Đề xuất giải pháp cho sụt lún và xâm nhập mặn ở Đồng bằng Sông Cửu Long

Ảnh minh họa

Phát biểu khai mạc, TS. Laurent Umans, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Vương quốc Hà Lan cho biết tài nguyên thiên nhiên của dòng sông Mê Kông đóng vai trò quan trọng trong nguồn sinh kế của hàng chục triệu người.

Tuy nhiên, việc khai thác tài nguyên nước ngầm cũng như khai thác cát quá mức cùng với nước biển dâng, dòng chảy bất thường, sụt lún đất, xói lở bờ biển và xâm nhập mặn là một trong những thách thức cấp bách nhất.

Điển hình, Đồng bằng sông Cửu Long chịu tác động của cả yếu tố khí hậu và con người. Đơn cử, xâm nhập mặn gia tăng không chỉ khiến Đồng bằng sông Cửu Long thiệt hại hàng triệu USD hàng năm do tình trạng thiếu nước ngọt và mất mùa mà còn được xác định là điểm mấu chốt trong quy hoạch sử dụng đất. Do đó, tọa đàm này sẽ đưa ra các khuyến nghị về những giải pháp phù hợp cho sụt lún và xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Lý giải về nguồn gốc của xâm nhập mặn tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Giáo sư Sepehr Eslami Arab, chuyên gia về nước tại Hà Lan phân tích, nguyên nhân lớn nhất gây ra tình trạng xâm nhập mặn ở vùng châu thổ sông Mê Kông hiện nay là do tác động của con người (xây đập chặn dòng nước, khai thác cát quá mức), nhưng đến năm 2050 biến đổi khí hậu sẽ đóng vai trò chính.

Hiện nay, dòng chính sông Mê Kông đang gánh 11 đập thủy điện ở Trung Quốc, 2 đập ở Lào và ít nhất 300 đập nhỏ trên các phụ lưu. Những đập này chia dòng sông thành những hồ chứa nước, chặn phù sa chảy ra biển và thay đổi hình dạng, độ sâu của lòng sông.

Vì vậy để xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững, ông Sepehr Eslami Arab khuyến nghị Việt Nam cần hạn chế việc khai thác cát, nước ngầm, khai thác tầng trữ nước trong lòng đất, ngăn cản xu hướng hiện nay dẫn tới tăng nhanh việc xâm nhập mặn, thay đổi phương thức canh tác giúp thích ứng với xâm nhập mặn và sụt lún đất; áp dụng giải pháp công nghệ: lọc nước nano, tưới tiết kiệm... Đặc biệt, Việt Nam nên triển khai nhiều giải pháp tích hợp để giải quyết các thách thức trong tương lai.

Đề cập về quá trình sụt lún đất ở tỉnh Cà Mau, TS. Nguyễn Quốc Định, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường thông tin thêm, về vấn đề này, Chính phủ Việt Nam đã nhận thức được và có những chính sách phù hợp cho vấn đề sụt lún ở Đồng bằng Sông Cửu Long, cụ thể là ở tỉnh Cà Mau. Theo các nhà khoa học, có 4 nguyên nhân chính gây ra vấn đề sụt lún ở tỉnh Cà Mau gồm: bơm hút nước ngầm; cố kết tự nhiên; thiếu hụt trầm tích do các đập thượng nguồn; việc xây dựng đô thị dẫn đến tăng tải trọng tĩnh, dễ gây sụt lún.

Trên cơ sở đó, ông Nguyễn Quốc Định đề xuất, Việt Nam cần tiếp tục nghiên cứu để xác định nguyên nhân chính và có những biện pháp can thiệp hiệu quả. Theo đó, cần giảm bơm hút nước ngầm, tìm các nguồn nước thay thế phục vụ sinh hoạt cho người dân. Cần có giải pháp quy hoạch, phân bố dân cư hợp lý để tránh tình trạng quá tải đô thị. Trong nông nghiệp, cần chuyển đổi cơ cấu vật nuôi, cây trồng nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hạn hán, ô nhiễm và xâm nhập mặn đã làm trầm trọng thêm việc sử dụng nước ngầm, do thiếu nước sử dụng, đặc biệt là vào mùa khô. Đồng thời, khai thác nước ngầm quá mức cũng làm tăng độ mặn trong mực nước ngầm. Hướng giải quyết cho được hạn, mặn, vẫn tiếp tục sản xuất ra số lượng lớn lúa gạo, trái cây, hãy rẽ sang lối đi mới, thích ứng thay vì chống chọi, có thể số vấn đề cần giải quyết sẽ ít hơn…

Một vấn đề cấp bách hiện nay là việc khai thác nước ngầm cần phải được giảm xuống mức bền vững, bảo đảm các nguồn nước ngầm cho các thế hệ tương lai. Với các vùng ven biển cần chuyển đổi sinh kế phù hợp và coi nước mặn, nước lợ là một lợi thế, khi đó vấn đề sử dụng nước ngọt sẽ ít đi và giảm thiểu được hiện tượng sụt lún ở Đồng bằng Sông Cửu Long.

Về dài hạn, cần có quy hoạch chung tổng thể về nước ngầm cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Các địa phương trong vùng cần có hợp tác liên kết, có cơ chế chia sẻ thông tin, và bổ sung chế tài xử lý vi phạm về việc hạn chế khai thác nước dưới đất ở các tầng chứa nước ngọt thuộc lãnh thổ của Việt Nam được nhiều chuyên gia đồng tình.