Xây dựng “luật chơi” mới cho giá vé máy bay

Quản lý bằng giá trần thiếu hiệu quả

Vừa qua, Chính phủ đã thông qua Nghị quyết 223/NQ-CP, trong đó nhấn mạnh định hướng sửa đổi Luật Hàng không dân dụng theo hướng “quy định khung pháp lý, giao quyền điều tiết giá cho Chính phủ và Bộ Tài chính”.

Định hướng này được các chuyên gia cho là một trong những điểm quan trọng then chốt, mở ra khả năng thay đổi hoàn toàn cách điều hành giá vé máy bay từ “quản lý bằng trần giá cố định” sang “điều tiết theo nguyên tắc thị trường, có giám sát”.

Bởi thực tế, cho đến hiện nay việc Luật Hàng không dân dụng vẫn áp dụng cơ chế “trần giá vé nội địa” là một trong những nghịch lý dai dẳng giữa mục tiêu vừa tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ người tiêu dùng, vừa kiểm soát chi phí vận chuyển, hạn chế tình trạng độc quyền của các hãng lớn.

Theo nhận định của các chuyên gia, từ năm 2017 đến nay, việc áp dụng cơ chế giá trần vé máy bay nội địa (theo các Thông tư 34/2017/TT-BTC và Thông tư 17/2019/TT-BGTVT) với mục tiêu “bảo vệ người tiêu dùng” theo quan điểm của Bộ Tài chính, Bộ Giao thông-Vận tải (nay là Bộ Xây dựng) chưa có thống kê, đánh giá cụ thể về hiệu quả. Tuy nhiên, cơ chế giá trần lại đang vấp phải khá nhiều bất cập.

Cụ thể, các nghiên cứu của Công ty chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội (SHS), cho thấy, với cơ cấu chi phí nhiên liệu chiếm trung bình 37-42% tổng chi phí giá vé máy bay, việc các hãng bay liên tục tăng giá vé là có cơ sở và tương ứng với chi phí đầu vào thực. Tuy nhiên, để đảm bảo chính sách giá niêm yết, các hãng bay đã cộng thêm nhiều loại phụ phí như: phí gửi hành lý, suất ăn, ghế ngồi… dẫn đến khoảng cách giữa giá vé công bố và giá thực tế hành khách phải trả cao hơn rất nhiều. Tại hầu hết các trang bán vé máy bay trực tuyến, khi cộng tất cả các khoản thuế, phí thì giá vé máy bay thực trả (các tuyến nội địa) thường cao gấp đôi hoặc gấp rưỡi mức giá niêm yết.

Các chuyên gia cho rằng, việc kéo dài tình trạng “niêm yết một đằng thanh toán một nẻo” này tạo ra sự méo mó trong cơ chế điều hành giá. Theo đó, quy định trần giá vé mà không gắn với giám sát cấu phần giá và năng lực cạnh tranh thực chất chỉ tạo ra “ảo tưởng” kiểm soát, không mang lại lợi ích thực sự cho người tiêu dùng; đồng thời tạo cảm giác thiếu minh bạch và suy giảm niềm tin của người dân, nhất là trong bối cảnh so với thu nhập bình quân của người lao động, giá vé máy bay các chặng nội địa tại Việt Nam đang quá cao.

Giá vé máy bay kỳ vọng sẽ có nhiều điều kiện để giảm các mức thuế, phí dịch vụ đi kèm

Cơ hội cho mô hình quản lý linh hoạt

Tại Dự thảo Luật Hàng không dân dụng Việt Nam (sửa đổi), những điểm pháp lý mới đang mở ra cơ hội thiết lập lại hệ sinh thái điều hành giá hàng không.

Theo đó, các quy định khung như áp dụng giá vé “all-in” (các hãng phải công khai toàn bộ giá bao gồm thuế, phí sân bay và phụ phí hành lý, suất ăn... ngay từ đầu); quy định về cơ chế giám sát giá theo thời gian thực, kết hợp với ngưỡng cảnh báo giá; quy định phân cấp điều hành giá (Chính phủ giữ vai trò quy định giá tối đa nếu cần; Bộ Tài chính điều tiết linh hoạt phần còn lại theo Luật Giá) sẽ là nền tảng pháp lý để Chính phủ, Bộ Tài chính quy định cụ thể hơn trong các văn bản pháp quy hướng dẫn về quản lý giá hàng không dân dụng.

Hầu hết các chuyên gia đều nhận định, với việc mở ra cơ chế điều hành giá vé máy bay mới, những bất cập tồn tại trong nhiều năm qua như giá vé không minh bạch, phụ phí “ẩn” làm méo mó thông tin, thiếu cạnh tranh hạ tầng sẽ được giải quyết. Cơ chế này không chỉ giúp hành khách dễ dàng so sánh giá và lựa chọn hợp lý, mà còn cung cấp công cụ cho cơ quan chức năng phát hiện và can thiệp khi giá bị đẩy vượt mức bình thường.

Tuy nhiên, để đảm bảo các điểm mới pháp lý của Luật Hàng không dân dụng (sửa đổi) được cụ thể hóa, Ban soạn thảo Dự luật cần tiếp tục tiếp thu các ý kiến từ các bộ, ngành và doanh nghiệp. Trong đó, cần bổ sung vào luật nguyên tắc “minh bạch hóa cấu phần giá vé”, quy định rõ doanh nghiệp phải công khai mức thuế, phí, phụ thu theo định kỳ. Ngoài ra, cần sớm xây dựng hệ thống dữ liệu giá vé hàng không công khai, do Bộ Tài chính hoặc một cơ quan trung gian độc lập vận hành, cho phép người dân và các hãng so sánh dữ liệu giá.

Về thuế, phí, các chuyên gia tại Công ty chứng khoán Rồng Việt cho rằng việc xóa bỏ khung trần cứng sẽ cho phép các hãng tự thiết lập giá trong biên độ thị trường sẽ giúp tạo ra sự cạnh tranh về giá, đặc biệt trong các tuyến có nhiều hãng khai thác. Tuy nhiên, thị trường giá vé linh hoạt chỉ thực sự có hiệu quả khi đi kèm một cơ chế giảm gánh nặng chi phí hạ tầng, thuế phí khai thác, đặc biệt là tại các sân bay lớn.

Do vậy, các loại chi phí không kiểm soát được như phí mặt đất độc quyền, thuế nhập khẩu nhiên liệu… cần tiếp tục được nghiên cứu để hỗ trợ các hãng bay tiết giảm chi phí gián tiếp, vận hành thông minh, tăng vòng quay máy bay và tái cơ cấu đội bay, từ đó tăng dư địa giảm giá vé máy bay trên thực tế.