du lịch và khôi phục các ngành nghề truyền thống. NHCSXH đã cho vay các chương trình như Hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ thoát nghèo, sản xuất kinh doanh, và giải quyết việc làm. Nguồn vốn này giúp người dân đầu tư vào các cơ sở sản xuất thổ cẩm, thủ công mỹ nghệ, và chế biến các loại đặc sản phục vụ khách du lịch. Đặc biệt, trên địa bàn Sa Pa, các cơn bão thường xuyên ảnh hưởng đến cơ sở du lịch của bà con. Với địa hình chia cắt, đường sá và thời tiết khó khăn là những thách thức thường xuyên đối với cán bộ NHCSXH. Song các cán bộ NHCSXH sẽ xuống tận nơi đánh giá thiệt hại, phối hợp với chính quyền địa phương tạo điều kiện cho bà con vay vốn bổ sung để khắc phục thiệt hại và tái đầu tư.

Có thể thấy, dù trải qua bao nhiêu năm, núi Sapa vẫn trùng trùng điệp điệp, mây Sapa vẫn giăng kín lối nhưng từ khi có dòng vốn tín dụng chính sách, ánh nắng của sự sung túc hơn đã vén mây để Sa Pa ngày càng tươi đẹp hơn. Ông Vũ Xuân Quý, Chủ tịch UBND xã Tả Phìn, tỉnh Lào Cai khẳng định, dòng vốn chính sách giữ vai trò then chốt đã giúp nhiều hộ dân mạnh dạn tham gia mô hình kinh doanh mới. Nguồn vốn này không chỉ cung cấp tài chính mà còn giúp người dân thay đổi tư duy, mạnh dạn hơn trong việc khởi nghiệp và phát triển kinh tế hộ gia đình, góp phần xây dựng nông thôn mới.

Thực tế Sa Pa hôm nay đã khác, kinh tế Sapa có bước tăng trưởng đột phá, với tốc độ bình quân giai đoạn 2022 - 2025 đạt 13,8%/năm; thu nhập bình quân đầu người đạt 91,72 triệu đồng/năm; du lịch, dịch vụ phát triển mạnh mẽ, khẳng định vai trò là ngành kinh tế mũi nhọn với doanh thu đạt 22.950 tỷ đồng…; Diện mạo đô thị ngày càng đồng bộ, hiện đại; quốc phòng, an ninh được giữ vững, trật tự an toàn xã hội được bảo đảm. Những kết quả trên là nền tảng vững chắc, khơi dậy mạnh mẽ ý chí tự lực, tự cường và khát vọng vươn lên, tạo đà cho phường Sa Pa phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn tiếp theo.

Để phát huy hơn nữa hiệu quả của nguồn vốn Nhà nước, chính quyền xã Tả Phìn sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với NHCSXH để phát huy và sử dụng hiệu quả nguồn vốn. Chính quyền xã Tả Phìn đang triển khai nhiều chính sách đồng bộ nhằm hỗ trợ người dân tham gia phát triển du lịch. Trong đó, tổ chức các buổi tập huấn chuyên sâu để nâng cao nhận thức, hướng dẫn người dân kỹ năng đón tiếp khách, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và phát triển cộng đồng. Hỗ trợ bảo tồn các nghề truyền thống của địa phương vốn có nguy cơ mai một, để phục vụ du lịch. Tích cực kết nối người dân với các doanh nghiệp lữ hành để quảng bá sản phẩm du lịch cộng đồng đến du khách trong và ngoài nước. Đồng thời, quan tâm đến công tác quy hoạch các điểm du lịch cộng đồng hợp lý và thực hiện cho vay vốn để người dân đầu tư trang thiết bị du lịch, chỉnh trang nhà cửa.

Trước khó khăn luôn tìm cách cản bước và những mục tiêu cao cả cần đạt được vì hạnh phúc của nhân dân, ông Dương Phú Khánh khẳng định, NHCSXH Sapa cam kết tiếp tục đồng hành cùng bà con Sa Pa để phát triển du lịch cộng đồng và giữ gìn bản sắc dân tộc. NHCSXH cũng xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm và sẽ tiếp tục đẩy mạnh giải ngân các chương trình vay vốn tín dụng chính sách. Đơn vị sẽ tạo điều kiện tốt nhất để người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, tiếp cận nguồn vốn một cách công khai, minh bạch. NHCSXH sẽ phối hợp cùng chính quyền địa phương để rà soát nhu cầu vay vốn thực tế, đặc biệt tại các khu vực có tiềm năng du lịch cộng đồng, đồng thời tăng cường tuyên truyền, kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn hiệu quả.