Người tiêu dùng là ai?

Trình bày trước Quốc hội ngày 25/10, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, việc xây dựng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) là hoạt động cần thiết, kịp thời, không chỉ nhằm khắc phục những tồn tại, bất cập đặt ra trong thực tiễn mà còn nhằm thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về hoàn thiện thể chế về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Tuy nhiên, Báo cáo thẩm tra dự án Luật cũng chỉ ra còn rất nhiều vấn đề cần làm rõ trong quá trình hoàn thiện dự án Luật này, trước hết việc làm rõ khái niệm “Người tiêu dùng” là ai?

“Tổ chức” không còn trong khái niệm “người tiêu dùng”

Báo cáo thẩm tra dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cho biết, Ủy ban cơ bản nhất trí với sự cần thiết sửa đổi theo tờ trình, tuy nhiên cần lưu ý về sự phát triển mạnh mẽ của các phương thức kinh doanh, tiêu dùng mới; yêu cầu bảo đảm quyền con người theo Hiến pháp năm 2013; sự phối hợp, phân công, phân cấp trách nhiệm quản lý, yêu cầu đẩy mạnh xã hội hóa và nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác giải quyết tranh chấp về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Ảnh minh họa

Bên cạnh đó, dự thảo Luật về cơ bản đã thể chế hóa và phù hợp với chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng; phù hợp với Hiến pháp, hệ thống pháp luật và tương thích với các điều ước quốc tế; bảo đảm tính khả thi, song cần tiếp tục thể chế hóa cụ thể hơn nữa, bảo đảm tính kịp thời, đầy đủ và toàn diện các nội dung có liên quan trong các văn bản của Đảng mới được ban hành gần đây. Đồng thời, cần tiếp tục rà soát, đối chiếu với các dự thảo Luật đang được sửa đổi, bổ sung (như Luật Giá, Luật Giao dịch điện tử - cũng đang được đưa ra xin ý kiến tại Kỳ họp lần này) để tránh chồng chéo, mâu thuẫn…

Có rất nhiều vấn đề được Báo cáo thẩm tra nêu ra, đề nghị tiếp tục nghiên cứu làm rõ. Trong đó, đáng chú ý tại Điều 3 (giải thích từ ngữ) của dự thảo Luật, khái niệm “Người tiêu dùng” đã bỏ đi đối tượng “tổ chức”. Theo đó, "người tiêu dùng là cá nhân mua hoặc sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của cá nhân, gia đình và không vì mục đích thương mại”.

Tranh luận để đi đến thống nhất

Theo lý giải của Cơ quan xây dựng dự án Luật, việc sửa đổi này là nhằm “xác định chính xác người tiêu dùng là các cá nhân thực hiện giao dịch vì mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của cá nhân và gia đình”. Điều này dựa trên kinh nghiệm quốc tế (nhiều nước áp dụng quy định theo cách như vậy), trong khi với mối quan hệ mua bán giữa các tổ chức với nhau thì hiện hệ thống pháp luật thương mại và dân sự hiện hành đã có đầy đủ các quy định để bảo vệ các bên. Do đó áp dụng pháp luật để bảo vệ quyền lợi tiêu dùng của các tổ chức là không phù hợp với thực tiễn.

Tuy nhiên, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội vẫn rất băn khoăn về khái niệm “Người tiêu dùng” bị thu hẹp đi như vậy, đa số ý kiến trong Ủy ban đề nghị ban soạn thảo cân nhắc, nghiên cứu giữ lại đối tượng “tổ chức” trong khái niệm “Người tiêu dùng”.

“Khái niệm này đã được sử dụng ổn định từ Pháp lệnh Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 1999, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hiện hành và trên thực tế cũng có nhiều trường hợp tổ chức mua sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng; kinh nghiệm quốc tế cho thấy trong luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của các nước cũng có quy định đối tượng này. Do đó, cần cân nhắc giữ lại đối tượng “tổ chức” hoặc làm rõ hơn căn cứ thuyết phục cho việc loại bỏ đối tượng này trong dự thảo Luật”, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy có rất nhiều trường hợp đối tượng là “tổ chức” mua sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng, ví dụ như mua thực phẩm phục vụ các bếp ăn chung. Do đó theo Báo cáo thẩm tra, việc quy định người tiêu dùng bao gồm cả tổ chức (pháp nhân) sẽ khắc phục được hạn chế của các quy định người tiêu dùng chỉ bao gồm cá nhân vì không phải lúc nào pháp nhân cũng là chủ thể đủ khả năng để đối mặt được với các vi phạm từ phía nhà sản xuất kinh doanh và nếu Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng không bảo vệ họ như đối với các cá nhân tiêu dùng khác thì quyền lợi của một nhóm đối tượng khá lớn trong xã hội bị xâm phạm, gây thiệt hại chung cho toàn xã hội.

Chính vì vậy, trong gợi ý những nội dung sẽ tập trung thảo luận về dự án Luật này vào các ngày 2 và ngày 10/11 tới, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cũng nhấn mạnh các đại biểu Quốc hội đặc biệt lưu ý cho ý kiến về vấn đề này.

Bên cạnh đó, Báo cáo thẩm tra đánh giá vấn đề bảo vệ thông tin và sử dụng thông tin của người tiêu dùng cũng rất quan trọng. Hiện dự thảo Luật (từ Điều 8 đến Điều 13) đã có các quy định về các nội dung này nhưng Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường lưu ý trong trách nhiệm bảo vệ thông tin của người tiêu dùngcần quy định rõ trường hợp tổ chức, cá nhân kinh doanh ủy quyền hoặc thuê bên thứ ba thực hiện thu thập, lưu trữ, sử dụng, chỉnh sửa, cập nhật, hủy bỏ thông tin của người tiêu dùng thì phải được sự đồng ý của người tiêu dùng.

Còn đối với bảo đảm an toàn thông tin của người tiêu dùng, Ủy ban đề nghị bổ sung cơ chế, hình thức thông báo của tổ chức, cá nhân kinh doanh hoặc bên lưu trữ thông tin liên quan cho người tiêu dùng bên cạnh việc thông báo cho cơ quan chức năng sau khi phát hiện sự cố hệ thống thông tin bị tấn công làm phát sinh nguy cơ mất thông tin của người tiêu dùng.