Khơi thông nguồn lực tư nhân cho các dự án trọng điểm quốc gia

Doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể trở thành lực lượng làm chủ các công trình trọng điểm quốc gia

Khai thác hiệu quả, quản lý chặt chẽ

GS. TS. Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, thành viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng chia sẻ, việc tháo gỡ các rào cản thể chế nhằm khơi thông và phát huy tối đa năng lực của kinh tế tư nhân là cực kỳ quan trọng để Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển trong giai đoạn tới.

"Nếu triển khai đồng bộ các chủ trương đã được chỉ đạo, đất nước sẽ tạo được thế và lực mới để bứt phá", GS. TS. Hoàng Văn Cường cho biết.

Một trong những tinh thần xuyên suốt của Nghị quyết 68 là khuyến khích khu vực tư nhân tham gia vào các lĩnh vực then chốt nếu đủ điều kiện. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp tư nhân không còn đứng ngoài các công trình hạ tầng chiến lược mà hoàn toàn có thể trở thành lực lượng làm chủ các công trình trọng điểm quốc gia, nếu được tin tưởng trao trọng trách với cơ chế phù hợp.

Chia sẻ quan điểm về việc lựa chọn doanh nghiệp tham gia các dự án trọng điểm quốc gia, như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho biết: "Trước hết, cần rõ ràng quan điểm là chọn phương án nào tốt nhất cho đất nước. Tôi cho rằng, việc quan trọng là phải đề ra các tiêu chí cần đạt được khi lựa chọn doanh nghiệp làm dự án".

TS. Nguyễn Sĩ Dũng cho rằng, một công trình đặc biệt quan trọng của quốc gia phải luôn đảm bảo có vai trò của Nhà nước. Tuy nhiên, vai trò ở đây là vai trò quản lý, còn lại nên ưu tiên và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân trong nước tham gia.

"Đây quả thực là một công trình đặc biệt quan trọng của quốc gia nên cần đảm bảo nguyên tắc không thể thiếu vai trò của Nhà nước. Đây không chỉ là việc của riêng doanh nghiệp tư nhân, mà Nhà nước cũng cần chú trọng. Bởi đây là công trình giao thông công cộng, không đơn giản chỉ là việc kinh doanh để kiếm lời", ông Dũng cho biết.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng chia sẻ: "Nếu lựa chọn doanh nghiệp nước ngoài, chúng ta sẽ bị phụ thuộc rất nhiều và không thể phát huy hết năng lực của các tập đoàn, doanh nghiệp trong nước. Thay vào đó, cần ưu tiên và lựa chọn các doanh nghiệp Việt, sau đó cho phép họ liên kết, hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài để hỗ trợ hoàn thành dự án. Nhà nước nên tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân trong nước tự do phát triển, thay vì can thiệp sâu".

Về phía GS. TS. Hoàng Văn Cường, ông cho rằng cần dựa trên nguyên lý xác định rõ vai trò của doanh nghiệp tư nhân và Nhà nước.

"Tôi cho rằng Nhà nước phải nắm giữ và kiểm soát các vấn đề liên quan đến an ninh quốc phòng. Bên cạnh đó, về tài chính, Ngân hàng Nhà nước cần giữ vai trò chủ chốt liên quan đến nguồn vốn, hoặc mở cửa để doanh nghiệp tư nhân tự huy động. Nếu Ngân hàng Nhà nước không nắm giữ và điều phối thì làm sao trong bối cảnh vừa qua tài chính có thể ổn định", GS. TS. Hoàng Văn Cường cho hay.

Đối với việc giao các dự án cho doanh nghiệp tư nhân, GS. TS. Hoàng Văn Cường khẳng định đó không phải là tài sản tư, doanh nghiệp được toàn quyền khai thác kinh doanh nhưng quyền định đoạt quản lý là ở phía Nhà nước.

Đặc biệt, với tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, ông Cường đề xuất nên giao cho các doanh nghiệp tư nhân bởi khả năng khai thác cũng như lan tỏa tới các ngành nghề, lĩnh vực khác của họ. Quan trọng là ưu tiên cho các doanh nghiệp có khả năng tuân thủ được các điều kiện, làm chủ được công nghệ và chuyển giao công nghệ.

Cần tiêu chí rõ ràng và cải cách thể chế đột phá

GS. TS. Hoàng Văn Cường chỉ rõ, việc một doanh nghiệp đơn lẻ làm chủ toàn bộ các khâu trong một dự án hạ tầng lớn như đường sắt là cực kỳ khó khăn. Theo ông, thế mạnh riêng biệt của mỗi doanh nghiệp tư nhân đòi hỏi một cơ chế hợp tác, liên kết chặt chẽ. Chỉ khi đó, chúng ta mới thực sự "khơi dậy nguồn lực" của khu vực này, biến chúng thành sức mạnh tổng hợp cho các dự án trọng điểm quốc gia. Thực tế, sự thiếu liên kết chính là điểm yếu cố hữu của kinh tế tư nhân Việt Nam.

Đồng tình với quan điểm này, TS. Nguyễn Văn Khôi - Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của việc trao cơ hội cho doanh nghiệp tư nhân tham gia phát triển các dự án quốc gia. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, việc lựa chọn đối tác phải dựa trên một bộ tiêu chí rõ ràng.

Ông Khôi gợi ý bốn nhóm tiêu chí chính, trong đó công nghệ - kỹ thuật không còn là yếu tố phụ mà phải là trung tâm trong đánh giá. Cần ưu tiên các doanh nghiệp áp dụng công nghệ tiên tiến từ khâu tư vấn, đầu tư đến triển khai và quản trị dự án. Đặc biệt, yếu tố chuyển giao công nghệ, nhất là với các nhà thầu nước ngoài, cần được đảm bảo.

Tiếp đó là năng lực tài chính, bao gồm cả khả năng huy động vốn và yếu tố giá cả hợp lý, cạnh tranh, là điều kiện để đảm bảo dự án có thể triển khai hiệu quả.

TS. Khôi quan sát rằng các nhà thầu quốc tế thường chia nhỏ gói thầu và đẩy nhanh tiến độ. Điều này cho thấy kỹ năng tổ chức, điều hành dự án đóng vai trò cực kỳ quan trọng và nên là một trong những tiêu chí đánh giá chủ chốt.

Cũng theo TS. Khôi, lựa chọn phương thức đầu tư cần linh hoạt tùy từng lĩnh vực. Đối với công trình đặc biệt liên quan quốc phòng - an ninh, Nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Tuy nhiên, với các dự án hạ tầng như giao thông, logistics, cần mạnh dạn mở rộng vai trò của khu vực tư nhân. Doanh nghiệp tư nhân với ưu thế về quản trị, quản lý dòng vốn và triển khai có thể thực hiện hiệu quả hơn, tất nhiên là dưới sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước, trong bối cảnh nhiều công ty Nhà nước còn hạn chế về tài chính và nhân sự.

GS. TS. Lê Hồng Hạnh - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam bổ sung, để khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia các dự án lớn như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, đồng thời hài hòa lợi ích và giảm thiểu rủi ro, việc hoàn thiện cơ chế pháp lý là không thể thiếu. GS. TS. Lê Hồng Hạnh nhấn mạnh sự cần thiết phải rà soát, sửa đổi đồng bộ hệ thống pháp luật từ Luật PPP, Luật Đất đai đến Luật Đấu thầu... Đây là nền tảng thể chế vững chắc để doanh nghiệp tư nhân an tâm và tự tin tham gia.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng đánh giá cao những chuyển biến rõ rệt trong việc cắt giảm thủ tục, tháo gỡ điểm nghẽn thể chế thời gian qua. Tinh thần cải cách đã trở nên mạnh mẽ và quyết liệt hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, ông Dũng cho rằng đây là một quá trình cần sự kiên trì và tiếp cận bài bản, có hệ thống. Vấn đề không chỉ là cải cách chung chung, mà phải tháo gỡ những điểm nghẽn thể chế một cách thực chất.

TS. Dũng thậm chí kiến nghị thành lập một tổ công tác chuyên trách về tháo gỡ thể chế và cắt giảm thủ tục hành chính, có thể do một Phó Thủ tướng trực tiếp đứng đầu. Tổ công tác này cần có thẩm quyền thực sự để kiến nghị loại bỏ các thủ tục không cần thiết, tạo môi trường thuận lợi nhất cho kinh tế tư nhân phát triển.