Việt Nam sẽ phải đối mặt với mức sinh quá thấp

Việt Nam đang ở trong giai đoạn dân số vàng (bắt đầu từ năm 2006) nhưng cũng đã bước vào giai đoạn “dân số già”. Chính vì thế, cần có chính sách kịp thời và phải lồng ghép dân số vào lập kế hoạch phát triển 2016-2020; Nếu không kịp có chính sách phù hợp, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều vấn đề mới.

Đó là tầm quan trọng phải tổ chức Hội thảo về Chính sách phát triển thích ứng với tình hình biến đổi dân số do Ban Kinh tế Trung ương – Bộ Y tế và Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam tổ chức ngày 14/7/2015.

Ảnh minh họa

Quy mô dân số tác động đến thu nhập bình quân đầu người. Dân số tác động đến kinh tế ở tầm vĩ mô, vi mô, đến quá trình sản xuất, lưu thông, tiêu dùng, tích lũy và tái đầu tư. Tăng dân số tác động đến nhu cầu lương thực, giáo dục chăm sóc sức khỏe nên cũng đặt áp lực cho an ninh lương thực, chất lượng giáo dục, an sinh xã hội. Nhưng nếu mức sinh thấp cũng sẽ là báo động cho tương lai.

Việt Nam đã thành công trong việc thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình kết hợp cùng các chính sách chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội… Mức dân số ở con số 90 triệu người và chất lượng dân số từng bước được cải thiện và Việt Nam đang ở trong thời kỳ dân số vàng - cơ hội vàng cho phát triển kinh tế.

Nhưng “cơ hội vàng” sẽ không được tự động chuyển thành lợi tức cho nền kinh tế Việt Nam, theo bà Ritsu Nacken –Quyền trưởng đại diện UNFPA tại Việt Nam. Bà cũng nhắc nhở Việt Nam sẽ phải đối mặt với mức sinh quá thấp và điều này có thể gây ra các tác động xấu tới quá trình phát triển bền vững như thiếu lao động, già hóa dân số nhanh chóng gây thêm gánh nặng cho hệ thống bảo hiểm quốc gia và thu hẹp thị trường trong nước. Bà cho rằng cơ hội vàng của Việt Nam sẽ kết thúc vào năm 2040.

Theo quy ước quốc tế, khi một quốc gia có số người từ 60 tuổi trở lên chiếm 10% tổng dân số hoặc khi có 7% dân số ở độ tuổi từ 65 trở lên thì quốc gia đó bước vào giai đoạn già hóa dân số, theo ông Nguyễn Văn Tân – Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số và Kế hoạch hóa gia đình.

Theo PGS.TS.Nguyễn Đình Cử - Viện Dân số gia đình và trẻ em, Việt Nam đã bắt đầu rơi vào giai đoạn này từ năm 2011 và dự báo nếu không thay đổi chính sách, đến năm 2035 Việt Nam sẽ trở thành nước có dân số già.

Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương, ông Đinh Văn Cương cho rằng, với 69% dân số đang ở trong độ tuổi lao động là thành công của công tác dân số và là một con số vàng. Song nếu lực lượng này là lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao sẽ tạo ra khối lượng của cải vật chất khổng lồ, làm tăng thu nhập bình quân đầu người và tạo ra giá trị tích lũy lớn cho tương lai, đảm bảo an sinh xã hội khi đất nước bước vào giai đoạn “dân số già”. Mặt khác, cơ cấu dân số này cũng đang đặt ra những thách thức gay gắt đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam với các vấn đề trong việc tạo công ăn việc làm, bảo hiểm xã hội, an ninh trật tự, an ninh lương thực, chăm sóc sức khỏe cộng đồng, giáo dục…

Với mức sinh mỗi gia đình chỉ có nhiều nhất hai con hiện nay, bên cạnh mặt tốt tạo ra cơ cấu vàng nhưng cộng với tâm lý giới tính và những thuận lợi từ khoa học kỹ thuật sinh sản đã phần nào gây mất cân bằng giới tính khi sinh. Với tỷ lệ con trai nhiều hơn con gái sẽ gây ra mất cân bằng và những khó khăn cho việc kết hôn cộng thêm những thay đổi quan niệm “hiện đại hơn” trong quan hệ, nếu không có chính sách kịp thời sẽ sinh ra những hệ lụy xã hội tiêu cực.

“Làm thế nào để đảm bảo an ninh lương thực khi đất nông nghiệp đang thu hẹp lại, năng suất lao động chưa cao? Trong số người có khả năng làm việc, bao nhiêu người có việc làm? Nhiều người có việc làm nhưng bao nhiêu người làm việc có năng suất cao? Làm thế nào để bảo đảm an sinh xã hội, giữ cân bằng giới tính, tránh trở thành nước dân số già…?”, ông Cử nêu vấn đề. Bên cạnh đó là những hệ lụy từ lao động di cư tác động không nhỏ đến sự bền vững của từng gia đình mà còn có thể có những hệ lụy xấu về mặt xã hội.

“Việt Nam không chỉ đang mất cân bằng giới tính khi sinh mà tốc độ gia tăng tỷ số này rất nhanh và ngày càng nghiêm trọng ở cả thành thị và nông thôn”, ông Tân nói và cho biết thêm, Việt Nam đang ở giai đoạn già hóa dân số và tốc độ già hóa thuộc loại nhanh nhất thế giới.

Các chuyên gia trong nước và quốc tế khuyến nghị rằng, đã đến lúc cần có chính sách kịp thời đúng đắn để tận dụng cơ hội nguồn nhân lực vàng. Mặt khác, sẽ không tận dụng được cơ hội dân số vàng nếu không cải thiện được năng suất lao động. Đây là thời điểm để Chính phủ bỏ trọng tâm kiểm soát mức sinh để tránh những tác động bất lợi tương lai.

Đồng tình với quan điểm đây là thời điểm để Chính phủ thay đổi chính sách dân số, ông Cương nhấn mạnh Việt Nam đang ở thời điểm giao thời quan trọng trong hoạt động xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội cho những năm tới, vì vậy “cần chuyển trọng tâm của chính sách dân số từ kiểm soát sinh sang dân số phát triển” thông qua lồng ghép các biến dân số vào quá trình lập kế hoạch phát triển của từng vùng, từng địa phương và quốc gia nhằm thích ứng với những biến đổi dân số, kinh tế và xã hội.