Làng nghề không còn "chậm chân" số hóa

Từ gian chợ quê đến không gian số

Trong nhiều năm, bài toán lớn nhất của các làng nghề vẫn là đầu ra. Sản phẩm tinh xảo, giàu giá trị văn hóa nhưng tiêu thụ chậm, phụ thuộc vào thương lái hoặc khách tham quan. Khi thị trường biến động, du lịch trầm lắng, nhiều làng nghề rơi vào cảnh “làm ra không bán được”, lớp trẻ rời bỏ nghề.

Bài toán lớn nhất của các làng nghề vẫn là đầu ra

Ngày nay, sự xuất hiện của các phiên livestream bán hàng ngay tại không gian làng nghề đã phần nào phá vỡ thế bế tắc đó. Nghệ nhân không chỉ bán sản phẩm, mà còn kể câu chuyện về lịch sử làng, về tổ nghề, về những công đoạn thủ công đòi hỏi sự kiên nhẫn và tay nghề cao. Khi ấy, người mua không còn chỉ được sở hữu một món đồ, mà còn được nghe cả câu chuyện, cả chiều sâu văn hóa phía sau sản phẩm.

Ông Nguyễn Văn Hùng, một nghệ nhân gốm lâu năm tại làng nghề truyền thống Bát Tràng tâm sự, trước đây gia đình chủ yếu bán buôn qua trung gian, giá thấp, lại không chủ động được thị trường.

"Từ khi tham gia bán hàng online, đặc biệt là livestream, tôi thấy người mua rất thích nghe kể chuyện nghề. Có buổi tôi vừa làm vừa nói chuyện, giúp khách hiểu vì sao một chiếc bình phải mất cả tuần mới hoàn thiện. Bán được hàng mà mình thấy nghề được trân trọng hơn", ông hào hứng nói.

Quan trọng hơn, những câu chuyện với sắc màu văn hóa và lịch sử trong mỗi sản phẩm là điều mà hàng công nghiệp khó có được. Trong không gian số, nơi các sản phẩm na ná nhau dễ bị hòa lẫn, câu chuyện chính là “điểm nhấn” để tạo khác biệt.

Việc đưa câu chuyện vào từng sản phẩm đã tạo nên bề dày văn hóa và lịch sử

PGS.TS. Trần Đình Thiên, chuyên gia kinh tế nhận định, hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam không thiếu kỹ thuật hay sự tinh xảo, cái thiếu lâu nay là cách kể câu chuyện để biến giá trị văn hóa thành giá trị kinh tế. Khi làng nghề lên sàn thương mại điện tử, nếu chỉ bán sản phẩm như một món hàng thông thường thì rất khó cạnh tranh. Nhưng nếu bán cả câu chuyện và trải nghiệm văn hóa, thì đó chính là lợi thế rất lớn.

Thực tế cho thấy, nhiều sản phẩm làng nghề khi gắn với những lời dẫn về nguồn gốc, với hình ảnh nghệ nhân, với không gian di sản đã có mức giá cao hơn và được khách hàng, đặc biệt là người trẻ và khách quốc tế, đón nhận tích cực. Không ít người mua chia sẻ rằng họ sẵn sàng trả thêm tiền để sở hữu một sản phẩm “có hồn”, có câu chuyện rõ ràng.

Câu chuyện khi làng nghề lên sàn

Tuy nhiên, hành trình “lên sàn” của làng nghề không hề dễ dàng. Với nhiều nghệ nhân lớn tuổi, việc sử dụng điện thoại thông minh, livestream hay quản lý đơn hàng online là thách thức không nhỏ. Nếu không có sự hỗ trợ, khoảng cách số có thể trở thành rào cản mới.

Bà Nguyễn Thị Lan, nghệ nhân thêu truyền thống chia sẻ, ban đầu rất ngại, sợ nói trước máy quay, sợ không ai xem. Nhưng được con cháu và cán bộ địa phương hướng dẫn, bà đã dần quen. Bây giờ mỗi buổi livestream không chỉ bán hàng mà còn như cuộc trò chuyện, chia sẻ với mọi người về chuyện đời, chuyện nghề.

Theo các chuyên gia, để mô hình này phát huy hiệu quả lâu dài, cần một hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ: đào tạo kỹ năng số cho nghệ nhân; hỗ trợ xây dựng nội dung kể chuyện; chuẩn hóa chất lượng sản phẩm; đồng thời giải quyết các khâu logistics, thanh toán và bảo vệ thương hiệu làng nghề trên môi trường

Ở góc độ quản lý, việc đưa làng nghề lên sàn thương mại điện tử ngoài việc là một giải pháp tiêu thụ sản phẩm, còn là cơ hội để bảo tồn và lan tỏa di sản văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Đưa di sản bước vào không gian số chủ động và có chiều sâu chính là bước đi quan trọng

TS. Bùi Quang Tín, chuyên gia về kinh tế sáng tạo cho rằng, khi làng nghề hiện diện trên nền tảng số, đó là một hình thức số hóa di sản sống. Mỗi video, mỗi buổi livestream đều là tư liệu về kỹ thuật, về câu chuyện nghề. Nếu làm bài bản, đây sẽ là nguồn dữ liệu văn hóa quý giá cho thế hệ sau.

Thực tế, hiện nhiều địa phương đã bắt đầu gắn hoạt động thương mại điện tử với phát triển du lịch trải nghiệm. Khách hàng sau khi mua sản phẩm online có xu hướng tìm đến tận nơi để tham quan, trải nghiệm làm nghề, từ đó tạo thêm giá trị gia tăng cho làng nghề.

Và như thế, câu chuyện đưa làng nghề “lên sàn” không đơn thuần là sự dịch chuyển từ chợ truyền thống sang chợ online, mà là quá trình đưa di sản bước vào không gian số một cách chủ động và có chiều sâu. Khi mỗi sản phẩm mang theo câu chuyện của làng, của nghề, của con người, thủ công mỹ nghệ truyền thống không còn lép vế trước hàng hóa hiện đại, mà tìm được chỗ đứng riêng trên thị trường.

Con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức, nhưng những “phiên chợ số” giữa không gian di sản đã cho thấy một hướng đi đáng kỳ vọng. Ở đó, công nghệ trở thành công cụ để những giá trị truyền thống được tiếp nối, lan tỏa và sống cùng nhịp phát triển của thời đại.