Đầu tư công vẫn chờ giải pháp căn cơ
Vẫn là vấn đề cần suy nghĩ
Việc tăng đầu tư công cùng với hiệu lực quản lý và sử dụng kém hiệu quả là nguyên nhân chính làm tăng nợ Chính phủ. Với mức thâm hụt ngân sách so với GDP được xác định ở mức 5,3% năm 2014 và 5% năm 2015, dự báo nợ công/GDP năm 2015 là 64,5%. Nếu tính cả 85.000 tỷ đồng trái phiếu theo kế hoạch thì mức thâm hụt ngân sách thực tế lên tới 7%. Thế nhưng, hiệu ứng lan tỏa của đầu tư công vẫn chưa kích hoạt được tăng trưởng và góp phần cải thiện phúc lợi xã hội. Bên cạnh đó, quyết định về đầu tư ở một số dự án cụ thể lại chưa nhận được sự đồng thuận xã hội…
Kết quả điều tra tại các địa phương của CIEM
Nỗi lo về đầu tư công, nợ công vẫn luôn được nhắc đến trong suốt những ngày họp của Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIII đang diễn ra. Tuy được xác định là một trong 3 trọng tâm tái cơ cấu, nhưng tái cơ cấu đầu tư công dù có kết quả bước đầu nhưng rõ ràng là chậm và chưa đạt hiệu quả như mong muốn của các nhà hoạch định chính sách. Bởi, nếu danh mục đầu tư công vẫn mang tính phong trào, phá vỡ quy hoạch hoặc không nằm trong quy hoạch tiếp tục diễn ra như bến cảng, sân bay… sẽ tạo ra áp lực vốn rất lớn. Hệ quả cũng không hề nhỏ: ngoài làm tăng nợ công, áp lực thu ngân sách, còn hạn chế nguồn lực Nhà nước dành cho khu vực DN tư nhân, giảm phúc lợi ròng của nền kinh tế và gián tiếp tăng lạm phát, tiền đề bất ổn về kinh tế vĩ mô.
Không chỉ có vậy, đại biểu Quốc hội Hoàng Đăng Quang (Quảng Bình) chỉ ra, vốn đầu tư không được phân bổ hợp lý làm động lực cho nền kinh tế. Điển hình là lĩnh vực nông nghiệp, mặc dù được coi là mặt trận hàng đầu, nhưng đầu tư công vào khu vực này ngày càng giảm. Tương tự, các khoản đầu tư cho các ngành có liên quan trực tiếp để phát triển con người như khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo, y tế cũng có xu hướng giảm, chiếm tỷ lệ rất thấp trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội.
Có thể nói, xét cả về tốc độ tăng và tỷ lệ đầu tư công trong tổng đầu tư Nhà nước thì những ngành quan trọng, có thế mạnh trong phát triển dài hạn như nông nghiệp, khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo, y tế lại là những ngành chiếm vị thế thấp nhất trong chính sách đầu tư của Nhà nước. Chưa tạo ra được những đột phá nhằm nâng cao sức cạnh tranh của những sản phẩm có thế mạnh trong nông nghiệp và cũng chưa tạo được nguồn nhân lực kỹ thuật cao trong tương lai.
TS. Lê Hải Mơ - Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính cho rằng, Nhà nước đang phải chạy theo thực tiễn bởi hầu như tất cả các dự án đều chậm tiến độ, phải điều chỉnh làm tăng quy mô vốn đầu tư lớn hơn nhiều so với kế hoạch dự kiến. Lại thiếu khuôn khổ thể chế, chế tài đủ mạnh để kiểm tra, giám sát, xử lý các vấn đề phát sinh trong đầu tư công và luôn phải giải quyết những “co giãn thất thường”, để lại những hậu quả không nhỏ. Những bất cập kéo dài lâu nay như tình trạng dàn trải, chậm tiến độ, nợ đọng xây dựng cơ bản… vẫn chưa được xử lý triệt để, việc cắt giảm cơ học đầu tư xây dựng cơ bản càng để lại không ít hậu quả.
Những góc độ không tốt, những góc độ hạn chế của đầu tư công đã liên tục được chỉ ra, thậm chí đã trở thành “biết rồi, nói nhiều rồi”. TS. Nguyễn Quang Thái (Hội Khoa học kinh tế Việt Nam) nói rằng “những vấn đề ngổn ngang trong đầu tư công chưa được xử lý đúng”.
Quay lại gốc của vấn đề
Vậy làm thế nào để tái cơ cấu đầu tư như mong muốn? “Cần có chuyển biến mạnh mẽ cả về tư duy và quan điểm”, theo ông Quang. Còn với ông Mơ: “Đầu tư công, nợ công là hậu quả của chính sách, vì thế để giải quyết vấn đề thì phải quay lại cái gốc của vấn đề”. Hiệu quả tái cơ cấu đầu tư công là giải pháp vừa trực tiếp, vừa gián tiếp, nhưng rất quan trọng để xử lý vấn đề nợ công. Ông nhấn mạnh về kỷ luật ngân sách và kiến nghị thực hiện giới hạn ngân sách cứng về thâm hụt ngân sách Nhà nước.
TS. Phạm An (Viện Kinh tế Việt Nam) khuyến nghị, cần có lộ trình tái cơ cấu đầu tư công và công cụ để giám sát tiến trình và giảm quy mô đầu tư công. Theo ông, nên thay đổi tỷ trọng của đầu tư công vào từng lĩnh vực như cung cấp cơ sở hạ tầng, dịch vụ công chất lượng; tăng đầu tư vào giáo dục đào tạo, hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ. Và quan trọng là tăng cường vai trò của người dân, các tổ chức xã hội, các phương tiện truyền thông trong việc giám sát khi thực hiện. Trong đó, sự tham gia của các đối tượng thụ hưởng hay đối tượng chịu ảnh hưởng đến quá trình quyết định, thực hiện các dự án đầu tư công là tiền đề quan trọng.
Nhiều tồn tại, hạn chế, yếu kém trong quá trình đầu tư công, tái cơ cấu nền kinh tế được phát hiện nhưng chậm xử lý. Việc lập, thẩm định, phê duyệt dự án đầu tư công luôn là vấn đề được nhìn nhận, đánh giá là có nhiều tồn tại và phát sinh tiêu cực. Nhưng quá trình tái cơ cấu đầu tư công thực tế này vẫn chưa được khắc phục… Kỷ luật, kỷ cương không nghiêm sẽ làm quá trình tái cơ cấu nền kinh tế kém hiệu quả và làm cho người dân thiếu tin tưởng. Thực trạng này có nguyên nhân từ đâu, dựa vào đâu mà tồn tại dai dẳng như vậy, đề nghị Chính phủ sớm có biện pháp khắc phục thực tế này. Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thái Học (Phú Yên) |
Linh Đan