Người cộng sản với trái tim nghệ thuật

Trong những giai thoại độc đáo về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người ta thường gọi khoảng sở thích riêng tư về âm nhạc của ông là những nốt lặng, từng đem đến biết bao kỷ niệm xao động lòng người. Sinh thời, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã ứa lệ khi bắt gặp hình ảnh “Anh Văn” ngồi chăm chú cùng phu nhân nghe đêm nhạc Văn Cao - Trịnh Công Sơn - Phú Quang dưới vòm Nhà hát Lớn Hà Nội trước đêm Noel tháng 12/1994…

Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhạc sĩ Văn Cao (ảnh Nguyễn Đình Toán)

Nói về âm nhạc với Đại tướng, có lẽ hãy khởi đầu từ câu chuyện xảy ra vào đêm trước ngày tấn công cuối cùng tiêu diệt đồi A1 ở Điện Biên Phủ năm 1954. Trên nhật báo New York Times, tác giả Antoine Audouard nhắc lại việc Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã cho loa lớn phát vang bài hát "Le chant des partisans" nổi tiếng của quân kháng chiến Pháp trong Thế chiến 2 để cả tập đoàn cứ điểm nghe.

Đĩa nhạc này được quân báo mua từ Hà Nội mang lên theo yêu cầu của Đại tướng. Antoine Audouard viết: "Nghe thấy từng giai điệu quen thuộc trong đêm, trái tim mỗi người lính Pháp dường như bị xé toạc". Người ta khó hình dung được, một lãnh đạo cộng sản, vị tướng trận tài ba lỗi lạc không chỉ quyết tâm đi đến chiến thắng quân thù bằng súng đạn, mà còn bằng cả trái tim nghệ thuật.

Trong cuộc sống thường nhật, Đại tướng Võ Nguyên Giáp thể hiện rất rõ sự yêu thích âm nhạc và ông đã trở thành người chơi piano khá điêu luyện. Cô giáo Nguyễn Thị Hồng Hạnh (vợ nhà văn Đào Vũ), người đã dạy Đại tướng từ những phím, nốt piano đầu tiên kể: Tôi chọn cách gọi Đại tướng là anh Văn cho gần gũi, dù anh hơn tôi đến tận hai giáp.

Chừng đầu 1963, tôi bắt đầu hướng dẫn piano cho anh Văn mỗi tuần 2 buổi. Dù chỉ học để thư giãn cho bớt căng thẳng vì công việc, nhưng anh học rất nghiêm túc, chăm chỉ luyện tập. Trong những năm tháng đó, tôi cùng gia đình đi sơ tán ở tận Bắc Giang nhưng vẫn thu xếp về Hà Nội dạy đàn đều đặn cho anh mỗi tuần.

Anh Văn thông minh lắm nên tiếp thu kỹ thuật piano nhanh, bận đến mấy anh cũng không bỏ học. Mỗi tháng tôi giao chừng 2-3 bài mới, nhưng anh Văn đều thuộc hết. Nhiều kỹ thuật khá khó, nhất là đối với người nhiều tuổi mới bắt đầu học lại càng khó hơn nhưng bàn tay anh điêu luyện lạ thường trên phím đàn.

Cũng theo cô giáo Hồng Hạnh: Anh Văn rất mê dân ca Việt Nam, đặc biệt là dân ca quan họ Bắc Ninh. Sau các bài luyện kỹ thuật, những bài đầu tiên anh yêu cầu dạy là làn điệu: trống cơm, qua cầu gió bay, cò lả hay những bài hát về Tây Nguyên, chiến thắng Điện Biên.

Tuy nhiên, tình yêu âm nhạc của Đại tướng không dừng lại ở đó, mà đặc biệt, Đại tướng còn có mối quan hệ khá khăng khít với nhiều nhạc sĩ tài hoa. Trong những bộ ảnh chân dung về Đại tướng, nhà nhiếp ảnh Nguyễn Đình Toán từng ghi được bức ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngồi kề bên nhạc sĩ Văn Cao, cả 2 người đều có gương mặt trầm tư, đau đáu, đầy tâm sự.

Nhà nhiếp ảnh còn nhớ rõ: Bức ảnh ấy chụp vào ngày mồng 6 Tết Nhâm Thân 1992. Hai con người, hai tính cách, hai tài năng của dân tộc luôn dành cho nhau sự trân trọng và quan tâm đặc biệt.

Nhạc sĩ Nguyễn Đình Phúc, người học trò của thầy giáo Võ Nguyên Giáp, tác giả những nhạc phẩm bất hủ: “Tiếng đàn bầu”, “Cô lái đò”… đồng thời là một họa sĩ có bộ sưu tập chân dung văn nghệ sĩ - danh nhân đương thời, trong đó có một bức vẽ chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp, kể lại một kỷ niệm: Vào một ngày cuối tháng 6/1989, đột ngột Đại tướng Võ Nguyên Giáp đi cùng phu nhân và một hai người trợ lý đến nhà tôi, không báo trước, không dẹp đường, hộ tống gì cả.

Hồi ấy, tôi cùng vợ và các con đang ở trong một căn phòng 9m2 tại phố Cầu Gỗ. Quá bất ngờ trước cuộc viếng thăm đến nỗi sau này, cứ mỗi lần nhắc lại kỷ niệm ấy, vợ tôi chỉ băn khoăn mỗi việc rằng, có vĩ nhân như thế đến nhà mà bà chỉ kịp mời một ấm trà đón khách.

Trong cuộc viếng thăm hôm ấy, sau khi xem bộ sưu tập của người học trò năm xưa, đặc biệt là chứng kiến gia cảnh tuy nghèo mà đầm ấm của người nghệ sĩ, Đại tướng đã xúc động ghi dòng lưu bút tặng người học trò ngay phía sau bức họa chân dung ông: "Căn phòng nhỏ hẹp. Tình cảm bao la. Nào thơ, nào họa. Chúc anh sống mãi cuộc sống thanh cao. Rất xúc động mối tình cảm của người học trò năm xưa, ngày nay là người nghệ sĩ tài ba. Đại tướng Võ Nguyên Giáp. 24/6/1989".

Đặc biệt, sinh thời, bài hát Quảng Bình quê ta ơi của nhạc sĩ Hoàng Vân là một trong những bài hát được Đại tướng Võ Nguyên Giáp yêu thích nhất. Có lần giao lưu với lực lượng cán bộ, chiến sĩ công an Quảng Bình, Đại tướng động viên: “Khó khăn nhiều nhưng các cháu luôn phải học tập, luôn cố gắng, khi nào khó khăn quá thì cùng nhau hát bài Quảng Bình quê ta ơi để phấn chấn mà phấn đấu”.

Những người thân của ông cũng nói rằng trong 1.559 ngày Đại tướng điều trị tại Bệnh viện 108, chị em điều dưỡng viên vẫn thường mở bài hát Quảng Bình quê ta ơi cho ông nghe. Những lúc ấy, mắt ông thường rớm rớm lệ…