Gặp người viết “Tổ quốc gọi tên”

Có thể nói, bài hát đã lay động, chinh phục, có khả năng đánh thức và kết nối triệu triệu con tim người Việt Nam yêu nước, cùng chung về một hướng. “Tôi đang nghe Tổ quốc gọi tên mình/ Bằng tiếng sóng Trường Sa, Hoàng Sa dội vào ghềnh đá/ Tiếng Tổ quốc vọng về từ biển cả/ Nơi bão tố dập dồn, chăng lưới, bủa vây”…

Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai tại buổi giao lưu văn hoá Việt

Và thêm lần nữa, cái tên Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai lại được vinh danh trên các phương tiện thông tin đại chúng kể từ sau sự kiện thơ của chị cùng lúc đoạt hai vòng nguyệt quế văn chương (Giải nhất cuộc thi “Thơ về Hà Nội 2008 – 2010” và Giải thưởng Thơ Hội Nhà văn Hà Nội 2010 cho tập thơ Cởi gió).

Để rồi, chị đã nhanh chóng trở thành một trong những “nhân vật của báo chí” và là một gương mặt thơ sáng giá, một hiện tượng thơ trẻ với những câu thơ trở thành “đặc sản” của mình: “Tôi không được sinh ra và lớn lên trong Hà Nội/ Hà Nội tự sinh ra và tự lớn trong tôi”…

Gặp nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai, hỏi: Cơ duyên nào giúp chị viết được tác phẩm xúc động, “để đời” như thế? Chị cười, ánh mắt thật hiền nhưng chất chứa bao cảm xúc…

Quả thực, ít ai biết rằng, bài hát “Tổ quốc gọi tên mình” ra đời một cách rất tình cờ.

Vào tháng 6/2011, trong khi tình hình biển đảo trở nên căng thẳng, nhà văn Hòa Bình, lúc đó đang công tác tại báo Vietnamnet, liên hệ với tôi để thực hiện một cuộc phỏng vấn về chủ đề “văn nghệ sĩ và chủ quyền biển đảo”.

Vì tôi sắp sửa đi công tác xa nên Hòa Bình đành chuyển câu hỏi phỏng vấn cho tôi qua thư điện tử. Khi đọc câu hỏi cuối cùng: “Chị có sáng tác mới nào về chủ quyền biển đảo hay không?”, tôi chột dạ. Dù đã thử viết về đề tài này, tôi chưa có bài thơ nào vừa ý.

Từ Hà Nội, đem theo những câu hỏi của Vietnamnet ra sân bay đi châu Âu, tôi nhắn tin cho Hòa Bình rằng sẽ gửi trả lời sớm. Nhưng tôi chưa có ý tưởng nào về một bài thơ mới. Cảm xúc về biển đảo thì nhiều, nhưng làm sao để có thể nói về chủ đề lớn lao này bằng những tứ thơ mới mẻ và đủ sức lay động lòng người?

Máy bay cất cánh. Tôi nghiêng người nhìn qua cửa sổ. Hà Nội trải dài dưới mắt tôi. Tổ quốc tôi đó, những ngôi nhà nhỏ xinh lấp lánh ánh nắng, những thửa ruộng ngời lên như ngọc, những lùm cây xanh thẳm bình yên đang toả bóng xuống dòng sông Hồng uốn quanh một dải lụa mềm.

Điều gì sẽ xảy ra nếu sự bình yên ấy bị một thế lực nào giày xéo? Điều gì sẽ xảy ra nếu ai đó cắt rời những tấc biển khỏi tấc đất Việt Nam? Ôi Tổ quốc, Tổ quốc! Tôi gọi thầm và chợt tiếng động cơ máy bay như tiếng sóng vọng về:
“Tôi đang nghe Tổ quốc gọi tên mình
Bằng tiếng sóng Trường Sa, Hoàng Sa dội vào ghềnh đá…”

Hai câu thơ đầu tiên hiện lên trong tâm trí tôi. Tôi tìm vội giấy bút. Như một mạch nước ngầm đã được khai thông, những câu thơ khác cứ thế tuôn trào. Tình cảm yêu thương dồn nén mà tôi dành cho dải đất Việt giờ đây được cất nên lời. Tôi viết rất nhanh. Bài thơ bắt đầu bằng nhịp điệu dồn dập, về những hiểm họa Tổ quốc đang phải đương đầu, về sự hy sinh, mất mát, để rồi thắp lên niềm tin về hòa bình.

Trong sâu thẳm lòng mình, tôi ước ao rằng tất cả những xung đột tranh chấp về biển đảo sẽ được hòa giải qua đối thoại và sẽ không có chiến tranh, đầu rơi, máu đổ.

Khi máy bay đưa tôi vượt lên những tầng mây trắng, khi tôi không còn nhìn thấy hình hài Tổ quốc, bài thơ đã được hoàn thành.

Bài thơ chính là lòng thành của tôi dâng lên Tổ quốc, là nén hương dâng lên sự hy sinh vĩ đại của biết bao người – những người đã ngã xuống vì độc lập và bình yên trên dải đất Việt Nam.

- Lời và giai điệu của bài hát được thể hiện rất nhuyễn, hẳn giữa nhà thơ và nhạc sĩ có mối duyên nợ rất riêng?

Tôi vẫn còn nhớ như in, vào ngày 4/7/2011, sau khi bài thơ được công bố vài ngày, tôi nhận được lá thư điện tử đầu tiên từ nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn. Nhạc sĩ cho tôi biết, sau khi đọc bài thơ “Tổ quốc gọi tên”, cảm xúc âm nhạc đã ùa đến với anh. Chỉ sau khoảng 15 phút, anh đã hoàn thành việc phổ nhạc bài thơ.

Tôi thầm cảm ơn anh Đinh Trung Cẩn, vì dù chúng tôi không hề trao đổi trước khi anh phổ nhạc, người nghệ sĩ trong anh đã hiểu được thông điệp hòa bình sâu thẳm của tôi.

Rồi bài hát được công bố, được trình diễn trên những sân khấu lớn và ngay lập tức lan toả đến nhiều tầng lớp công chúng. Chỉ trong năm 2011, bài hát đã được vinh danh với các giải thưởng chuyên môn quan trọng như Giải A năm 2011 của Hội Âm nhạc TP. Hồ Chí Minh, Giải A năm 2011 của Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Giải Nhì, Giải thưởng Văn học - Nghệ thuật TP. Hồ Chí Minh 5 năm lần thứ nhất (2006 - 2011).

Nhưng, giải thưởng lớn nhất đối với tôi chính là tình cảm của hàng triệu người Việt đã và đang dành cho bài hát. Hơn 3 năm sau ngày ra đời, bài hát vẫn còn nóng hổi trên môi người Việt trong cũng như ngoài nước. Tôi và nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn đều rất xúc động về việc bài hát đang là sợi dây kết nối tình đoàn kết giữa người Việt với nhau và thổi bùng lòng tự hào dân tộc.

- Nhà thơ, dịch giả người Mỹ - Bruce Weigl - từng viết: “Thi ca của Nguyễn Phan Quế Mai chỉ dẫn cho chúng ta biết cách sống hết mình với cuộc đời này, và tái khẳng định sức mạnh của thứ thơ ca bộc trực và nhạy bén có sức mạnh chuyển biến ngay cả những thời khắc đen tối nhất thành những bài học vĩnh cửu sâu sắc về sự phức tạp của lịch sử, thời gian và tình yêu”. Chị nghĩ gì về nhận xét này?

Tôi may mắn khi được Giáo sư Bruce Weigl giúp đỡ trong quá trình chuyển ngữ những bài thơ của mình sang tiếng Anh. Ông là một cựu binh từng chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị. Tôi đã học được rất nhiều từ ông, một trong những nhà thơ đương đại xuất sắc nhất của nền văn học Mỹ.

Khi đọc được những lời nhận xét từ người thầy của mình, tôi rất xúc động. Tôi nghĩ ông ấy đã hiểu được hồn cốt trong những bài thơ của tôi. Là một người làm công tác xã hội, tôi đi nhiều, đọc nhiều và chạm vào nhiều nỗi đau của đồng bào mình. Tôi muốn viết về những nỗi đau ấy để bạn bè quốc tế hiểu về đất nước mình hơn. Tôi muốn dùng thơ ca làm cầu nối giữa những trái tim, giữa những người đã đứng ở bên kia chiến tuyến và giữa những dân tộc.

Tôi tin rằng khi con người hiểu nhau hơn thì thế giới này sẽ bớt đi hận thù, xung đột và chiến tranh.

Tôi nhớ năm 1995, khi còn là sinh viên, tôi đưa một đoàn khách nước ngoài đi dọc chiều dài đất nước. Ghé thăm Quảng Trị, chợt tôi thấy một người phụ nữ không mảnh vải che thân lao tới. “Trả chồng lại cho tôi. Trả con lại cho tôi!”, bà gào thét nức nở, đôi tay chới với về phía những người nước ngoài da trắng tóc vàng.

Dân làng đưa người phụ nữ ấy đi, rồi cho tôi biết bà hoá điên kể từ ngày bom Mỹ giết chết chồng con. Ngày này qua tháng khác, bà lang thang, điên loạn tìm người thân. Những giọt nước mắt Quảng Trị năm nào ám ảnh tôi khôn nguôi, để rồi sau này khi cầm bút, tôi viết về người phụ nữ ấy, về biết bao người mẹ, người vợ đã bị chiến tranh cướp đi tất cả.

52 bài thơ trong tập thơ mới nhất của tôi mang tựa đề “Bí mật của Hoa sen”, do tôi viết bằng tiếng Việt và chuyển ngữ sang tiếng Anh cùng Giáo sư Bruce Weigl, là những câu chuyện như thế.

- Chị vừa nhắc đến “Bí mật của Hoa sen”. Chị có thể giới thiệu cho bạn đọc Thời báo Ngân hàng rõ hơn về tập thơ mới khá đặc biệt này?

Bìa tập thơ “Bí mật hoa sen” của Nguyễn Phan Quế Mai

“Bí mật của Hoa sen” (The Secret of Hoa Sen) là tập thơ song ngữ Việt-Anh thứ hai của tôi. Tập thơ nhận được giải thưởng của Quỹ Văn hoá Lannan có trụ sở đặt tại New Mexico (Mỹ) và được chọn xuất bản trong loạt ấn phẩm Lannan Translations Selection Series do Nhà Xuất bản BOA Editions (New York) ấn hành. Sau khi ra mắt vào tháng 10/2014, tập thơ đã nhận được khá nhiều phản hồi tích cực trên các tạp chí văn học quốc tế.

Tập thơ đang được đánh giá là “xây dựng những cây cầu mới giữa Việt Nam và Mỹ, hai đất nước gắn kết với nhau bởi nỗi đau và sự tàn phá của chiến tranh”.

Nhờ những sự phản hồi tích cực này, tôi đã được mời sang Mỹ giao lưu. Tôi sẽ có cơ hội giới thiệu các tác phẩm của mình với công chúng, đọc thơ và nói chuyện về kỹ năng sáng tác tại các trường đại học và các trung tâm văn học tại các thành phố như Atlanta, New Mexico, Rochester và New York.

- Dự định trong năm 2015 của Quế Mai là gì?

Thế giới tri thức quá rộng lớn. Những gì tôi biết chỉ là hạt cát vô cùng nhỏ bé. Hai năm qua, tôi miệt mài học hỏi. Tôi vừa tốt nghiệp khoá thạc sĩ viết văn, trường Đại học Lancaster (Anh). Tôi hy vọng những kỹ năng mới mà tôi vừa học được sẽ giúp tôi tiếp tục viết nên những câu chuyện về vẻ đẹp văn hoá, con người và lịch sử của đất nước mình, để sẻ chia với bạn bè quốc tế.

- Cảm ơn nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai. Chúc chị luôn dồi dào bút lực sáng tạo!