Vì sao thực phẩm bẩn vẫn là nỗi ám ảnh dai dẳng?

Diện tích rau đạt chuẩn VietGAP chỉ đạt hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha, chiếm chưa đến 1%

Những con số đầy trăn trở

Hàng loạt sản phẩm nông sản, thực phẩm vừa bị phanh phui với những sai phạm nghiêm trọng như dư lượng hóa chất cấm vượt ngưỡng, thực phẩm giả mạo nhãn mác, không rõ nguồn gốc xuất xứ. Những vụ việc này không chỉ gây hệ lụy trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, mà còn làm sụt giảm niềm tin của người dân, xã hội, vô tình "giết chết" uy tín của những doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Nhiều ý kiến cho rằng, an toàn thực phẩm không chỉ là câu chuyện của riêng ngành Nông nghiệp, Công Thương hay Y tế, mà là vấn đề mang tính quốc gia, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tương lai của mỗi người dân. Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ mắc và tử vong do ung thư cao, trong đó một phần nguyên nhân đến từ thực phẩm thiếu an toàn. Nếu không hành động quyết liệt, cái giá phải trả sẽ vô cùng đắt. Câu hỏi đặt ra là: “Vì sao sau bao năm nỗ lực, thực phẩm bẩn vẫn là nỗi ám ảnh dai dẳng?”

Theo ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), muốn có thực phẩm an toàn, gốc rễ phải bắt đầu từ khâu sản xuất. Tuy nhiên, diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn hiện nay còn quá khiêm tốn. Theo kết quả điều tra công bố năm 2024, tổng diện tích được chứng nhận VietGAP mới chỉ đạt khoảng 150.000 ha cho 6 nhóm cây trồng.

Đáng báo động hơn cả là con số về rau, mặt hàng được người dân sử dụng hàng ngày, chủ yếu tiêu thụ nội địa. Diện tích rau đạt chuẩn VietGAP chỉ đạt hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha, chiếm chưa đến 1%. Với cây ăn quả, diện tích trồng theo tiêu chuẩn VietGAP đạt khoảng 76.000 ha, còn chè là 5.200 ha.

Ngay cả khi tính thêm các chứng nhận khác như GlobalGAP, diện tích rau cũng chỉ nhích lên hơn 8.400 ha. Những con số này vẽ nên một bức tranh xám xịt: tỷ lệ sản xuất an toàn cực thấp so với nhu cầu tiêu thụ khổng lồ.

“Mặc dù đã có chính sách khuyến khích từ năm 2012, nhưng sau hơn 10 năm, diện tích thực tế vẫn còn quá ít”, ông Dương trăn trở.

Từ góc độ của Hiệp hội, ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, khẳng định: “VietGAP là yêu cầu tối thiểu, nhưng chỉ 5-6% rau đạt tiêu chuẩn này. Khi tiêu chuẩn tối thiểu không được đáp ứng, chúng ta đang buông lỏng chất lượng và người tiêu dùng phải gánh chịu hậu quả”.

Kiểm soát chuỗi cung ứng

Theo ông Mười, người tiêu dùng quan tâm nhất là dư lượng hóa chất, điều mà cơ quan bảo vệ thực vật cần nâng cao trách nhiệm. Hóa chất bảo vệ thực vật phải được quản lý theo đơn, không thể mua tùy tiện. Nếu người sản xuất thiếu ý thức, người tiêu dùng sẽ là người chịu thiệt.

Về thị trường, ông Mười chỉ ra ba kênh tiêu thụ chính: bán lẻ hiện đại, chợ truyền thống và các cửa hàng nhỏ lẻ. Trong khi chợ và siêu thị còn có thể kiểm soát, các cửa hàng nhỏ lẻ thì rất khó quản lý. “Đây chính là lỗ hổng cần siết chặt. Cần phát triển các điểm bán tập trung để dễ quản lý, giảm rủi ro cho người tiêu dùng, đồng thời hạn chế hình thức bán hàng tràn lan, thiếu kiểm soát trên vỉa hè, lề đường”, ông Mười chia sẻ.

Trong bối cảnh đó, nhiều doanh nghiệp đã tự tạo ra con đường riêng để bảo vệ người tiêu dùng và thương hiệu của mình. Bà Nguyễn Thị Kim Dung - Giám đốc Co.opmart Hà Nội, cho biết Saigon Co.op luôn coi công tác bảo đảm an toàn thực phẩm là nhiệm vụ trọng tâm. Hệ thống này triển khai chiến lược kiểm soát chất lượng theo ba bước khép kín: lựa chọn nhà cung cấp có chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế (VietGAP, GlobalG.A.P, ISO, OCOP), xây dựng quy chuẩn riêng phù hợp với thị trường Việt Nam và tổ chức đánh giá trực tiếp tại nơi sản xuất bằng xe kiểm nghiệm lưu động.

Tương tự, ông Lê Sĩ Hiển - Giám đốc vận hành miền Bắc - MM Mega Market Việt Nam, chia sẻ rằng công ty thực hiện kiểm soát chất lượng theo tiêu chí “từ trang trại đến bàn ăn”. Tất cả nông sản, thủy sản và thực phẩm tươi sống đều được quản lý chặt chẽ trong một chuỗi cung ứng khép kín. Trước khi hợp tác, nhà cung cấp phải vượt qua quy trình thẩm định hồ sơ pháp lý, điều kiện sản xuất an toàn và tiêu chuẩn chất lượng. Nếu phát hiện vi phạm, công ty sẽ thu hồi tick xanh, ngừng hợp tác và báo cáo cơ quan chức năng. MM Mega Market cũng minh bạch nguồn gốc sản phẩm bằng cách gắn QR code truy xuất nguồn gốc, giúp khách hàng kiểm tra thông tin từ trang trại đến siêu thị.

Để giải quyết bài toán truy xuất nguồn gốc, công nghệ đang được xem là chìa khóa. Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin, triển khai hệ thống mã QR, mã vạch điện tử. Tuy nhiên, việc áp dụng còn gặp khó khăn do hạn chế về cơ sở vật chất và kỹ năng số ở nhiều cơ sở sản xuất.

Theo ông Bùi Bá Chính - Giám đốc Trung tâm Mã số mã vạch quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ, cần thay đổi triết lý quản lý từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” để tránh cản trở lưu thông hàng hóa; “chuyển đổi số” toàn diện để bù đắp cho lực lượng quản lý mỏng, đồng thời tạo ra một hệ thống giám sát minh bạch, cho phép cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân cùng khai thác dữ liệu; “phân loại rủi ro” và bắt buộc truy xuất nguồn gốc đối với hàng hóa có rủi ro cao, đặc biệt là thực phẩm.

Việc ghi nhãn điện tử và “hộ chiếu số” sản phẩm sẽ được công nhận song song với ghi nhãn vật lý, trong đó hộ chiếu số sẽ là bắt buộc cho hàng xuất khẩu sang châu Âu. Song song đó, Luật An toàn thực phẩm cũng đang được sửa đổi nhằm huy động toàn hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân cùng tham gia.

Đặc biệt, người tiêu dùng chính là mắt xích cuối cùng, có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thị trường thực phẩm an toàn. Thay vì chỉ quan tâm đến giá cả, mỗi người dân cần trở thành người tiêu dùng thông thái, ưu tiên lựa chọn những sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, có chứng nhận chất lượng và tìm hiểu kỹ thông tin về sản phẩm. Áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc qua mã QR là một cách đơn giản và hiệu quả để tự bảo vệ mình.