Hội nhập buộc DNNN phải đẩy mạnh tái cơ cấu

Ảnh minh họa

Sức ép từ hội nhập

Việt Nam đang đứng trước sức ép mạnh mẽ của hội nhập. Nếu hội nhập không tốt thì cơ hội sẽ thành thách thức. “Giai đoạn mới này còn gay gắt hơn nhiều, nếu không có thay đổi mạnh trong tái cơ cấu kinh tế thì cơ hội rất mong manh”, Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan khẳng định khi đề cập đến đề án tái cơ cấu kinh tế, bao gồm cả đề án tái cơ cấu DNNN giai đoạn 2016-2020.

Đồng tình như vậy, nhiều chuyên gia kinh tế cũng cho rằng, việc thực hiện các cam kết quốc tế đồng nghĩa với việc các DNNN phải đối diện với một sức ép rất lớn, đó là sẽ không còn được hưởng các ưu đãi, không còn những đặc quyền, đặc lợi mà DNNN sẽ phải chấp nhận luật chơi của quốc tế, sẽ phải cạnh tranh bình đẳng với các DN tư nhân.

Đơn cử như trong quá trình đàm phán gia nhập Hiệp định Kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP), DNNN là một trong những nội dung đàm phán gay go nhất, bởi vì tại nhiều quốc gia tham gia TPP, đặc biệt là tại Việt Nam, DNNN vẫn còn đóng vai trò quan trọng và còn được Nhà nước hỗ trợ rất nhiều.

Chẳng hạn như vào năm 2013, mặc dù chỉ chiếm 0,9% tổng số các DN và chỉ sử dụng 13,5% tổng số nhân công, khối DNNN vẫn chiếm 32,2% GDP của Việt Nam và 40,4% tổng số vốn đầu tư ngoại quốc thường niên. Sau khi đàm phán với các nước khác, đặc biệt là với Hoa Kỳ, Việt Nam đã thông qua một số quy định của Hiệp định TPP về DNNN, bao gồm các nội dung chủ yếu như: Các DNNN phải hoạt động theo cơ chế thị trường; DNNN không được nắm vị trí độc quyền, gây ảnh hưởng đến thương mại và đầu tư; Các DNNN phải minh bạch hóa một số thông tin như tỷ lệ sở hữu của Nhà nước, báo cáo tài chính...; Nhà nước không được trợ cấp quá mức cho các DNNN, gây ảnh hưởng lớn đến lợi ích của nước khác.

“Chúng ta phải có chính sách làm cho DN dân tộc mạnh lên, làm mạnh doanh nghiệp dân tộc trước hết phải tạo môi trường kinh doanh chung mà anh nào cũng được hưởng, mà phải hành xử với nhau theo nguyên tắc của kinh tế thị trường, lấy hiệu quả và chất lượng là tiêu chí quan trọng nhất để đánh giá hoạt động của các DN, xây dựng được triết lý của văn hóa “Doanh nghiệp dân tộc Việt”. Tôi cho rằng đừng có phân biệt DN to hay nhỏ, phân biệt DN nhà nước hay tư nhân ở đây, đã là DN Việt Nam đó là của người Việt Nam, của dân tộc Việt Nam”. PGS.TS Vương Đình Huệ, Trưởng ban Kinh tế Trung ương

Tái cơ cấu cần thực chất

Trong thời gian qua, Chính phủ đã nỗ lực và rất quyết liệt đẩy nhanh tiến trình tái cơ cấu các DNNN, nhưng một khi đã hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới, Việt Nam sẽ không có con đường nào khác là phải tăng tốc cổ phần hóa các DNNN. Bên cạnh đó, vấn đề đổi mới cách thức quản trị các DN này cũng cần phải đặc biệt lưu tâm, có như vậy mới thể cạnh tranh với các DN tư nhân trong nước cũng như với các DN của các nước thành viên TPP.

Theo TS. Nguyễn Tú Anh, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương, mặc dù đã có nhiều chuyển biến tích cực song tiến trình tái cơ cấu vẫn còn rất nhiều hạn chế. Đặc biệt, tư duy ưu đãi DNNN vẫn là chủ đạo, phân bổ nguồn lực đầu tư công vẫn chủ yếu do Nhà nước mà chưa sử dụng cơ chế thị trường. Vì vậy, TS. Nguyễn Tú Anh cho rằng, tái cơ cấu DNNN cần chủ động thay đổi được “bản chất”, tức là trong cách quản trị doanh nghiệp, có hệ thống nhà đầu tư chiến lược bên ngoài khu vực nhà nước; đồng thời thay đổi cách tư duy, vận hành mục tiêu của cổ phần hóa. Nếu chúng ta chỉ cổ phần hóa với một tỷ lệ rất nhỏ ra bên ngoài, trong khi chủ yếu là các DNNN mua lại lẫn nhau thì bản chất câu chuyện không thay đổi.

TS. Lê Đăng Doanh, Chuyên gia kinh tế, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cũng nhìn nhận rằng, tái cơ cấu DNNN cần thay đổi cả tư duy lẫn con người, đã đến lúc phải dùng những nguyên tắc quản trị hiện đại đối DNNN. Vì thế, có thể áp dụng đầy đủ hoặc ít nhất là cải thiện đáng kể nguyên tắc công khai và minh bạch hóa thông tin, thiết lập cơ chế giám sát hữu hiệu đối với DNNN; phải quy trách nhiệm rõ ràng cho người đứng đầu, cho giới hạn trong khoảng thời gian nhất định không thoái vốn, không cổ phần hóa thì thay lãnh đạo DN; đặt trọng tâm cải cách, tức là thay đổi cả tư duy lẫn con người...

Thực tế đã chứng minh, nhiều DN Việt Nam đã trở nên thành công nhờ cổ phần hóa. Vì vậy, cần đẩy mạnh tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Song song với đó cần loại bỏ độc quyền và những ưu đãi dành riêng cho DNNN, áp đặt kỷ luật thị trường đối với DNNN.