Giải thưởng nghệ thuật thiếu nhi Dế Mèn lần 3: Vắng bóng “Hiệp sĩ Dế Mèn”

Là giải thưởng nghệ thuật thường niên do báo Thể thao và Văn hóa sáng lập từ năm 2020 nhằm trao cho các sáng tác - trình diễn nghệ thuật "vì" thiếu nhi hoặc "của" thiếu nhi trong khoảng thời gian từ quý II năm trước đến tháng 5 năm trao giải, giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 3 năm 2022 đã thu hút 89 tác phẩm, chùm tác phẩm dự thi với 60 bản thảo và 29 tác phẩm đã công bố hoặc xuất bản. Trong đó, có 9 chùm thơ, tập thơ hoặc series thơ nhiều tập; 19 phim hoặc series phim hoạt hình; còn lại là các tập truyện ngắn, truyện dài, tiểu thuyết...

So với mùa giải lần 1 năm 2020 và lần 2 năm 2021, số lượng các tác phẩm dự thi ít hơn, nhưng vẫn phong phú về thể loại, tạo nên một bức tranh chung về văn học nghệ thuật “của thiếu nhi”, hoặc “vì thiếu nhi” trong năm xét giải. Bên cạnh những tác giả đã thành danh, ở mùa giải năm nay, đáng chú ý là một số tác phẩm do các em thiếu nhi chỉ mới 9-12 tuổi sáng tác. Không chỉ là thơ, truyện ngắn, có những em còn tham gia cùng người lớn trong vai trò là họa sĩ minh họa các cuốn sách tranh hoặc dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh. Có em còn viết tiểu thuyết giả tưởng dài 3 tập, dày hàng trăm trang, dựng lên một thế giới nghệ thuật đồ sộ. Có em còn viết truyện trực tiếp bằng tiếng Anh sau đó tự dịch ra tiếng Việt để in sách song ngữ Việt - Anh, xác lập nên một kỷ lục đẹp trong đời sống văn học thiếu nhi vừa qua. Giải thưởng cũng thu hút các tác phẩm của tác giả Việt kiều, hoặc các tác giả, họa sĩ người nước ngoài có nhiều năm gắn bó với Việt Nam và sáng tác hướng tới đối tượng là thiếu nhi Việt Nam. Bên cạnh các tác phẩm được tác giả gửi tới, Giải Dế Mèn còn chủ động tìm kiếm những tác phẩm đã được công bố phù hợp với các tiêu chí của ban tổ chức.

Một số tác phẩm được chọn trao giải ở mùa thứ 3

Ở mùa giải thứ 3 này, Hội đồng Giám khảo do nhà thơ Trần Đăng Khoa - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam làm Chủ tịch Hội đồng và các thành viên gồm PGS-TS. Ngô Văn Giá, họa sĩ Thành Chương, nhạc sĩ - nhà thơ Nguyễn Thụy Kha, họa sĩ “Thần đồng Đất Việt” Lê Linh và nhà báo Lê Xuân Thành - Tổng Biên tập báo Thể thao và Văn hóa, đã bỏ phiếu để chọn top 8 tác phẩm vào vòng chung kết - chấm điểm. Tiếp đó, Hội đồng Giám khảo đã thảo luận và cho điểm để lấy 5 tác phẩm đạt điểm cao nhất để trao 5 giải Khát vọng Dế Mèn (Cricket Desire) cho: “Biệt đội thám tử” và “Emma thảm họa” (2 truyện dài của Quyên Gavoye, NXB Kim Đồng); “Cơ bản là cơ bản” (truyện dài, Phạm Huy Thông, NXB Kim Đồng); “Đu đưa trên ngọn cây bàng” (bản thảo truyện dài, Nguyễn Hoàng Diệu Thủy); Bản thảo chùm truyện ngắn của Nguyễn Vũ An Băng (9 tuổi); “Chiếc dép thất lạc”(sách tranh; tác giả: Geralda De Vos (Bỉ) - Sofia Holt (Thụy Điển), dịch: Kim Ngọc; NXB Kim Đồng). Mỗi giải trị giá 10.000.000 đồng.

Như vậy, ở mùa giải thứ 3 này, các tác phẩm được chọn trao nghiêng hẳn về lĩnh vực văn học, mà trống vắng âm nhạc, mỹ thuật, phim hoạt hình… Đặc biệt, giải thưởng lớn mang tên Hiệp sĩ Dế Mèn đã “khuyết”. Còn nhớ, ở mùa giải năm ngoái, giải thưởng lớn cũng phải bỏ trống. Việc không tìm ra tác phẩm - tác giả xứng đáng để trao giải thưởng quan trọng này cho thấy sự “kỹ tính” của ban giám khảo cũng như ban tổ chức. Nhưng đồng thời cũng cho thấy chưa có nhiều tác giả thực sự “sống chết” dấn thân cho mảng văn học - nghệ thuật dành cho thiếu nhi.

Đánh giá về chất lượng mùa giải năm nay, PGS-TS. Ngô Văn Giá - thành viên Hội đồng Giám khảo nhận xét: “Trước tiên, nhìn vào lực lượng người viết dự giải có thể thấy viết cho trẻ thơ vẫn là niềm mơ ước của bất cứ ai, bất cứ người cầm bút nào. Nhìn rộng hơn, khát vọng viết cho trẻ thơ của chính trẻ thơ và của người lớn vẫn là khát vọng thường trực và đau đáu. Đây là điều may mắn và đáng quý. Giải thưởng đã góp phần kích hoạt, khích lệ những mơ ước, khát vọng này”.

Theo PGS-TS. Ngô Văn Giá, khi viết cho trẻ thơ, các tác giả không còn viết theo lối áp đặt. Thay vào đó, là lối viết về cơ bản đã “thanh toán” được chất “giáo huấn”. Những người viết đã khai thác, huy động được con người trẻ thơ trong chính mình để cất tiếng. Nhờ vậy, khiến truyện tự nhiên, gần gũi với thế giới tâm hồn, cách cảm, cách nghĩ, cách quan sát của trẻ thơ đối với đời sống.

“Những người viết ít nhiều đã có ý thức hoặc bằng những cảm thức tinh tế hướng ngòi bút vào các vấn đề sinh thái, môi trường, cụ thể hơn là thiên nhiên với loài vật, cỏ cây, hoa lá. Năm nay, dự giải có rất nhiều tác giả trở về với thiên nhiên, với không gian sinh thái, như để thầm nói với bạn đọc trước nhất là với những đứa trẻ rằng, thiên nhiên chính là bầu bạn, là mái nhà che chở, nuôi dưỡng tâm hồn và giúp con người cảm thấy yêu và gắn bó hơn với đời sống này. Những tác phẩm như “Cá Linh đi học”, “Nếu một ngày chúng tớ biến mất”, “Cơ bản là cơ bản”… là ví dụ”, PGS. Văn Giá nhận xét.

Còn nhà thơ "thần đồng" Trần Đăng Khoa - Chủ tịch Hội đồng Giám khảo, thì đưa ra một sự liên hệ thú vị với thế hệ thiếu nhi thời ông: “Trẻ em hiện giờ rất tài, có những em như một thiên tài. Về âm nhạc có những giọng ca nhí hát hay vô cùng, kéo nhị rất giỏi, hấp dẫn lắm. Có những em tính nhẩm giỏi không khác gì máy tính… Thế nhưng văn chương thì... Thời chúng tôi có cả dàn nhà thơ, nhưng giờ không có. Hiện giờ xuất hiện những em bé viết văn, đó là điều rất đáng khuyến khích, có các em tham gia thì chúng ta có nền văn học đương đại, có những tác giả trong tương lai. Các em hiện giờ có rất nhiều điều kiện chứ không như chúng tôi ngày xưa”.

Ông dẫn chứng: “Nhà thơ Trần Dần có hai câu thơ rất nắn nót: “Tôi tiếc khi chân trời không có người bay/Và lại tiếc khi người bay mà không có chân trời”. Hiện giờ trong công cuộc đổi mới của chúng ta, chân trời ngay dưới gót chân của các em, chỉ có điều các em có bay được không. Giải thưởng năm nay có em bé 9 tuổi, có những tác giả người nước ngoài hoặc Việt kiều, chứng tỏ cuộc thi có sự lan tỏa rộng không phải chỉ trong nước. Tôi hy vọng năm tới chúng ta sẽ có những tác phẩm đặc sắc hơn, sẽ tìm được Hiệp sĩ Dế Mèn. Kết quả năm nay chúng ta niềm tin ấy, sự hy vọng ấy”.