Nhiếp ảnh gia Hà Tường: Làm bạn với “Những người muôn năm cũ”
Nhiếp ảnh gia Hà Tường sinh năm 1942, là người Hà Nội gốc. Ông bắt đầu chụp ảnh từ những năm 1960 và có hơn 50 năm cầm máy. Với nửa thế kỷ ấy, lão nghệ sĩ nhiếp ảnh Hà Tường không nhớ đã bấm được bao nhiêu bức ảnh ông đam mê nhất: chân dung và phong cảnh miền núi. Là người Hà Nội, từ thời niên thiếu, Hà Tường đã sớm đam mê nhiếp ảnh. Những năm 65 - 70 của thế kỷ trước, Hà Tường kết bạn với nhiều nhiếp ảnh gia tên tuổi như Võ An Ninh, ông Nguyệt Diệu (hiệu ảnh Nắng vàng), ông Nguyễn Văn Lưu và rất thân với nghệ sĩ nhiếp ảnh Mai Nam.
Nhà nhiếp ảnh Hà Tường (trái) và nhà văn Nguyễn Tuân những năm 1990 tại Hà Nội |
Trong quãng thời gian cầm máy ở giai đoạn 1975-1995, nhiếp ảnh gia Hà Tường là người duy nhất ở Việt Nam theo đuổi đề tài chụp văn nghệ sĩ. Trước hết, Hà Tường có lợi thế hơn nhiều người vì là bạn thân thiết và quen biết với những tên tuổi của nền nghệ thuật Việt bấy giờ như Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng, Dương Bích Liên, Nguyễn Đình Thi, Kim Lân, Nguyễn Tuân, Đoàn Phú Tứ, Thanh Tịnh, Trần Văn Cẩn, Đặng Đình Hưng, Trần Dần, Thái Bá Vân, Phan Kế An, Mai Văn Hiến, Kim Lân, Hữu Loan… Vì quen thân và đam mê chụp ảnh chân dung nên nhiếp ảnh gia Hà Tường đã dành khoảng 20 năm để chụp chân dung các văn nghệ sĩ Việt. Nhiếp ảnh gia Hà Tường chia sẻ, khi biết mình muốn chụp ai, nhất là những khoảnh khắc đời thường, thì ông sẽ “canh” cho đến lúc mình tìm thấy khoảnh khắc ưng ý nhất. Bên cạnh đó, lão nghệ sĩ nhiếp ảnh cho biết thêm “chụp ảnh văn nghệ sĩ, tôi không bao giờ tính tiền họ, vì họ thường rất nghèo. Nhưng những lúc bán được tranh thì các ông ấy lại dúi tiền cho tôi. Đó là tình cảm”.
Sở hữu một khối lượng ảnh đồ sộ về văn nghệ sĩ Việt từ lâu, nhưng mới đây nhiếp ảnh gia Hà Tường mới đem những bức ảnh ấy đem in thành sách và trưng bày triển lãm tại Hà Nội với tên gọi “Những người muôn năm cũ”. Triển lãm gồm 30 bức ảnh chọn lọc trong cuốn sách lấy tên từ bài thơ “Ông đồ” (Vũ Đình Liên) do Nhà Xuất bản Hội Nhà văn ấn hành. “Những người muôn năm cũ” phần lớn là hình ảnh quý giá về các văn nghệ sĩ tiêu biểu của nước nhà mà nghệ sĩ nhiếp ảnh Hà Tường đã gặp gỡ và lưu lại trong khoảng thời gian từ năm 1975 đến 1995. Trong đó, có thể kể đến các gương mặt như: nhà văn Kim Lân, Nguyễn Tuân; nhà thơ Tế Hanh, Vũ Đình Liên, Hoàng Cầm, Đặng Đình Hưng; nhạc sĩ Văn Cao, Nguyễn Đình Thi, Trịnh Công Sơn; danh họa Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng, Dương Bích Liên; nhà viết chèo Tào Mạt; nghệ nhân Quách Thị Hồ…
Triển lãm “Những người muôn năm cũ” đã đem đến cho công chúng nhiều hình ảnh rất xúc động được Hà Tường chụp lại. Đó là bức ảnh những ngày cuối đời của kịch tác gia Tào Mạt. Trên chiếc giường gấp, chống chọi với căn bệnh ung thư, Tào Mạt hiện lên với gương mặt khắc khổ, vẫn đọc Kinh Dịch, xem “Thế giới mới” và mỉm cười. Hoặc bức ảnh gồm nhà thơ Nguyễn Thụy Kha, nhạc sĩ Văn Cao, Trịnh Công Sơn, Thu Bồn, Phương Thanh được Hà Tường chụp năm 1983 ở ngay buổi tiệc trong căn gác sân thượng ở ngôi nhà 60 Hàng Bông, Hà Nội nhưng nay đều đã đến cõi thiên thai. “Những người còn trên dương thế chiêm ngưỡng lại kỷ niệm cũ mà tràn ngập nhớ thương còn tươi ròng trong bức ảnh” – nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha xúc động chia sẻ.
Trong triển lãm những chân dung và câu chuyện chân dung nghệ sĩ của Hà Tường còn rất nhiều bức ảnh quý giá và giàu cảm xúc. Chẳng hạn, buổi sinh hoạt ca trù ở nhà nhạc sĩ Văn Cao, thấy người chơi đàn đáy là ông Đinh Khắc Ban. Người hát là bà Quách Thị Hồ đáng lẽ phải gõ phách nhưng hôm đó cho cô học trò ngồi gõ, còn bà Hồ cầm chiếc quạt nan. Nhiếp ảnh gia Võ An Ninh được chụp khi lọt vào ống kính của Hà Tường. Ở triển lãm còn có các bức ảnh đen trắng về nhà phê bình Ngô Thảo, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, vợ chồng nhạc sĩ Văn Cao, nhà thơ Thu Bồn và nhạc sĩ Nghiêm Bá Hồng; một cuộc “nhậu” của nhạc sĩ - nhà thơ Đặng Đình Hưng, nhà thơ Trần Dần, họa sĩ Dương Bích Liên, họa sĩ Nguyễn Sáng; buổi khai mạc triển lãm ảnh của họa sĩ Nguyễn Sáng tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam năm 1984 – sự kiện đáng chú ý của mỹ thuật Việt Nam khi đó, bởi đây là lần đầu tiên một họa sĩ được triển lãm cá nhân… Tất cả những khoảnh khắc đáng quý, đáng nhớ nhưng cũng rất đời thường của các văn nghệ sĩ đã được nhiếp ảnh gia Hà Tường chụp và lưu giữ.
Họa sĩ Lê Thiết Cương đánh giá, Hà Tường có một tình yêu đặc biệt với nhiếp ảnh. Ông coi ống kính máy ảnh của mình là một cây bút để ghi chép trung thực những gương mặt, những chân dung văn nghệ sĩ tiêu biểu của một thời. Nếu coi nhiếp ảnh là lịch sử bằng hình ảnh, thì Hà Tường chính là người ghi lại lịch sử văn nghệ sĩ Việt Nam một thời. Điều này hoàn toàn chính xác nếu ai đã đến triển lãm “Những người muôn năm cũ” và cầm trên tay cuốn sách cùng tên của nghệ sĩ nhiếp ảnh Hà Tường vừa ra mắt.