Băn khoăn trước cơ hội phát triển mới
Cho vay hạ tầng ở các địa phương | |
Hà Nội đầu tư 38.000 tỷ đồng xây 4 cầu bắc qua sông Hồng và sông Đuống | |
Thủ tướng đồng ý cải tạo các tuyến kết nối với đường Hồ Chí Minh bị xuống cấp |
Nhiều hoạt động đầu tư hạ tầng lớn đã được tiến hành trong thời gian qua nhằm hiện thực hoá sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) do Trung Quốc khởi xướng. Trước động thái khẩn trương của các quốc gia láng giềng, gần đây các chuyên gia đã đưa ra khuyến nghị Việt Nam cần nhanh chóng nghiên cứu, đánh giá các tác động của BRI để sớm đưa ra quyết định có tham gia vào sáng kiến này hay không.
BRI tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng kết nối chiều ngang, phát huy lợi thế của Việt Nam với khu vực |
“Nhộn nhịp” đầu tư theo chân BRI
Theo Học viện Ngoại giao, tính đến tháng 1/2017, đã có hơn 100 quốc gia và tổ chức quốc tế tham gia vào BRI, trong đó hơn 40 quốc gia và tổ chức đã ký thoả thuận hợp tác với Trung Quốc, tạo thành sự đồng thuận rộng rãi về hợp tác quốc tế. Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) và Quỹ Con đường tơ lụa là các tổ chức chính cung cấp hỗ trợ tài chính cho các khoản đầu tư. Cùng với đó, các cuộc đàm phán FTA giữa Trung Quốc và các nước ASEAN đã được hoàn tất. Điều này cho thấy những nền tảng quan trọng nhất để đẩy mạnh BRI đã được thiết lập và vận hành.
Các dự án hạ tầng lớn cũng đang được triển khai. Thời gian qua Trung Quốc và các quốc gia BRI đã cùng nhau thúc đẩy xây dựng một số dự án mang tính bước ngoặt như tuyến đường sắt cao tốc Jakarta - Bandung của Indonesia, đường sắt Belgrade - Budapest, tuyến đường sắt Trung Quốc – Lào, cũng như một số cảng và các cơ sở khác. Trong số các nước ASEAN, Malaysia, Thái Lan, Lào và Indonesia đã có thoả thuận chung về việc xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc mới chạy từ miền nam Trung Quốc qua Lào đến bờ biển phía đông vùng công nghiệp ở Thái Lan.
Với các hoạt động kết nối này, tăng trưởng kinh tế của các quốc gia tham gia BRI đang cải thiện. Theo số liệu thống kê của Công ty kiểm toán Pricewaterhouse Coopers (PwC), do việc triển khai các dự án cơ sở hạ tầng mới, tốc độ tăng trưởng GDP của các quốc gia BRI đạt 4,6% vào năm 2016, vượt mức tăng trưởng trung bình 3,6% ở các nền kinh tế đang phát triển.
Về hoạt động thương mại, hiện nay xuất khẩu của Trung Quốc sang các nước dọc theo BRI đang duy trì tăng trưởng hai con số. Khối lượng thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia dọc theo vành đai chiếm hơn 25% tổng thương mại nước ngoài của Trung Quốc. Về hoạt động đầu tư, năm 2016 Trung Quốc đã đầu tư 14,53 tỷ USD vào 53 quốc gia xung quanh đường vành đai, chiếm 8,5% tổng đầu tư nước ngoài của Trung Quốc trong cùng thời kỳ. Các DN Trung Quốc ký hợp đồng mới với giá trị 126,03 tỷ USD với 61 quốc gia liên quan, chiếm 51,6% số dự án hợp đồng nước ngoài của Trung Quốc ký kết trong cùng thời kỳ.
PGS. TS. Đặng Hoàng Linh, Phó trưởng Khoa Kinh tế, Học viện Ngoại giao nhận định, các quốc gia châu Á kỳ vọng rằng việc tham gia vào BRI có thể giúp họ tìm ra những thị trường mới, giải quyết các vấn đề về cơ sở hạ tầng và đưa hoạt động kinh tế trở thành động lực tăng trưởng mới.
Về phía Việt Nam, hiện nước ta đã là thành viên sáng lập của AIIB, định chế tài chính được thành lập nhằm thúc đẩy các dự án phục vụ cho BRI. Tại Diễn đàn Hợp tác quốc tế Vành đai và Con đường tổ chức hồi giữa tháng 5/2017, Chủ tịch nước Trần Đại Quang đã nhấn mạnh Việt Nam thực sự hoan nghênh các sáng kiến kinh tế, kết nối khu vực nói chung và BRI nói riêng. Tuy nhiên để có thể đưa quyết định tham gia BRI, Việt Nam cần có thêm những nghiên cứu kỹ lưỡng.
Cần tính toán thận trọng chi phí - lợi ích
Đánh giá về BRI, TS. Phạm Sỹ Thành, Viện Nghiên cứu kinh tế chính sách (VEPR) cho rằng, sáng kiến này sẽ tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho Việt Nam về nhiều mặt. Trước hết, thông qua BRI và sự hỗ trợ từ phía Trung Quốc, Việt Nam sẽ nhận thêm được nguồn vốn phát triển cơ sở hạ tầng và giao thông, gia tăng năng lực phục vụ và phát triển kinh tế.
Bên cạnh đó, vì Trung Quốc cũng có mục tiêu xây dựng cơ sở hạ tầng nhằm phát triển giao thông trong khu vực, Việt Nam cũng có thể tận dụng cơ hội này gia tăng trao đổi thương mại và đầu tư, tăng cường gắn kết hơn với các nước Đông Nam Á. Việc tham gia BRI cũng có thể mang lại những tiềm năng du lịch lớn hơn cho Việt Nam và Trung Quốc.
Đặc biệt, Việt Nam hiện mới chỉ tập trung phát triển kinh tế và kết nối Bắc - Nam mà chưa tập trung kết nối vào Đông - Tây và các quốc gia láng giềng. Bên cạnh đó, vốn dĩ Việt Nam đóng vai trò cầu nối trong khu vực Đông Nam Á, khi BRI được hình thành, vai trò đó của Việt Nam sẽ bị hạn chế nếu không cùng tham gia. Vì vậy, sáng kiến này có thể hỗ trợ Việt Nam khắc phục các điểm yếu trên và tận dụng lợi thế sẵn có.
Không phủ nhận vai trò của BRI trong thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng cường mạnh mẽ đầu tư cơ sở hạ tầng cho Việt Nam, song PGS. TS Đặng Hoàng Linh cũng cảnh báo những thách thức mà Việt Nam sẽ đối mặt khi tham gia BRI. Thứ nhất, là vấn đề nợ công. “Theo báo cáo của World Bank, dư nợ công đến cuối năm 2015 của Việt Nam là 117 tỷ USD, tăng gấp đôi năm 2011 và dự báo con số này có thể lên chiếm 64,9% GDP vào năm 2018”, ông Linh cho biết. Các rủi ro về nợ công có thể trở thành khủng hoảng khiến Việt Nam dễ dàng rơi vào tình huống phụ thuộc các quốc gia khác.
Thứ hai, theo dõi các dự án BRI tại các quốc gia khác, có thể thấy khoảng 70% dự án rơi vào tay các công ty, nhà thầu hoặc nhân công Trung Quốc. Đây là vấn đề không thể xem nhẹ. Việt Nam cần chú tâm tới vấn đề chất lượng các dự án được Trung Quốc đầu tư. Thực tế cho thấy, việc sử dụng vốn của Trung Quốc để đầu tư cho các dự án tại Việt Nam đã và đang đặt ra các thách thức trong quản lý chất lượng, chi phí, tiến độ, xử lý các vấn đề môi trường xã hội… tiêu biểu là dự án nhà máy nhiệt điện Ninh Thuận hay tuyến đường sắt trên cao Hà Đông - Cát Linh.
PGS. TS. Phùng Thị Huệ, Viện Nghiên cứu Trung Quốc bổ sung vấn đề thúc đẩy hợp tác tài chính tiền tệ. Theo bà, vốn xây dựng hạ tầng là vấn đề hết sức quan trọng và cấp thiết đối với nhu cầu kết nối hạ tầng của Việt Nam hiện nay. Vì vậy để tham gia BRI, hai bên cần tích cực tạo điều kiện để AIIB cung cấp vốn xây dựng hạ tầng bằng quy chế minh bạch, thuận lợi để Việt Nam có thể tiếp cận nguồn vốn một cách ổn định, hiệu quả. Ngoài ra Trung Quốc cũng cần cam kết tích cực hỗ trợ Việt Nam bằng các nguồn vốn vay ưu đãi khác, theo tinh thần thoả thuận trong Tuyên bố chung tháng 5/2017.
Các chuyên gia kinh tế nhận định, nếu được thực hiện một cách nhất quán, BRI có thể hỗ trợ tích cực cho quá trình tự do hoá thương mại và đầu tư ở khu vực. Đối với một nước đang phát triển như Việt Nam, kết nối với khu vực và toàn thế giới là rất quan trọng cho phát triển lâu dài và bền vững, vì vậy bất cứ một chương trình xây dựng mạng lưới kết nối nào đều rất đáng được quan tâm, tham khảo.
Vấn đề mấu chốt hiện nay là còn nhiều nghi ngại đối với các hạng mục đầu tư của Trung Quốc, song cũng không thể phủ nhận thực tế là Trung Quốc có bề dày kinh nghiệm trong xây dựng hạ tầng và nhu cầu phát triển hạ tầng ở Việt Nam ngày càng lớn. Vì vậy trước mắt hai nước cần chú trọng mục tiêu nâng cao chất lượng các công trình hợp tác hiện có. Đồng thời, cần khẩn trương tính toán các chi phí, lợi ích cụ thể mà Việt Nam phải bỏ ra cũng như thu lại được khi tham gia vào BRI để sớm đi đến quyết định cuối cùng.