Hướng đến mô hình đô thị ít carbon

Hệ lụy từ quá trình đô thị

Việt Nam là một trong những nước có tốc độ đô thị hóa nhanh trong khu vực Đông Á. Mỗi năm, ước tính các đô thị Việt Nam có thêm từ 1 đến 1,3 triệu dân. Đến hết năm 2022, cả nước có 888 đô thị các loại, phân bố khá đồng đều trên phạm vi cả nước. Tỷ lệ đô thị hóa đã tăng từ 30,5% năm 2010 lên 41,7% năm 2022. Theo đánh giá của Bộ Xây dựng, quá trình đô thị hóa tại Việt Nam đang diễn ra nhanh và mạnh; tăng trưởng kinh tế đô thị bình quân ở mức 12-15%/năm, gấp 1,2-1,5 lần tăng trưởng của nền kinh tế nói chung; không gian kinh tế được mở rộng, môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, hạ tầng phát triển…

Bên cạnh mặt tích cực trong phát triển đô thị, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn đánh giá, Việt Nam cũng đang đối mặt với những hệ lụy từ sự phát triển nhanh, thiếu tầm nhìn, chưa đảm bảo phát triển bền vững và tăng trưởng xanh.

Ảnh minh họa

Theo các chuyên gia, các hoạt động sản xuất công nghiệp, năng lượng, giao thông-vận tải, xây dựng… là những yếu tố thúc đẩy quá trình đô thị hóa. Tuy nhiên, tại Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) thường niên năm 2023, ông John Rockhold, Trưởng Nhóm công tác VBF về điện và năng lượng chỉ ra rằng, lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam chiếm 0,8% lượng phát thải toàn cầu. Trong đó, ngành điện chiếm khoảng một nửa lượng khí thải carbon, lĩnh vực công nghiệp với khoảng 30%, vận tải ở mức 16% và xây dựng là 6%...

Bên cạnh đó, các chuyên gia cho biết, nhiều thành phố, đô thị còn phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí gây ra các rủi ro về sức khỏe bệnh tật như bệnh về đường hô hấp, các nguy cơ dẫn đến tử vong sớm, thậm chí vượt qua cả thuốc lá. Do đó, việc cắt giảm thâm dụng carbon, phát triển mô hình đô thị ít carbon là giải pháp tối ưu.

Hiện, Bộ Xây dựng vừa phê duyệt "Kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu của ngành giai đoạn 2022-2030, tầm nhìn đến năm 2050", trong đó cam kết đến năm 2025, toàn ngành sẽ hoàn thành xây dựng bộ tiêu chí và quy trình đánh giá, công nhận công trình xanh, công trình phát thải carbon thấp; khu đô thị xanh, khu đô thị phát thải khí carbon thấp…

Để chuẩn bị cho quá trình này, TS. Thái Duy Sâm, Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam cho biết, các DN ngành vật liệu xây dựng đã và đang tích cực thực hiện phát triển sản xuất xanh, cả về công nghệ và nguồn nguyên liệu.

Bà Nguyễn Thị Thanh Mỹ, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh cho biết, thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm 10% khí phát thải và tiến tới nền kinh tế carbon thấp. Để thực hiện được điều này, đơn vị đã tích cực hướng dẫn các cơ sở, DN thuộc 5 lĩnh vực: sản xuất công nghiệp, giao thông - vận tải, năng lượng, hoạt động sản xuất nông nghiệp và xử lý chất thải thực hiện các bước kiểm kê, báo cáo lượng phát thải trong hoạt động sản xuất, kinh doanh; khuyến khích các DN chủ động xây dựng kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trong sản xuất, kinh doanh; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong thu gom, xử lý nước thải, chất thải theo hướng tái sinh nhằm giảm phát thải khí nhà kính…

Cùng với đó, các DN cũng đang đồng hành trong việc xây dựng đô thị ít carbon. Hiện Tập đoàn SEP (Hàn Quốc) dự kiến đầu tư hơn 200 triệu USD để thành lập Khu liên hợp công nghiệp trung hòa carbon chuyên về ngành giày và cơ sở hạ tầng giảm thiểu carbon đầu tiên tại Việt Nam tỉnh Bình Dương - một trong những đô thị tập trung nhiều khu công nghiệp nhất nước hiện nay. Trước đó, Tập đoàn Lego (Đan Mạch) cũng đã được khởi công xây dựng nhà máy trung hòa carbon đầu tiên của Lego và sẽ bao gồm cả phần đầu tư cho sản xuất năng lượng mặt trời tại Bình Dương. Dự án của tập đoàn có quy mô đầu tư hơn 1 tỷ USD vào khu đất rộng 44 ha, mang đến 4.000 cơ hội việc làm trong vòng 15 năm tới.

Vượt qua những rào cản

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để xây dựng và phát triển mô hình đô thị ít carbon thành công hoàn toàn không đơn giản, vì hầu hết các yêu cầu về giảm phát thải carbon, ứng phó với biến đổi khí hậu chưa được cân nhắc, lồng ghép trong quy hoạch phát triển đô thị hoặc việc thực hiện quy hoạch chưa tốt nên các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu vẫn đang diễn ra ở một số nơi. Các sản phẩm, dịch vụ ít carbon đều là những sản phẩm mới phải đầu tư nhiều công sức, chi phí và thời gian lớn nên giá thành sẽ tương đối cao so với các sản phẩm, dịch vụ truyền thống. Do đó, phải điều chỉnh biện pháp quản lý đô thị phù hợp; phát triển đô thị công nghiệp carbon thấp dựa vào tài nguyên sẵn có và những ưu thế công nghiệp của địa phương bên cạnh phát triển ngành du lịch carbon thấp, công nghiệp kỹ thuật cao để giảm giá thành ở mức thấp nhất…

Ông Nguyễn Tùng Lâm, chuyên gia Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng, cần phải xác định được những lĩnh vực nào đóng vai trò then chốt trong cắt giảm phát thải, mức cắt giảm, lộ trình cắt giảm, lựa chọn biện pháp trong từng lĩnh vực phù hợp với thực tiễn phát triển của thành phố. Việc xây dựng và ban hành chính sách phát triển carbon thấp cần cân nhắc những tác động tiềm tàng như về công ăn việc làm, thay đổi thu nhập, thay đổi cấu trúc cơ cấu kinh tế của thành phố, yêu cầu về quy mô nguồn lực đầu tư cần thiết để tiến hành các biện pháp cho mỗi lĩnh vực tương ứng; cần có các chính sách thúc đẩy hoặc hỗ trợ về ứng dụng, phát triển hoặc chuyển giao các công nghệ tiên tiến khi thực hiện các giải pháp phát triển carbon thấp.

Bên cạnh việc xây dựng chính sách, một chuyên gia còn khuyến nghị, các đô thị cũng cần xây dựng kịch bản carbon thấp phù hợp với khả năng và nhu cầu, trong đó, tập trung vào các khía cạnh về sự phát triển của dân số, quy mô hộ gia đình, quy mô nền kinh tế cấu trúc hệ thống giao thông và thông tin về các loại chất thải. Dựa trên các số liệu đầu vào này sẽ tiến hành việc ước tính lượng phát thải khí nhà kính, từ đó đề xuất và thực hiện các chính sách, giải pháp về quản lý và tiêu thụ năng lượng trong từng lĩnh vực. Đồng thời, tuyên truyền đến đến người dân nâng cao ý thức về lối sống xanh; tăng cường mức cung cấp và mức tiếp cận của người dân đối với các dịch vụ, sản phẩm carbon thấp…