Ánh sáng văn hóa đọc cho người khiếm thị

Sách nói mở ra thế giới

Đối với người khiếm thị, sách nói là một kho báu. Nhưng những người khiếm thị như lạc lõng giữa một thế giới khác, không biết gì về thiên nhiên, không biết gì về những điều xảy ra xung quanh trong cuộc sống… Những điều bình thường nhất cũng không thể nào biết được, không thể tưởng tượng ra. Cuộc sống buồn bã trôi qua, họ luôn sống khép kín. Nhưng từ khi có sách nói, họ có thể hình dung thế giới xung quanh như thế nào qua những giọng đọc truyền cảm, có thể đến trường học tập hòa nhập cùng các bạn mà không phải đợi chờ các bạn đọc sách cho nghe, cho học bài chung...

Sách nói cho người khiếm thị không ngừng được mở rộng trên môi trường số và nhiều thư viện ở nước ta

Các chuyên gia thuộc lĩnh vực xuất bản cho biết, sách nói là một dạng chuyển thể của sách viết tay truyền thống đã được thu âm vào các thiết bị âm thanh như băng video, DVD, đĩa CD và hiện này dòng sách này còn được thực hiện bằng file âm thanh phù hợp với thiết bị đọc của người sử dụng. Đặc biệt, trong thời đại công nghệ 4.0, sách nói được phát hành, bán và cho phép mọi người đọc miễn phí tại các trang điện tử của một số nhà xuất bản (NXB) hoặc nhà sách bản quyền. Thậm chí ở nước ta đã có những thư viện sách nói để phục vụ nhu cầu “đọc” với những người khiếm thị.

Sách nói là loại sách hữu dụng với người khiếm thị vốn không thể đọc được bằng mắt, đồng thời sách nói được sử dụng rộng rãi trong việc dạy trẻ đọc và tăng khả năng đọc hiểu của trẻ. Với nhiều đặc tính ưu việt, sách nói giúp người dùng có thể tận dụng bất kể thời gian nào để nghe hoặc đọc sách online (trực tuyến), tại mọi địa điểm và trên tất cả các thiết bị công nghệ như máy tính, điện thoại di động, máy tính bảng... Đồng thời, so với sách giấy thì sách nói có giá thành chỉ bằng một nửa giá sách giấy nên được nhiều người lựa chọn, sử dụng.

Tuy nhiên, việc sản xuất audiobook ở Việt Nam có chi phí khá cao. Có thể kể đến như: Chi phí bản quyền cho nội dung cuốn sách; Chi phí chuyển thể kịch bản hoặc hiệu chỉnh kịch bản để đọc; Chi phí đọc (tính đơn giá theo số phút đọc); Chi phí hoàn thiện file audio thành phẩm: ghép nhạc nền, làm hiệu ứng, lọc nhiễu... Như vậy chi phí gần như là đội lên gấp từ hai đến ba lần so với chi phí bản quyền làm ebook (văn bản, text) thông thường, chưa kể việc đầu tư hạ tầng cho nền tảng nghe sẽ tốn kém hơn nền tảng đọc rất nhiều lần. Một hướng đi mới hiện nay là sử dụng âm thanh trí tuệ nhân tạo (voice A.I) giúp giảm thiểu chi phí sản xuất file audio thành phẩm, phù hợp với nội dung kỹ năng hơn là các nội dung truyện đọc, tiểu thuyết. Cách tiếp cận này được đánh giá là khá tốt trong tình trạng chi phí sản xuất đắt đỏ và thị trường bị phân mảnh như hiện nay.

Ngày càng tăng độ “phủ sóng”

Mảng sách nói “nóng” hơn khi Buy me one hour (tạm dịch: Hãy mua tôi với giá 1 giờ) - dự án thư viện sách nói dành cho người khiếm thị, đã được thực hiện ở nước ta. Dự án do kỹ sư Đặng Thế Lâm sáng lập. Anh chia sẻ: “Niềm vui đọc sách với họ chẳng thể trọn vẹn bởi thiếu thốn cả về số lượng lẫn chất lượng. Bởi đầu sách thì ít ỏi mà audiobook thì chưa phong phú. Chúng ta cùng chung tay để mang đến 1.000 đầu sách mới/năm nhằm lan tỏa kho tàng sách đến người khiếm thị, góp phần làm cho đời sống tinh thần của họ trở nên phong phú hơn”.

Ngoài ra, Waka - thư viện sách điện tử có bản quyền lớn nhất Việt Nam, hơn 3 năm qua đã trình làng kho sách nói. Thư viện Waka có tới hơn 10.000 tựa sách và tạp chí, với hơn 20 thể loại sách nói gồm kinh doanh, khoa học công nghệ, văn học, nuôi dạy con… phục vụ bạn đọc. Để cung cấp tới người sử dụng nhiều cuốn sách hay, có giá trị và chất lượng, Waka hợp tác với hơn 50 nhà sách, NXB và các tác giả nổi tiếng. Waka cho biết, đến nay hàng triệu độc giả trên khắp cả nước đã cài đặt ứng dụng trên mọi hệ điều hành để đọc sách nói.

Với tên gọi Helen - ứng dụng sách nói dành cho người khiếm thị, nhóm học sinh đến từ THPT Lê Quý Đôn (Hà Nội) tạo động lực cho người dùng, gạt bỏ mọi khó khăn về khiếm khuyết của mình và tiếp tục theo đuổi con đường văn học. Lấy ý tưởng từ tên của nữ văn sĩ, nhà hoạt động xã hội, diễn giả người Mỹ - Helen, tuy không thấy ánh sáng, không nghe được từ bé nhưng bà không bỏ cuộc, đầu hàng số phận mà luôn luôn cố gắng tìm tòi, học hỏi. Ứng dụng Helen được viết dành cho hệ điều hành Android, sử dụng như một ứng dụng nghe nhạc với đầy đủ các tính năng hỗ trợ người khiếm thị đọc sách một cách dễ dàng nhất có thể.

Đặc biệt nhiều năm qua, để phục vụ người khiếm thị ở Việt Nam, các thư viện công cộng trên cả nước đã xây dựng, tổ chức nhiều phòng đọc với các loại hình tài liệu như sách chữ nổi Braille, sách nói, sách nói kỹ thuật số, sách minh họa nổi, tài liệu đồ họa nổi… Các phương tiện, thiết bị ứng dụng công nghệ thông tin phong phú, đa dạng giúp người khiếm thị tiếp cận việc tìm và đọc sách dễ dàng hơn. Không chỉ đọc sách chữ nổi, tạo ra sách nói, các dịch vụ hướng tới người khiếm thị đã tạo ra nhiều hoạt động hướng dẫn, giúp đỡ người khiếm thị có cơ hội tiếp cận thông tin, tri thức, tạo ra sản phẩm, giúp người khiếm thị tiếp cận và tham gia cuộc sống hàng ngày.

Thư viện tỉnh Đồng Tháp cũng có thư viện dành cho người khiếm thị. Ngoài việc hướng dẫn và phục vụ đọc sách chữ nổi, nghe sách nói, thư viện tổ chức các lớp tập huấn, sinh hoạt chuyên đề chia sẻ cảm nhận về sách, mời chuyên gia hướng dẫn làm sách nói, sách minh họa nổi, hướng dẫn sử dụng máy tính cho người khiếm thị. Bên cạnh đó, Thư viện TP.Hà Nội nhiều năm nay cũng mở rộng dịch vụ phục vụ người khiếm thị với hàng trăm đầu sách nói về văn học, nghệ thuật, lịch sử, địa lý, văn hóa ứng xử.