Bước ngoặt lịch sử với tín dụng chính sách

Ông Đỗ Quế Lượng

Cách đây tròn 20 năm, hệ thống NH Việt Nam đón nhận sự ra đời của một NH đặc thù là NH Phục vụ người nghèo (NHNg), tiền thân của NH Chính sách xã hội Việt Nam (VBSP) ngày nay. Ông Đỗ Quế Lượng – nguyên quyền Thống đốc NHNN, Chủ tịch HĐQT đầu tiên của NHNg đã có cuộc trao đổi với phóng viên Thời báo NH về bước ngoặt lịch sử đối với tín dụng cho hộ nghèo và đối tượng chính sách.

Thưa ông, Chính phủ đưa ra quyết sách về việc thành lập NHNg trong hoàn cảnh nào?

Vào thời điểm năm 1993 - 1995, Đảng và Nhà nước đã có rất nhiều chủ trương, giải pháp để hỗ trợ người nghèo ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Khi đó các chương trình hỗ trợ của Chính phủ như chương trình 134, 135… đã mang lại hiệu quả rõ rệt cho bà con đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó với lĩnh vực tín dụng thì Agribank đã có Quỹ cho vay với các hộ nghèo. VietinBank khi đó nhận nhiệm vụ cho học sinh - sinh viên nghèo vay vốn.

Tuy nhiên, với nhiều chương trình hỗ trợ như vậy, cũng đã có những lo ngại về việc phân tán nguồn lực xoá đói giảm nghèo (XĐGN). Khi đó, cố Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt đã đề nghị các bộ, ngành nghiên cứu xem có giải pháp nào tốt hơn để hỗ trợ, phục vụ công tác XĐGN với gợi ý nên thành lập một NH để cho người nghèo vay vốn.

Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã triệu tập một cuộc họp với sự tham gia của các Bộ, ngành liên quan: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, NHNN… và đi đến quyết định thành lập một NH chuyên cho lĩnh vực này. Và Thủ tướng đã ký Quyết định 525/TTg ngày 31/8/1995 về việc thành lập NHNg. Cũng chỉ sau đó một ngày (1/9/1995) NHNg chính thức được thành lập.

Nhiều hộ gia đình đồng bào thiểu số đã thoát nghèo từ vốn vay VBSP

Ông có thể cho biết những khó khăn mà NHNg phải đối mặt lúc đó?

Cũng khá nhiều khó khăn nhưng chúng tôi đều nỗ lực vượt qua. Thứ nhất là về cơ chế tài chính. Vốn điều lệ cho NHNg có khoảng 500 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước cấp sang 200 tỷ đồng, mượn tạm NHNN 100 tỷ đồng. Nguồn vốn được bổ sung khi Agribank góp 250 tỷ đồng, VietinBank góp hơn 200 tỷ đồng... Tổng cộng, NHNg lúc ấy có vốn khoảng 1.000 tỷ đồng.

Một số nước như Thái Lan, Banglades… cho vay phục vụ người nghèo nông thôn cùng với lãi suất thị trường. Điều quan trọng với họ là hỗ trợ người nghèo không phải vay với lãi suất “cắt cổ” bên ngoài.

Tuy nhiên, với Việt Nam thì không làm được như vậy, vì Đảng và Nhà nước luôn quan tâm hỗ trợ người nghèo tốt nhất có thể. Và chúng tôi đã phải đề xuất phương án là huy động vốn nhưng ngân sách không có tiền cấp thì cấp bù lãi suất. Ví dụ, khi đó nếu các NHTM cho vay thông thường với lãi suất 7%/năm thì cho vay nông dân nghèo chỉ 4%/năm, trong khi huy động vốn đã 5%/năm, Nhà nước phải cấp bù 1%. Và cứ 6 tháng được cấp bù một lần.

Khó khăn thứ hai là trụ sở và nhân sự cho NHNg. Chúng tôi đã bàn và thống nhất phải cần sự hỗ trợ từ Agribank. Nhiều chi nhánh đã san sẻ trụ sở cho chúng tôi, đội ngũ cán bộ ban đầu của NHNg cũng được lấy từ Agribank. Yêu cầu đặt ra là cán bộ chuyển về NHNg phải đảm bảo chất lượng. Nhưng cán bộ lại băn khoăn, từ NHTM, sang công tác tại NH diện chính sách như NHNg quyền lợi của họ sẽ bị giảm xuống.

Chúng tôi kiến nghị và được Chính phủ đồng ý là lương cho cán bộ NHNg bằng hoặc có thấp thì thấp hơn chút ít so với lương cán bộ Agribank. Sau một thời gian hoạt động, tâm lý anh, chị em chuyển sang làm việc tại NHNg đã ổn định. Về sau này, số lượng, chất lượng cán bộ được nâng cao hơn khi NHNg chuyển thành VBSP.

Nhiều hộ ở xã Tân Thới, Phong Điền, TP. Cần Thơ đã thoát nghèo từ vốn vay của VBSP

Vậy còn cơ chế hoạt động và đối tượng được vay vốn được xác định thế nào, thưa ông?

Tôi nhớ có thời điểm Bộ LĐ-TB&XH quy chuẩn thu nhập dưới 50kg gạo/hộ là nghèo. Khi cho vay, chúng tôi phải phối hợp chặt chẽ với các tổ chức hội đoàn thể để thực hiện, tránh cho vay không đúng đối tượng, nên nợ quá hạn cũng ở mức rất thấp.

Thấy được hiệu quả của chính sách này, nên nhiều tỉnh cũng đã thực hiện cắt Ngân sách địa phương ra từ 2 - 10 tỷ đồng, không lãi, chuyển cho NHNg để cho vay. Sau thời gian hoạt động tỷ lệ hộ nghèo của Việt Nam cứ giảm dần và được thế giới đánh giá cao. Năm 1995 tỷ lệ hộ nghèo của chúng ta là 22,8%, đến năm 2002 giảm xuống còn hơn 11%, trong đó có sự đóng góp rất lớn của NHNg và tác động không nhỏ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Bên cạnh nỗ lực của NH thì các tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể trong việc đôn đốc trả nợ, đôn đốc hướng dẫn vay vốn, vận động, giúp đỡ, bảo trợ cho hộ nghèo cũng có vai trò quan trọng. Chính điều này đã giúp cho NHNg hoạt động không bị thất thoát vốn, nợ quá hạn thấp.

Vừa cho vay vừa vận động tiết kiệm và Tổ Tiết kiệm và vay vốn (TK&VV) đã ra đời. Theo đó, hộ nào thiếu vốn thì NH cho vay, thừa vốn thì gửi vào NH. Đến nay Tổ TK&VV vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc bình xét cho vay, đôn đốc thu nợ, thu lãi, hướng dẫn bà con cùng nhau sử dụng vốn hiệu quả.

Là một trong những thành viên sáng lập NHNg, cảm nhận của ông về sự lớn mạnh của VBSP ngày nay?

NHNg được gộp vào từ các quỹ, sau 7 năm đi vào hoạt động, đến nay, đối tượng cho vay ngày càng rộng hơn, VBSP bắt đầu có trung tâm đào tạo, có trụ sở xây dựng ở nhiều tỉnh, thành phố… Nếu như trước đây mức cho vay hộ nghèo chỉ từ 1 triệu đồng và cao nhất là 7 triệu đồng thì đến nay mức cao nhất là 50 triệu đồng/hộ. Và nợ quá hạn luôn được giữ ở mức thấp. Rõ ràng, NHNg đóng vai trò lịch sử tiên phong và VBSP ngày nay, đã tạo được vai trò, uy tín trong sự nghiệp cho vay XĐGN.

Xin trân trọng cảm ơn ông!