Việt Nam có cơ hội giàu trước khi già

Ông Phạm Hồng Hải

Đây là nhận định tổng quan được ông Phạm Hồng Hải - Tổng Giám đốc Ngân hàng HSBC Việt Nam đưa ra trong bài viết dưới đây, nhằm đóng góp một góc nhìn về triển vọng kinh tế Việt Nam trong thời gian tới. Thời báo Ngân hàng trích đăng nguyên văn bài viết này.

Bối cảnh kinh tế thế giới năm tới

Năm 2017 sẽ là một năm nhiều biến động và thử thách cho các thị trường mới nổi bao gồm cả Việt Nam. Sau cuộc bầu cử Tổng thống tại Mỹ, thị trường kỳ vọng nền kinh tế Mỹ sẽ tăng trưởng mạnh trở lại nếu chính phủ mới của Mỹ thực hiện cắt giảm thuế và tăng đầu tư vào cơ sở hạ tầng. FED cũng dự kiến sẽ tăng lãi suất vào tháng 12/2016 và khoảng 2 – 3 lần nữa trong năm 2017 do tăng trưởng kinh tế và lạm phát tăng.

Đây là một bài toán khó cho rất nhiều nền kinh tế mới nổi khi chi phí vay vốn bằng USD sẽ tăng cao. Ngoài ra, đồng USD được dự báo sẽ tiếp tục tăng giá so với các đồng tiền của các thị trường mới nổi do kỳ vọng FED tăng lãi suất. Xu hướng này sẽ gây khó cho các NHTW tại các thị trường mới nổi khi dư địa cắt giảm lãi suất bị thu hẹp đáng kể.

Thông thường, các NHTW sẽ cắt giảm lãi suất để kích thích nền kinh tế. Tuy nhiên, khi đồng nội tệ mất giá so với USD và lãi suất USD có xu hướng tăng, việc cắt giảm lãi suất sẽ khó thực hiện được. Ngoài ra, Tổng thống mới của Mỹ Donald Trump đã đưa ra nhiều tuyên bố hạn chế thương mại toàn cầu và tập trung vào nền kinh tế nội địa. Nếu xảy ra, điều này sẽ gây ảnh hưởng lớn đến các quốc gia tập trung vào xuất khẩu qua thị trường Mỹ.

Hiện chúng ta chưa biết Tổng thống Trump thực tế sẽ làm gì khi chính thức nhậm chức vào tháng 1/2017. Tuy nhiên, điều chúng ta biết chắn chắn nền kinh tế thế giới và thị trường tài chính thế giới sẽ gặp nhiều biến động vì sẽ phải đương đầu với rủi ro khó kiểm soát, rủi ro chính trị.

Cuối cùng, làn sóng chống toàn cầu hóa và chủ nghĩa cực đoan đang xuất hiện tại nhiều quốc gia do chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia và giữa các tầng lớp lao động tại cùng một quốc gia. Pháp và Đức sẽ có cuộc bầu cử quan trọng vào năm 2017 sẽ có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển và tương lai của EU. Sau sự kiện Brexit và bầu cử tại Mỹ vừa qua, chúng ta sẽ rất khó dự báo kết quả của các cuộc bầu cử này.

Và triển vọng kinh tế Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động đầy bất ngờ trong năm 2017, tôi kỳ vọng Việt Nam vẫn sẽ tiếp tục là một ngôi sao sáng trong khu vực. Cụ thể, xuất khẩu của Việt Nam sẽ vẫn tạo thế cạnh tranh nổi bật và tiếp tục chiếm lĩnh những thị trường mới trong khi lạm phát được kiềm chế.

Dòng vốn FDI sẽ tiếp tục và góp phần làm xuất khẩu tăng trưởng trong những năm tới. Trong khi khả năng Mỹ rút khỏi hiệp định TPP là một bất lợi, Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng xuất khẩu với những hiệp định thương mại đã ký, đang đàm phán hoặc sẽ ký với các nước đối tác.

Trong nước, kinh tế cũng sẽ tăng trưởng trong năm 2017 khi những hiệu ứng tiêu cực từ hạn hán (làm gián đoạn sản xuất nông nghiệp trong nửa đầu năm 2016) giảm dần đi. Cam kết của Chính phủ về một Chính phủ kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động quyết liệt, tiếp tục đổi mới bao gồm đổi mới khu vực tài chính và DNNN sẽ giúp đưa Việt Nam tới con đường phát triển bền vững trong tương lai.

Bên cạnh đó, kinh tế Việt Nam do đã hội nhập sâu rộng vào kinh tế thế giới nên không tránh khỏi bị ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp. Mặc dù hiện tại còn quá sớm để biết về những chính sách mà chính quyền của ông Trump sẽ áp dụng với châu Á, nếu ông thực hiện những gì đã hứa khi tranh cử, đây sẽ là nguyên nhân để lo lắng.

Một quan điểm thương mại giới hạn chặt chẽ hơn từ Mỹ sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới những quốc gia xuất khẩu và nhận đầu tư như Việt Nam khi Mỹ chiếm tới 1/5 lượng xuất khẩu từ Việt Nam. Trung Quốc cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi chính sách thương mại nghiêng về bảo hộ của Mỹ từ đó dẫn tới cầu về hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam giảm xuống, gây ảnh hưởng gián tiếp tiêu cực tới Việt Nam.

Tuy nhiên, ở trên tôi có nói Việt Nam là một đất nước mở cửa với những hiệp định thương mại đã và đang ký với các đối tác. Việt Nam đã là thành viên của Khối Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC). Mặc dù các nước thành viên ASEAN có những đặc điểm quá khác biệt và do đó khó đạt được một tầm nhìn chung, AEC vẫn là một bước tiến đáng kể và có ý nghĩa của ASEAN.

Một nghiên cứu chung của ILO và ADB chỉ ra trong thập kỷ tới, nếu AEC được quản lý và tận dụng được hết ưu thế, cộng đồng có thể đưa kinh tế vùng tăng trưởng 7,1% từ nay tới 2025 và gia tăng thêm 14 triệu công ăn việc làm.

Việt Nam cũng là thành viên của Hiệp định RCEP mà vòng đàm phán thứ 15 vừa kết thúc tháng 10/2016. Mặc dù phạm vi nhỏ hơn nhiều nếu so với TPP, Hiệp định RCEP lại kết nối ba thị trường đông dân nhất là Trung Quốc, Ấn Độ và ASEAN. Hiệp định RCEP, mặc dù có những điểm cần cải thiện, vẫn sẽ hỗ trợ tăng trưởng thương mại ở châu Á và kích thích đầu tư vào những chuỗi cung ứng mới.

Mặc dù tương lai TPP đang bất định, thời gian vừa qua Việt Nam đã có những bước đi để chuẩn bị cho hiệp định này. Quan điểm của tôi là dù TPP không tiếp tục nhưng những nỗ lực cải cách để đảm bảo tuân thủ các điều khoản của một hiệp định như TPP không nên dừng lại. Chính phủ Việt Nam đã cố gắng đẩy mạnh thông qua 30 dự luật từ Luật lao động, kinh doanh, thương mại… nhằm đáp ứng những yêu cầu TPP và đây là điều nên được tiếp tục.

Quyết liệt để thành công

Tôi vui mừng khi nhận thấy các DN Việt Nam nhận thức được nhu cầu cần thiết phải cải cách để nâng cao năng lực cạnh tranh với các đối thủ quốc tế khi chúng ta ngày càng hội nhập, dù có hay không có TPP. Như vậy, dù không được thông qua, TPP đã đóng vai trò như một cú hích để Việt Nam tiến hành các cải cách và nâng cao nhận thức cho các nhà lập pháp, DN, cộng đồng kinh tế về tác động của tự do thương mại.

Việt Nam sẽ tiếp tục hấp dẫn các nhà bán lẻ với dân số hiện đứng thứ 13 trên thế giới và thứ 2 trong ASEAN. Các ngành tiềm năng phát triển là giáo dục, y tế, công nghệ, thực phẩm, tiêu dùng nhanh… Ngoài ra, nhờ vào các hiệp định thương mại đã được ký kết và lợi thế cạnh tranh về giá nhân công, Việt Nam đang và vẫn sẽ tiếp tục trở thành công xưởng của khu vực khi các DN FDI tiếp tục chuyển dịch nhà máy từ các nước trong khu vực sang Việt nam để sản xuất và xuất khẩu đi toàn thế giới.

Để có thể tận dụng tốt được xu hướng này, Chính phủ cần hết sức quan tâm đến chất lượng của các dự án đầu tư nước ngoài, cụ thể tác động tới môi trường của dự án và tăng cường khả năng kết nối của các DN Việt vào chuỗi cung ứng của các DN FDI.

Bài học của Trung Quốc và một số quốc gia khác và chính Việt Nam trong thời gian qua khi phát triển các ngành công nghiệp nhưng thiếu kiểm soát tác động của môi trường đáng để chúng ta suy ngẫm và ứng xử cho phù hợp. Chúng ta cần phát triển kinh tế, nhưng là một nền kinh tế bền vững để phát triển môi trường sống cho các thế hệ đi sau.

Một xu hướng mới gần đây đã xuất hiện khi các DN FDI bắt đầu thiết lập các trung tâm nghiên cứu và phát triển tại Việt Nam để tận dụng lực lượng kỹ sư dồi dào tại chỗ. Đây là xu hướng rất đáng mừng khi chúng ta ngày càng nâng cao giá trị gia tăng tại Việt Nam để cạnh tranh với các nước khác trong khu vực.

Chiến lược phát triển dựa vào nhân công giá rẻ sẽ không thể là một chiến lược bền vững của một quốc gia. Việt Nam cần xác định những thế mạnh cạnh tranh bền vững của mình (ví dụ như nông nghiệp, du lịch và công nghệ thông tin) và cần đầu tư vào công nghệ trong các lĩnh vực này để tạo giá trị cạnh tranh bền vững.

Một quốc gia cũng giống như một DN. Việt Nam rất cần một chiến lược phát triển đất nước trong 20 – 30 năm tới với một tầm nhìn dài hạn, các mục tiêu rõ ràng, từng cột mốc cụ thể theo thời gian, giao trách nhiệm cụ thể cho từng cá nhân và các bộ ngành đối với việc đạt được các cột mốc này và thường xuyên tiến hành rà soát lại việc thực hiện chiến lược.

Bên cạnh đó, Việt Nam cần nhìn nhận nghiêm túc và có biện pháp thúc đẩy đối với một số lĩnh vực đang ảnh hưởng tới nền kinh tế. Các khoản nợ xấu kéo dài, nguy cơ gia tăng lạm phát, tốc độ thoái vốn công chậm so với kế hoạch đề ra đang gây khó khăn cho kinh tế.

Việt Nam cũng cần đẩy mạnh năng suất lao động vốn đang ở mức thấp so với các nước trong khu vực. Cải cách giáo dục mạnh mẽ bằng việc tận dụng nguồn lực tri thức từ nhiều nguồn khác nhau, áp dụng công nghệ kỹ thuật số vào giáo dục để phổ cập hóa giáo dục tới nhiều vùng miền của đất nước, đưa tiếng Anh vào ngôn ngữ giảng dạy cho một số môn học và tạo môi trường giáo dục khuyến khích sự phản biện và sáng tạo sẽ đóng góp rất quan trọng vào việc nâng cao nâng suất lao động của người Việt Nam.

Chính phủ cũng cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế, tạo môi trường thuận lợi về thuế, thủ tục hành chính và giải ngân giúp doanh nghiệp phát triển. Những bước đi vừa qua như Bộ Tài chính đề nghị có chính sách hỗ trợ các start-ups của Việt Nam thông qua cắt giảm thuế thu nhập DN từ 20% xuống còn 15% là bước đi đáng khen ngợi và cần được tiếp tục.

Năm 2017 chúng ta cần đẩy mạnh thực hiện ba mục tiêu cải cách mà Quốc hội đã đề ra là cải cách đầu tư công, các DN có vốn nhà nước và khu vực tài chính. Thực hiện những mục tiêu này sẽ không chỉ giúp nền kinh tế năm 2017 mà còn tạo động lực để cải thiện những tiền đề căn bản của nền kinh tế, giúp nền kinh tế chịu đựng được những cú sốc từ bên ngoài.

Trong lúc Chính phủ đang từng bước thực hiện những cải cách cần thiết để đưa tăng trưởng theo hướng bền vững hơn, chúng ta cũng cần nhìn nhận thực tế khó khăn khi những dư địa cho nới lỏng tiền tệ hay tài khóa đều bị giới hạn.

Hiện tại mặc dù lạm phát ở dưới mức mục tiêu 5% cho 2016, có những nguy cơ tiềm ẩn làm gia tăng lạm phát như khả năng giá lương thực, giá nhiên liệu phục hồi, chi phí giáo dục và y tế gia tăng. Tất cả những yếu tố này sẽ làm phạm vi nới lỏng tiền tệ bị giới hạn.

Dư địa nới lỏng tài khóa cũng khá nhỏ khi thâm hụt ngân sách tăng trong lúc nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng cũng tăng. Nguồn thu ngân sách từ dầu thô và DNNN giảm, do giá nhiên liệu thấp và tình hình thoái vốn ở khu vực công chậm. Việc cần làm ngay là gia tăng hiệu quả phân bổ ngân sách Nhà nước vào những khu vực và lĩnh vực hiệu quả, quản lý nợ công chặt chẽ.

Bên cạnh đó cần đẩy nhanh tốc độ cổ phần hóa các DNNN và thực hiện tiến trình này một cách minh bạch theo cơ chế thị trường. Chính phủ gần đây quyết định bán toàn bộ phần vốn Nhà nước tại các công ty như Vinamilk, Sabeco, Habeco… là tín hiệu rất đáng mừng cho nền kinh tế. Chỉ khi chúng ta thực sự chấp nhận sự tham gia mạnh mẽ của khu vực kinh tế tư nhân, chúng ta mới thực sự thay đổi được cách thức, bộ máy quản trị và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp này.

Ngân hàng cũng còn những vấn đề cần giải quyết. Chúng ta đang còn khoảng 200 ngàn tỷ đồng nợ xấu tại VAMC chưa được giải quyết. Việc giải quyết nợ xấu nhất định phải có sự tham gia của khối tư nhân. Thống đốc cũng đã đưa thông điệp mong muốn các nhà đầu tư nước ngoài tham gia tích cực vào quá trình tái cơ cấu ngân hàng tại hội nghị lần thứ 33 của Hiệp hội Ngân hàng châu Á diễn ra gần đây.

Để thực hiện được điều này, tỷ lệ sở hữu ở các ngân hàng trong nước cần được thay đổi. Với sự áp dụng của Basel II và xu hướng tuân thủ những quy chuẩn quốc tế, nếu chỉ có một tỷ lệ cổ phần nhỏ, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ không mong muốn mua lại các ngân hàng nội địa và tham gia quá trình tái cấu trúc vì họ sẽ không thể tham gia kiểm soát hoạt động ngân hàng.

Chúng ta vẫn cần xem xét việc sử dụng ngân sách để xử lý nợ xấu ngân hàng vì các nhà đầu tư nước ngoài sẽ không mạnh dạn tham gia tái cơ cấu ngân hàng nếu họ không có sự hỗ trợ của Chính phủ về vốn và các điều kiện khác.

Chúng ta cũng nên xem xét việc cho phép các ngân hàng nhỏ, nợ xấu cao và không có ảnh hưởng lớn đến thị trường tài chính được phá sản. Biện pháp này sẽ giúp loại bỏ các thành viên yếu kém trên thị trường mà NHNN không cần tốn nhiều nguồn lực để giải quyết.

Ngoài ra, bản thân các ông chủ ngân hàng cũng sẽ phải thay đổi cách thức kinh doanh để hoạt động bền vững. Người gửi tiền cũng sẽ xem xét rất cẩn trọng khi chọn gửi tại ngân hàng uy tín thay vì chỉ dựa vào lãi suất như hiện nay. Bên cạnh tỷ lệ sở hữu, Chính phủ cũng nên xem xét về mặt chính sách, tạo một môi trường chính sách ổn định để các nhà đầu tư nước ngoài yên tâm đầu tư trong dài hạn.

Tôi nghĩ trong năm 2017, chính sách tín dụng của NHNN sẽ tiếp tục ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô, mục tiêu tiếp tục của đất nước trong 5 năm tới. Tăng trưởng tín dụng sẽ tiếp tục được ưu tiên cho những lĩnh vực quan trọng cho nền kinh tế và căn cứ vào hiệu quả sử dụng vốn, đó là sản xuất kinh doanh, bên cạnh đó kiểm soát tín dụng ở những lĩnh vực có nhiều rủi ro như bất động sản, chứng khoán.

Mặc dù có những khó khăn nội tại của nền kinh tế, Việt Nam đang ở vị thế rất thuận lợi so với nhiều quốc gia trong khu vực. Chúng ta vẫn đang ở thời điểm dân số vàng, lực lượng lao động đầy nhiệt huyết, cần cù và khéo léo, chính trị và kinh tế vĩ mô ổn định và có lợi thế so sánh khi thu hút đầu tư FDI vào Việt Nam. Đây chính là cơ hội vàng của Việt Nam để tiến hành cải cách mạnh mẽ nền kinh tế nếu chúng ta thực sự muốn duy trì được tốc độ tăng trưởng bền vững trong tương lai.

Cơ hội này sẽ không kéo dài vì Việt Nam là một trong những nước đang có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Theo dự báo của UNDP, Việt Nam sẽ có tỷ lệ dân số trên 65 tuổi cao hơn rất nhiều nước trong khu vực như Malaysia, Indonesia, Ấn Độ và Philippines vào năm 2030. Vào năm 2050, tỷ lệ này thậm chí còn cao hơn cả Mỹ.

Tuy nhiên, nếu chúng ta thực sự quyết tâm nâng cao năng suất lao động, cải cách giáo dục, cải cách 3 lĩnh vực kinh tế (ngân hàng, các DNNN và đầu tư công), cải cách hành chính và chấp nhận vai trò quan trọng của khu vực kinh tế tư nhân, chúng ta hoàn toàn có thể trở thành một con hổ kinh tế mới của châu Á trong tương lai. Chúng ta sẽ có cơ hội giàu trước khi già.