Góp sức lan tỏa truyện Kiều

Theo nhà thơ Hồng Thanh Quang, nguyên Tổng biên tập báo Đại đoàn kết, nếu tuổi thơ chúng ta không được tiếp xúc vài câu Kiều thì lớn lên không có tâm hồn người Việt đầy đủ. Vì hơn tất cả mọi tác phẩm, Truyện Kiều là một tập đại thành của người Việt, dù cốt truyện mượn của Thanh Tâm Tài Nhân. Bởi nó không chỉ là một tác phẩm thơ, một tác phẩm văn học mà là nơi tâm hồn Việt nương tựa vào. Không phải ngẫu nhiên mà người dân ta ru con cũng bằng Truyện Kiều; khi đang phân vân, khi đang áy náy, khi đang không hiểu điều gì đó thì người ta cũng tìm đến Kiều bằng cách bói Kiều; khi cần hiểu điều gì tinh tế, tế nhị thì lẩy Kiều, tập Kiều, tức đưa 1-2 câu Kiều ra, sửa đổi một vài chi tiết.

Ngâm Kiều của sân khấu kịch Hồng Vân được khán giả đánh giá cao

Thời gian trôi qua, giá trị của Truyện Kiều đã được các nghệ sĩ lan tỏa vào âm nhạc, hội họa, điện ảnh. Đặc biệt gần đây, nhạc sĩ Nguyễn Quang Long và các đồng nghiệp đã ra mắt dự án ngâm Kiều. Các nghệ sĩ đảm nhiệm phần ngâm Kiều có: NSND Thanh Hoài, NSND Thúy Ngần, NSƯT Quốc Khanh, Văn Phương, Thúy Nga. Trong khi dàn nhạc là các nghệ sĩ: Trần Quế Hương (đàn tranh), Phạm Đức Bình (đàn nguyệt), Lê Tiến Trung (sáo, bầu), NSƯT Xuân Hải (nhị). Phần thu âm được thực hiện tại phòng thu cá nhân của nghệ sĩ Chu Cường. Đảm nhiệm phần vẽ tranh minh họa là nhóm của họa sĩ Nguyễn Quỳnh; phần kỹ thuật dựng do Ngọc Tiến (VTVcab) thực hiện.

Sau khi được âm nhạc chắp cánh, toàn bộ 3.254 câu thơ trong tác phẩm Truyện Kiều của Nguyễn Du có tổng thời lượng là 561 phút, tức là tương đương khoảng gần 10 tiếng âm thanh. Để khán giả dễ dàng tiếp cận, nhóm dự án chia thành 12 chương theo nội dung của truyện, mỗi chương có độ dài từ khoảng trên 30 phút cho tới 100 phút. Các chương này được lần lượt giới thiệu vào 20h các ngày thứ Ba, Năm, Bảy từ đầu tháng 4/2021 trên kênh Youtube Dân ca & Nhạc cổ truyền do nhà lý luận âm nhạc Nguyễn Quang Long chủ trì, giới thiệu và tôn vinh nhạc truyền thống dân tộc Việt Nam. Cho tới thời điểm này, đây là dự án đầu tiên và duy nhất giới thiệu Truyện Kiều hoàn toàn theo đúng lối ngâm Kiều.

Trong khi đó, sau 10 năm ấp ủ, nhà sản xuất – diễn viên Mai Thu Huyền đã quyết định làm phim điện ảnh Kiều. Đây là bộ phim điện ảnh lấy cảm hứng từ tác phẩm “Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du, diễn viên Trình Mỹ Duyên - Lê Anh Huy đảm nhận vai Kiều và Thúc Sinh trên màn ảnh. Hoạn Thư sẽ do nữ diễn viên Cao Thái Hà hóa thân, ca sĩ Phương Thanh vai Tú Bà. diễn viên Long Đẹp Trai giữ vai Mã Giám Sinh. Kịch bản phim điện ảnh cổ trang “Kiều” được chắp bút bởi NSƯT Phi Tiến Sơn với nội dung xoay quanh giai đoạn Thúy Kiều bắt đầu bị đẩy vào lầu xanh của Tú Bà và mối tình tay ba giữa Thúy Kiều - Thúc Sinh - Hoạn Thư.

Với thời lượng của phim chiếu rạp chỉ khoảng 90 phút nên bộ phim cần một cốt chuyện cô đọng, do đó những hoàn cảnh, tình huống, quan hệ phù hợp đã được tác giả lựa chọn để có thể phát huy tối đa sức mạnh của thể loại phim truyện chiếu rạp. Tuy không kể hết được quãng đường 15 năm lưu lạc của nàng Kiều nhưng bộ phim vẫn mong muốn thể hiện được tinh thần chính của “Truyện Kiều”, đó là giá trị nhân văn, khát vọng về quyền sống, khát vọng tự do, khát vọng tình yêu hạnh phúc. Bộ phim này được nhiều người chú ý và đã ra rạp vào ngày 9/4 đến khi có dịch Covid-19 gần đây thì đã ngưng chiếu.

Dự án hợp tác “Nàng Kiều” giữa Nhà hát Tuổi trẻ và Viện Goethe Việt Nam cũng được khán giả yêu thích. Bốn đạo diễn, gồm NSƯT Bùi Như Lai, NSƯT Trần Lực, đạo diễn Lê Quốc Nam và nữ đạo diễn người Đức Amélie Niermeyer cùng dàn dựng “Truyện Kiều” bằng hình thức kịch nói. NSƯT Trần Lực chọn cách tiếp cận Kiều ở lát cắt nàng gặp gỡ Từ Hải và báo oán Sở Khanh. Trái với vẻ liễu yếu đào tơ như hình dung thường thấy, nàng Kiều của Trần Lực được tái hiện với áo vét, quần âu và sự mạnh mẽ, dữ dội đến quyết liệt khi trừng phạt kẻ đã làm hại cuộc đời mình. Đối lập hoàn toàn là hình ảnh một Sở Khanh yếu đuối, dúm dó, cúi đầu trước sức mạnh của cái đẹp và quyền lực.

NSƯT Bùi Như Lai chọn hình thức kịch hình thể và kịch đọc đề cập thân phận của nàng Kiều, khai thác tính tương tác và ngôn ngữ biểu tượng để làm nên cuộc đối thoại giữa nàng Kiều xưa và nàng Kiều nay trong hành trình đi tìm tình yêu, trải qua những chìm nổi của định mệnh và cùng khao khát hướng đến tự do. Từ đó, tác phẩm làm nổi bật những điểm chung và riêng trong thân phận người phụ nữ xưa và nay. Giàu chất nhạc và giàu tính giải trí hơn, đó là cách NSND Hồng Vân xây dựng “Ngẫm Kiều” để kết lại toàn vở diễn. Vận dụng yếu tố liêu trai trong kịch kinh dị, tác phẩm khai thác những cuộc báo mộng của Đạm Tiên với Kiều, khuyên Kiều nên biết buông bỏ thù hận. Bên cạnh hình ảnh một Thúy Kiều sắc sảo với tính cách đa diện, “Ngẫm Kiều” khiến người xem bất ngờ khi tập trung khai thác những giằng xé, diễn biến tâm lý của nhân vật Hoạn Thư.

Chương trình sân khấu “Nàng Kiều” được đánh giá cao về tính thử nghiệm bởi có thể nói đây là lần đầu có tới bốn tác phẩm sân khấu có đề tài về Kiều cùng được thể hiện trong một đêm diễn. Việc bốn đạo diễn, trong và ngoài nước cùng đưa ra những “giải mã” về Truyện Kiều đã mang đến những góc nhìn đa diện và thú vị. Ở đó, người xem thấy hả hê khi bắt gặp một nàng Kiều mạnh mẽ, tự làm chủ cuộc đời mình; thấy cảm thông cho nỗi đau của nhân vật vốn được xem là đanh đá, tai quái là Hoạn Thư, thấy hả hê khi Kiều đứng lên trả thù... Từ đây, không chỉ thấy được sức hút, nguồn cảm hứng mãnh liệt của tuyệt phẩm văn học Truyện Kiều đối với nghệ thuật đương đại, mà còn thấy được cách các nghệ sĩ khai thác chất liệu kinh điển để đưa lên sân khấu đương đại.