Tính toán kinh tế phi chính thức
Kinh tế phi chính thức: Cần phân loại để tiếp cận | |
Hội nhập và nỗi lo khu vực phi chính thức vẫn không hề giảm đi |
Được, mất từ việc cộng gộp
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, tình trạng tồn tại song song của khu vực kinh tế chưa được quan sát (bao gồm: kinh tế ngầm; kinh tế bất hợp pháp; kinh tế phi chính thức; kinh tế hộ gia đình tự sản tự tiêu và hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các chương trình thu thập dữ liệu cơ bản) với khu vực kinh tế chính thức ở nhiều quốc gia khá phổ biến, với tỷ trọng 16-20% GDP.
Giảm thủ tục và gánh nặng thuế, phí sẽ kích thích khu vực kinh tế ngầm “lộ diện” |
Đồng quan điểm này, TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn (Đại học Fubright Việt Nam) cho rằng hiện nay khu vực kinh tế phi chính thức tại Việt Nam chiếm khoảng 57% lực lượng lao động xã hội. Nếu phân ra giá trị sản xuất, khu vực kinh tế phi chính thức tạo ra khoảng 20-30% GDP. Chính vì vậy, nếu Đề án thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát của Chính phủ được thực thi tích cực, thì khả năng các cơ quan quản lý có thể cộng thêm 10-15% GDP đến từ đóng góp của các bộ phận này.
Theo ông Tuấn, đây sẽ là việc làm rất có ý nghĩa. Bởi từ việc thống kê, Chính phủ có thể nhận diện được quy mô, động lực tăng trưởng và mối quan hệ gắn kết giữa các khu vực kinh tế phi chính thức với khu vực chính thức. Từ đó đưa ra các chính sách nâng đỡ, hỗ trợ chuyển đổi các thành phần này sang khu vực kinh tế chính thức và hạn chế, xóa bỏ các thành phần kinh tế phi chính thức.
TS. Lê Đăng Doanh - nguyên Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế Trung ương cũng cho rằng, việc thống kê và tính thêm phần đóng góp của khu vực kinh tế chưa được quan sát vào GDP sẽ giúp giảm được việc trốn thuế, lậu thuế, giảm được tình trạng hàng giả hàng nhái trên thị trường. Từ việc khuyến khích các thành phần kinh tế phi chính thức chuyển sang khu vực chính thức sẽ làm tăng thu ngân sách, góp phần tăng năng lực cạnh tranh quốc gia.
Tuy nhiên, bày tỏ lo ngại về việc cộng gộp phần đóng góp của khu vực kinh tế chưa được quan sát vào GDP, TS. Nguyễn Đức Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) cho rằng, khoảng cách giữa nhận diện, thống kê và thu được thuế từ các khu vực kinh tế phi chính thức là khá lớn. Nếu thống kê được phần đóng góp của các khu vực kinh tế phi chính thức trong khi chưa thu được thuế thì việc cộng gộp giá trị kinh tế phi chính thức vào GDP có thể sẽ chỉ khiến con số này “phình” to ra. Khi đó lợi ích nhìn thấy được là con số tăng trưởng kinh tế chung của cả nước có vẻ tích cực; nhưng thực tế tỷ lệ bội chi và nợ công chỉ bị chìm “ảo”, về lâu dài sẽ khiến các rủi ro mất cân đối vĩ mô đối với nền kinh tế.
Cần chia nhóm để ứng xử
Cho biết ngay cả các nước có nền quản trị tốt, việc kiểm soát và thu thuế tại các khu vực kinh tế ngầm, kinh tế phi chính thức cũng rất khó khăn, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan khuyến nghị, trong bối cảnh của Việt Nam hiện tại, song song với việc thống kê, nhận diện các khu vực kinh tế chưa được quan sát, Chính phủ nên tập trung vào kiểm soát tốt hệ thống kinh tế chính thức. Trong đó đặc biệt là nhóm DNNN với những lượng tài sản khổng lồ mà chưa được kiểm soát chặt chẽ, minh bạch.
Ủng hộ quan điểm thống kê, nhận diện các khu vực kinh tế chưa được quan sát, TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn cho rằng, chỉ khi nào môi trường kinh doanh minh bạch, hỗ trợ DN hiệu quả và cách chính sách thuế phí được thực thi phù hợp với sức chịu đựng của cộng đồng kinh doanh thì quy mô khu vực kinh tế phi chính thức mới có điều kiện giảm.
Chính vì vậy, các đề án cải cách kinh tế quốc gia bên cạnh việc tập trung vào tháo gỡ các điểm nghẽn đầu tư công và khu vực DNNN thì cũng cần dành sự quan tâm nhiều hơn đến khu vực kinh tế phi chính thức.
Theo đó, những giải pháp có thể thực hiện đồng thời và liên tục là cải tổ hoạt động quản lý nhà nước về thuế, hải quan; tăng cường minh bạch trong thanh toán; kiểm soát hoạt động tham nhũng và nâng cao hiệu quả của các chính sách hỗ trợ của Chính phủ đối với các thành phần kinh tế.
Trong khi đó, đóng góp một cách tích cực và cụ thể vào việc thống kê, nhận diện các khu vực kinh tế chưa được quan sát, chuyên gia kinh tế Vũ Quang Việt (chuyên viên thống kê của Liên Hiệp quốc) cho rằng các ngành chức năng trước hết cần chia nhỏ các khu vực kinh tế chưa được quan sát để có các phương pháp tính toán và ứng xử.
Theo ông Việt, khu vực kinh tế hộ gia đình tự sản tự tiêu có thể áp dụng những phương pháp thống kê thường xuyên về đất đai sử dụng trong nông nghiệp và sản lượng nông nghiệp để tính toán tỷ lệ đóng góp vào GDP. Trong khi đó khu vực kinh tế ngầm (bao gồm các hoạt động sản xuất kinh doanh hợp pháp nhưng chủ cơ sở chủ động giấu giếm, không khai báo với mục đích trốn, gian lận thuế) thì cần có sự kết hợp nhiều nhóm giải pháp từ hỗ trợ thanh toán không dùng tiền mặt đến quản lý chặt chẽ hoạt động gian lận trong thương mại điện tử. Còn các khu vực kinh tế phi pháp (như mại dâm, đánh bạc, buôn lậu…) thì cần hết sức cân nhắc khi thống kê và cộng gộp vào GDP.