Tối ưu hóa năng lực cạnh tranh

Năng suất là nguồn của tăng trưởng

Từ khi Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế, thương mại đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế.

Sự tăng trưởng ấn tượng của xuất khẩu và đầu tư đã giúp Việt Nam trở thành một trong 5 nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới trong 10 năm qua. Tuy nhiên, một vài lợi thế của Việt Nam đã vơi đi. Ông Phạm Minh Đức – Chuyên gia kinh tế cao cấp WB cho biết, WB đã nghiên cứu và đưa ra một bản báo cáo về tác động của việc tạo thuận lợi thương mại, gia tăng giá trị và năng lực cạnh tranh của Việt Nam.

Do thiếu công nghiệp hỗ trợ nên Việt Nam xuất khẩu nhiều song nhập khẩu cũng lắm

Theo nghiên cứu của báo cáo này, thứ nhất, xuất khẩu Việt Nam đã có những cải thiện lớn về thị phần, sản phẩm, chất lượng sản phẩm và cả cơ cấu hàng hóa. Nhưng Việt Nam đang vấp phải những thách thức quan trọng khi phải đối diện với thâm hụt thương mại nghiêm trọng. Cho dù trong 2 năm qua, tình hình đã được cải thiện đôi chút, nhưng vẫn cho thấy xu hướng tiêu cực của cán cân thương mại khi nhập siêu vẫn có thể tăng trở lại.

Thứ hai, xuất khẩu thô đã giảm mạnh, hàng xuất khẩu có hàm lượng công nghệ cao, giá trị gia tăng cao đã tăng lên so với giai đoạn trước về số lượng, nhưng lại vẫn chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng kim ngạch xuất khẩu. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực cạnh tranh quốc gia. Bên cạnh đó, xuất khẩu vẫn dựa nhiều vào DN có vốn đầu tư nước ngoài.

“Các động lực tăng trưởng xuất khẩu hiện tại đã giảm hiệu lực, vì vậy cần chủ động tìm biện pháp tăng cường năng lực cạnh tranh thương mại mới”, đây là một gợi ý chính sách cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam của WB.

TS.Victoria Kwakwa - Giám đốc Quốc gia WB tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam đang tiến hành nhiều cải cách. Điều này đã giúp chuyển biến tích cực trong xuất khẩu, nhưng Việt Nam chưa tập trung cải cách để tạo thuận lợi hơn cho thương mại, tạo lập giá trị gia tăng, nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh cho Việt Nam. DN Việt Nam cũng chưa được hưởng đầy đủ những lợi ích từ tự do hóa thương mại nên Chính phủ cần có những giải pháp nhanh để tận dụng ngoại lực hiệu quả hơn.

Đặc biệt, để đạt được mục tiêu đặt ra đến năm 2020, Việt Nam cần phải tập trung hơn nữa tới cải thiện năng suất lao động và coi đây là một động lực cho tăng trưởng – theo ông Deepak Mishra – Chuyên gia Kinh tế trưởng WB tại Việt Nam.

Hạ tầng cũng cản đường thương mại

Theo GS. TS Nguyễn Mại – Chủ tịch Hiệp hội DN có vốn đầu tư nước ngoài, thương mại chỉ thuận lợi khi đã giảm được các hàng rào thuế quan, đơn giản hóa và hài hòa thủ tục hải quan, môi trường kinh doanh thuận lợi, hạ tầng tốt…

Nhưng, ông Phạm Minh Đức dẫn báo cáo cho thấy, Việt Nam đang gặp thách thức ở cả 3 trụ cột quan trọng tác động đến năng lực cạnh tranh: đó là những quy định về thương mại, chuỗi cung ứng, hạ tầng giao thông và dịch vụ logistics. Những quy định pháp lý về thương mại vừa chồng chéo, vừa thiếu rõ ràng khiến việc áp dụng có thể gây ra những phiền phức cho DN.

Hạ tầng của Việt Nam, tuy được đầu tư nhiều trong những năm qua, nhưng vẫn vừa chưa đủ, vừa thiếu sự kết nối, làm hạn chế tiềm năng phát triển. Mặc dù hiệu quả hoạt động của hệ thống logistics thương mại của Việt Nam đã tốt hơn trước nhưng vẫn kém nhiều nước trong khu vực. Chi phí cho hoạt động logistics cao hơn nhiều nước trong khu vực. Đã vậy câu chuyện “tiền trà nước” vẫn là một bức xúc.

Hạ tầng yếu kém là một trong những nguyên nhân khiến Việt Nam vẫn nằm trong top dưới của bảng xếp hạng về năng lực cạnh tranh toàn cầu của Diễn đàn kinh tế thế giới 2011-2012. Nhìn cả 5 loại hình vận tải và hạ tầng là hàng không, đường bộ, đường thủy, đường sắt thì đều không ổn. “Rõ ràng là đầu tư vào cơ sở hạ tầng ở Việt Nam chưa tính đến vai trò quan trọng của hạ tầng đối với xuất khẩu” - WB kết luận và cho rằng, đầu tư cho hạ tầng của Việt Nam phụ thuộc quá nhiều vào đầu tư công trong khi đầu tư công dẫn đến hạn chế về nguồn lực và kém hiệu quả, lãng phí.

“Đến năm 2020, xuất khẩu sẽ tăng gấp 3 lần hiện nay, nhưng rõ ràng đầu tư cho hạ tầng không theo kịp”, ông Phạm Minh Đức dự báo. Và Việt Nam muốn cải thiện hạ tầng thì cần có giải pháp huy động các nguồn lực khác.

Bên cạnh đó, với sự năng động của kinh tế tư nhân và độ mở của nền kinh tế, giao dịch thương mại đã tăng vọt lên trong những năm vừa qua, song Việt Nam vẫn đứng thứ 68/183 trong bảng xếp hạng về chỉ số môi trường kinh doanh năm 2012 của WB. Gần đây, tuy đã có nhiều cải cách và đã có những tiến bộ đáng kể, nhưng cảm nhận của DN về các thủ tục hải quan, thủ tục xuất nhập khẩu qua biên giới vẫn “phức tạp và gặp tham nhũng vặt”.

Chuỗi cung ứng cũng là một lĩnh vực quan trọng trong việc tạo thuận lợi thương mại, và có tác động lớn đến chi phí xuất khẩu. Nhưng theo WB “vẫn chưa được quan tâm thích đáng”. WB cho rằng, tất cả các khiếm khuyết mà Chính phủ Việt Nam đang mắc phải đều có thể giải quyết được với sự nỗ lực của Chính phủ.

WB đưa ra thông điệp quan trọng, đó là cải thiện hạ tầng, đơn giản hóa thủ tục để giảm chi phí và thời gian nhưng quan trọng hơn là khi thủ tục được đơn giản hóa, hài hòa hóa sẽ nâng cao được niềm tin thương mại. “Khi niềm tin thương mại bị xói mòn, DN nước ngoài sẽ đi tìm nơi thuận lợi khác”, ông Deepak Mishra – Chuyên gia Kinh tế trưởng WB tại Việt Nam lưu ý. Thông điệp nữa là cần có một khung chính sách và năng lực thể chế mạnh với một kế hoạch hành động quốc gia về tăng cường năng lực cạnh tranh thương mại.

Tri Nhân