Lễ hội cầu ngư

Đối với bà con ngư dân miền Trung, lễ hội cầu ngư là nét văn hóa dân gian tiêu biểu hình thành từ tục thờ Ông Nam Hải (cá voi) những mong một năm mưa thuận gió hòa, trời êm bể lặng, tôm cá đầy khoang. Ông Phạm Văn Hải, ngư dân xã Hải An, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị chia sẻ, tục thờ Cá Ông (cá voi) tồn tại lâu đời nay ở hầu hết các làng chài ven biển miền Trung. Dân gian quan niệm, cá voi là “cá thần”, thường giúp họ vượt qua tai nạn khi lênh đênh trên biển cả. Thủa chưa có thuyền máy, đi biển bằng thuyền buồm, ra khơi xa, nơi nào thấy có cá voi là yên tâm đánh bắt. Chính nơi cá voi thổi lên từng cột nước cao ngất là tín hiệu để ngư dân bắt nhiều cá… Cũng từ quan niệm ấy mà xưa nay khi cá voi chết, trôi dạt vào bờ thuộc địa phận làng biển nào thì làng ấy lập lăng thờ phụng nghiêm cẩn. Nhiều vua nhà Nguyễn ban sắc phong tặng cá voi là “Nam Hải cự tộc Ngọc Lân tôn Thần”.

Ảnh minh họa

Chúng tôi về làng chài Thai Dương, ngôi làng vào loại cổ xưa nhất miền Trung với lịch sử hình thành gần 500 năm do ông Trương Thiều (quê gốc Gia Miêu ngoại trang Thanh Hoá) được chúa Nguyễn Hoàng chỉ định về vùng cát ven biển khai khẩn đất đai lập làng. Làng trước đây chia thành các thôn Thai Dương Thượng, Thai Dương Hạ, Thai Dương Thôn cùng các cồn đất nằm gần nhau trên mặt phá Tam Giang tạo thành thế “Tam Thai liên châu”. Nay Thai Dương tách thành xã Hải Dương (thị xã Hương Trà) và xã Thuận An (huyện Phú Vang), trước mặt là phá Tam Giang rộng lớn, sau lưng là biển cả. Theo các vị bô lão, sau khi khai khẩn và dạy con dân cách làm nghề đánh bắt tôm cá, ngài Trương Thiều đã lập lễ hội cầu mưa thuận gió hoà, tôm cá đầy thuyền quanh năm và cũng là nơi sinh hoạt văn hoá chung cho toàn thể cộng đồng. Đầu xuân, cư dân làng Thai Dương lại tổ chức hội cầu ngư. Sau này, cứ ba năm một lần, gọi là "tam niên đáo lệ".

Màn đêm buông xuống, thị trấn Thuận An bám dọc hai bờ phá Tam Giang gắn kết bằng cầu Thuận An dẫn về đình làng Thai Dương rực rỡ ánh đèn điện. Ngôi đình lộng lẫy mà uy nghiêm ấy đã được triều Nguyễn ban tặng bức hoành “Văn vật danh hương” và nhân dân trong làng đã trùng tu sau bao lần thay đổi cương vực, tên làng…

Lễ hội cầu ngư bắt đầu với nghi lễ rước thần của đại diện 102 tộc, phái trong làng cùng với đội lễ nhạc và hàng ngàn người dân trong vùng tham gia. Vị chánh bái dâng đồ tế lễ và đọc văn tế nói lên lòng biết ơn của dân làng đối với công đức Cá Ông và cầu mong mùa đánh bắt an toàn bội thu. Dẫn dắt các nghi lễ là hình thức múa hát bả trạo diễn tả tinh thần đoàn kết giữa các thành viên trong một con thuyền, vượt qua sóng to gió cả, mang về một mùa bội thu cho ngư dân.

Ngoài ra, hoạt cảnh dân gian vui nhộn trong lễ hội cầu ngư, khởi lệnh làm trò “trên bờ dưới nước”, dân làng biểu diễn các trò bủa lưới trên cạn, mọi sinh hoạt đánh bắt thuỷ hải sản đều được thực hiện giống như đánh bắt thật. Trẻ con trong làng thức dậy từ sớm nô nức kéo ra sân đình hoá trang thành tôm cá. Lúc này, trên sân đình các lão ngư với đầy đủ ngư lưới cụ reo hò đánh bắt. Một bô lão bước ra sân đình tung mồi, tôm cá đua nhau đớp mồi, trong lúc đàn cá say mồi thì dân chài tung lưới bắt những con cá đầu năm. Mỗi con cá sa lưới được các lão ngư bỏ vào trong thúng, mang xuống chao nước cho ướt sũng rồi mang lên cúng làng. Người đánh bắt được cá lớn nhất mang lên cúng làng trước được lĩnh thưởng… Kết thúc lễ hội cầu ngư là hình ảnh những con tàu của ngư dân trở về từ khơi xa đầy ắp cá, tôm, mực, báo hiệu một mùa bội thu.