Họa sĩ Huỳnh Văn Thuận: Dấu ấn một tài hoa

1.

Họa sĩ Huỳnh Văn Thuận

Họa sĩ Huỳnh Văn Thuận sinh năm 1921, là một trong số rất ít họa sĩ được học và tốt nghiệp ở cả hai trường mỹ thuật danh giá, đó là Trường vẽ Gia Định được thành lập năm 1913 ở miền Nam và Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương được thành lập năm 1925 ở miền Bắc.

Nhắc tới Huỳnh Văn Thuận, người ta nhớ tới ông là một trong những họa sĩ chuyên sâu vào nghệ thuật tranh sơn khắc. Tranh của ông gắn bó với đời sống của người dân, với bố cục chặt chẽ, công phu, có giá trị nghệ thuật cao. Đặc biệt là bức tranh sơn khắc “Thôn Vĩnh Mốc” rất nổi tiếng, được giới nhà nghề luôn nhắc tới như một “cột mốc” sáng tạo của thể loại này. Tác phẩm này được họa sĩ hoàn thành năm 1958, đoạt Giải Nhất của cuộc Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc 1958. Ông khắc kỹ lưỡng cả một làng chài ven biển với nhiều nóc nhà tranh, cây cối, cổng chào, rất nhiều nhân vật, thuyền bè, chài lưới, giàn bí, khung cửi, cối xay lúa, cờ đỏ sao vàng… Nhưng còn hơn thế nữa, bức tranh này toát lên sức sống phơi phới của một miền quê với tâm hồn dân dã nồng hậu, trong sáng. Bên cạnh đó, ông còn có nhiều bức tranh sơn khắc đến nay vừa có giá trị lịch sử vừa đong đầy cảm xúc: “Làm sạch thóc nộp kho” (1981), “Ngày mùa ở Vĩnh Kim” (1960 - 1997), “Vết xích xe tăng giặc” (1998), “Kéo bừa thay trâu” (1954 - 2016)… Theo giới nghiên cứu mỹ thuật, trước Huỳnh Văn Thuận, ở Việt Nam chưa có ai thành công đến thế về tranh sơn khắc.

Họa sĩ Huỳnh Văn Thuận còn được nhiều người nhớ tới với những bức tranh cổ động trong thời kỳ kháng chiến. Những tư liệu gia đình họa sĩ lưu giữ lại cho thấy, ông vẽ tranh cổ động từ năm 1946 đến trước lúc về miền mây trắng (năm 2017), nhiều bức đã trở thành tiêu biểu cho thể loại này: “Trần Thị Tâm bám đất, bám dân, dũng cảm kiên cường”; “Việt Nam trường tồn, Hồ Chí Minh sống mãi”; “Độc lập Tự do” và hai bức không lời về bảo vệ hòa bình (bức đầu vẽ đôi cánh tay lực lưỡng - một dìm quả bom xuống, một nâng bổng con chim bồ câu, bức sau vẽ bàn tay chặn quả bom và trên tay đậu con chim hòa bình)… Ngoài ra, ông cũng còn để lại dấu ấn của mình ở trên những cánh tem thư…

Tại triển lãm “Huỳnh Văn Thuận - Trăm mùa sen nở” diễn ra cách đây ít lâu, người ta còn nhận ra một Huỳnh Văn Thuận khác, đó là một người lao động cần mẫn, ghi chép lại nhiều hình ảnh của đời sống. Nếu các nhà văn thường ghi nhật ký, thì họa sĩ Huỳnh Văn Thuận miệt mài vẽ ký họa. Anh Huỳnh Lê Tuấn - con trai họa sĩ quả quyết rằng, để có được nhiều thành công ở các thể loại khác nhau, họa sĩ Huỳnh Văn Thuận đã rất cần mẫn trong lao động nghệ thuật với mảng tranh ký họa. Ông chủ yếu ký họa bằng bút chì, một số ít là mực nho, thuốc nước… Những bức ký họa về những cảnh, những người ông đã gặp trong những nơi đã đi qua, đã sống, lao động và chiến đấu. Ở đó, người ta có thể thấy lại không khí của cuộc kháng chiến chống Pháp, thấy lại địa đạo Vĩnh Linh, đường mòn Hồ Chí Minh trong kháng chiến chống Mỹ… Những ký họa chân dung con người bình dị, đó có thể là anh vệ quốc đoàn, là anh bộ đội, nữ dân quân hay những các lão nông, các mế gặp ven đường… Có thể nói, cùng với những tác phẩm sơn khắc, tranh cổ động, thì mảng ký họa đã góp phần định vị tên tuổi họa sĩ Huỳnh Văn Thuận trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

2.

Họa sĩ Huỳnh Văn Thuận sinh ra trong một gia đình không có truyền thống hội họa, quê ở xã Bình Hòa, quận Gò Vấp, tỉnh Gia Định, nay là quận Bình Thạnh, TP.HCM. Tuổi 15, Huỳnh Văn Thuận thi đỗ vào Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định, sau 3 năm học tập và tốt nghiệp, ông thi vào học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa XVIII (1939 - 1944) cùng với: Nguyễn Sĩ Ngọc, Trần Đình Thọ, Nguyễn Trọng Hợp, Nguyễn Tấn Báu, Nguyễn Thị Kim... Trong thời gian học tập, ông đã có nhiều tác phẩm tham gia triển lãm như: “Buổi sớm ở Hàng Xanh” (Gia Định cũ - 1940); “Thành Huế” (1943) đoạt Giải nhất Salon Unique.

Tháng 10/1944 ông tham gia phong trào sinh viên yêu nước tại Việt Nam học xã và cướp trại Bảo An binh Hà Nội ngày 19/8/1945. Năm 1946, ông công tác Phòng Thông tin Hà Nội, sáng tác tranh cổ động, tham gia triển lãm tranh cổ động đầu tiên dưới chế độ mới. Sau ngày Toàn quốc Kháng chiến, ông cùng với các nghệ sĩ khác lên chiến khu Việt Bắc. Tháng 2/1947, ông vinh dự được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam). Đến năm 1950, họa sĩ Huỳnh Văn Thuận công tác tại Trung ương Đoàn Thanh niên Việt Bắc, đi phục vụ chiến dịch giải phóng biên giới. Năm 1951, ông vẽ mẫu Huy hiệu Đoàn được Bác Hồ chọn làm huy hiệu chính thức cho Đoàn Thanh niên, sử dụng đến ngày nay. Từ tháng 9/1951, ông chuyển công tác về Ban Mỹ thuật thuộc Hội Văn nghệ Việt Nam cho đến khi hòa bình lập lại năm 1954. Tham gia sáng tác tập thể tranh truyện về anh hùng Nguyễn Thị Chiêm. Tháng 2/1953 đến tháng 7/1954, ông được cử vào địch hậu Thái Bình công tác và sáng tác phục vụ, vẽ chân dung lãnh tụ và tranh truyện giảm tô.

Tác phẩm “Thôn Vĩnh Mốc” (sơn khắc, 1958)

Ngày 10/10/1954, họa sĩ Huỳnh Văn Thuận cùng đoàn quân chiến thắng trở về tiếp quản Thủ đô, công tác ở Ban Mỹ thuật Hội Văn nghệ Việt Nam. Việc đầu tiên là ông đã vẽ tranh chân dung Bác Hồ cỡ lớn để treo trước Nhà hát lớn Hà Nội ngay những ngày đầu giải phóng Thủ đô và tham gia ban tổ chức Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc, năm 1954 cùng với họa sĩ Trần Văn Cẩn, Nguyễn Đỗ Cung, Nguyễn Tiến Chung, Huỳnh Văn Gấm, Mai Văn Hiến, Nguyễn Sỹ Ngọc, Lương Xuân Nhị và Nguyễn Văn Tỵ.

Cùng với công tác, ông tham gia đoàn công tác chống di cư ở Kim Sơn - Phát Diệm (Ninh Bình). Năm 1956, ông đã cùng các họa sĩ đưa triển lãm Mỹ thuật Việt Nam trưng bày ở Trung Quốc, Triều Tiên, Mông Cổ cùng với họa sĩ Trần Văn Cẩn (trưởng đoàn) và Nguyễn Văn Tỵ tham quan mỹ thuật ở Liên Xô cũ. Tại triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc năm 1955, ông đã có 3 tác phẩm tranh thuốc nước trưng bày tại triển lãm: Thuyền giao lương 1; Chợ Nam dân Phát Diệm và Thuyền giao lương 2.

Từ năm 1956, họa sĩ Huỳnh Văn Thuận cùng nhiều họa sĩ, nhà điêu khắc chuẩn bị cho Đại hội thành lập Hội Mỹ thuật Việt Nam và Đại hội đã được tổ chức từ ngày 26 đến 29/3/1957. Là một trong số 123 hội viên đầu tiên, tại Đại hội, ông được bầu vào Ban Chấp hành khóa I (1957 - 1983). Từ năm 1958, ông được Ban Chấp hành bầu làm Phó Tổng Thư ký và Phó Bí thư Đảng Đoàn của Hội Mỹ thuật Việt Nam.

Năm 1966, ông cùng các họa sĩ Mai Văn Hiến, Huỳnh Văn Gấm nằm trong tổ sáng tác tranh cổ động của Hội Mỹ thuật Việt Nam để đẩy mạnh sáng tác loại hình nghệ thuật này.

Đầu năm 1975, ông cùng với các họa sĩ Trần Văn Cẩn, Nguyễn Văn Tỵ, Hoàng Minh Hằng, Tạ Diệu Hương, Lê Văn Tài đi chiến dịch Hồ Chí Minh theo đường Trường Sơn đến Buôn Mê Thuột. Khi chiến dịch vừa kết thúc, ông cùng các họa sĩ đã tham gia vẽ chân dung, vẽ tranh cổ động, lễ đài cho ngày lễ chiến thắng.

Dù sinh ra ở mảnh đất Gia Định xưa, nhưng cuộc đời của họa sĩ Huỳnh Văn Thuận lại gắn bó với Hà Nội. Có thể nói ông gắn bó với Hà Nội từ tuổi 20 sôi nổi. Tại Thủ đô, ông đã sống, làm việc và vẽ nhiều tác phẩm làm nên tên tuổi nghệ thuật của mình. Trước khi mất 2 năm, họa sĩ Huỳnh Văn Thuận chuyển vào sống cùng con trai tại TP.HCM. Những năm cuối đời, ông vẫn có nhiều suy tư, trăn trở cho những tác phẩm mới. Trong ký ức của những người thân trong gia đình, họa sĩ Huỳnh Văn Thuận là một người làm việc miệt mài, trách nhiệm. Cuộc sống và sáng tác của ông là một tấm gương lao động cần mẫn, sáng tạo và đa dạng; một nhân cách của người nghệ sĩ chân chính được giới mỹ thuật Việt Nam ghi nhận và đánh giá cao. Ngày 18/10/2017, họa sĩ lão thành Huỳnh Văn Thuận đã bay về miền mây trắng, hưởng thọ 97 tuổi.