Phát huy vai trò của cơ quan “gác cửa” thông tư

Sáng 25/6, VCCI với sự hỗ trợ của Dự án Tăng cường tiếng nói của doanh nghiệp trong việc giám sát và thực hiện tái cơ cấu kinh tế (thuộc Chương trình Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam-Aus4Reform) tổ chức Hội thảo trực tuyến “Chất lượng của thông tư, công văn – Góc nhìn từ doanh nghiệp”.

Doanh nghiệp hỏi nhưng 10 năm chưa được trả lời

Thông tin tại Hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn - Trưởng ban Pháp chế VCCI cho biết, trong 2 nhiệm kỳ gần đây, số lượng thông tư, công văn được các Bộ, ngành ban hành mới có xu hướng giảm. Cụ thể, nếu giai đoạn 2011- 2015, số lượng thông tư, thông tư liên tịch được ban hành là 2.733 thì đến giai đoạn 2016-2020, số lượng thông tư và thông tư liên tịch đã giảm còn 2.532.

Tuy đã có xu hướng giảm về số lượng nhưng thực tế cho thấy vẫn còn nhiều hạn chế về chất lượng của thông tư, công văn được ban hành. Đơn cử như vẫn còn tình trạng thông tư ban hành điều kiện kinh doanh dù luật không cho phép điều này hay như trường hợp thông tư quy định về thủ tục hành chính nhưng không được luật, pháp lệnh giao.

Thông tư, công văn là những văn bản có tác động đáng kể tới môi trường đầu tư, kinh doanh

Bên cạnh đó, đại diện VCCI cũng chỉ ra trường hợp thông tư không thống nhất với nghị định. Minh chứng là Thông tư 02/2021/TT-BGTVT quy định về việc lắp camera phải theo dõi được khoang hành khách, trong khi đó Nghị định 10/2020/NĐ-CP lại không yêu cầu về vấn đề này.

Cũng có trường hợp, thông tư quy định thiếu rõ ràng, tạo cách hiểu không nhất quán giữa các cơ quan áp dụng. Đơn cử như Thông tư 21/2018/TT-BGDĐT đưa ra định nghĩa về giáo viên của trung tâm ngoại ngữ trong đó có sử dụng khái niệm “người bản ngữ” nhưng không giải thích thêm về khái niệm này khiến các bên liên quan không biết thực hiện thế nào.

Hay gần đây nhất, Thông tư 40/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính yêu cầu sàn thương mại điện tử phải kê khai, nộp thuế thay người kinh doanh. Theo ông Đậu Anh Tuấn, quy định này không phù hợp với nhiều văn bản cấp cao hơn, trong đó, có Luật Thuế thu nhập cá nhân và Luật Quản lý thuế.

Còn đối với công văn, vẫn còn tình trạng nhiều công văn có chứa các nội dung có tính chất như quy định. Ví dụ như Công văn 8909/BKHĐT-PC ngày 21/12/2020 của Bộ Kế hoạch đầu tư hướng dẫn việc thực hiện một số thủ tục đầu tư trong thời gian Nghị định 31/2021/NĐ-CP chưa được ban hành.

Cũng có tình huống, doanh nghiệp làm đúng theo hướng dẫn công văn trả lời của cơ quan nhà nước nhưng lại bị phạt vi phạm hành chính về hành vi đó.

Một tình trạng phổ biến nữa là các công văn trả lời nội dung về việc áp dụng pháp luật của doanh nghiệp thì không đi thẳng vào vấn đề mà trích dẫn các quy định pháp luật và doanh nghiệp tự hiểu để áp dụng.

“Khi doanh nghiệp có câu hỏi thắc mắc, các cơ quan có trả lời doanh nghiệp nhưng thường rất lâu. Cũng có những trường hợp không trả lời như doanh nghiệp phản ánh gửi yêu cầu đến Bộ nhưng tận 10 năm vẫn chưa có câu trả lời”, ông Đậu Anh Tuấn cho biết.

Đại diện hiệp hội doanh nghiệp, ông Nguyễn Hoài Nam - Tổng Thư ký Hiệp hội doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng thông tin, trong thực tế, còn quá nhiều thông tư “vênh” với nghị định, điển hình như các thông tư liên quan đến nhập khẩu thủy sản của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hay một số quy định của hải quan.

Lý giải nguyên nhân của hạn chế chất lượng thông tư, công văn, bà Nguyễn Minh Thảo – Trưởng Ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phân tích: Các cơ quan đang theo hướng xây dựng quy định trên tình huống cụ thể mà không dựa trên sự phát triển hướng đến hiệu quả chung và thiếu cơ chế giám sát trong quá trình ban hành. Đồng thời trong quá trình soạn thảo Thông tư chưa có sự tham gia đóng góp ý kiến của nhiều bên liên quan.

Cùng với đó, hiện nay không có cơ chế giải trình về những góp ý của các bên, báo cáo tác động hiện nay chủ yếu là hình thức.

Cần nâng cao cơ chế hậu kiểm thông tư

Trong vài năm trở lại đây, tình trạng “luật khung”, “luật ống” đã được hạn chế, các quy định tại văn bản cấp nghị định trở lên cụ thể, rõ ràng hơn, nhưng thông tư vẫn phải ban hành để đảm bảo được tất cả các quy định trong luật, nghị định được thực thi trên thực tế.

Đặc biệt tình trạng này diễn ra ở các văn bản pháp luật có diện tác động rộng, cộng đồng doanh nghiệp rất quan tâm. Và ngay cả khi thông tư đã được ban hành để hướng dẫn, trong một số trường hợp, doanh nghiệp cũng phải dựa nhiều vào công văn của các cơ quan quản lý để hiểu hết được quy định của pháp luật.

Chính vì vậy, thông tư, công văn là hai dạng văn bản rất quen thuộc, quan trọng trong hoạt động áp dụng pháp luật của doanh nghiệp và có tác động đáng kể đến môi trường đầu tư, kinh doanh. Theo ông Đậu Anh Tuấn, trong thời gian tới cần thực hiện các giải pháp để nâng cao chất lượng các văn bản này.

Cụ thể, cần chuyên nghiệp quá trình soạn thảo thông tư, kiểm soát và chống xung đột lợi ích; Nâng cao và phát huy vai trò của cơ quan “gác cửa” chất lượng thông tư. Đồng thời tăng cường tham vấn, cơ chế thực tế để doanh nghiệp tham gia, có tiếng nói thực chất hơn vào quá trình soạn thảo thông tư. Cùng với đó là giám sát việc ban hành thông tư, đánh giá tác động chính sách từ thông tư, thu thập kịp thời thông tin về vướng mắc thực thi.

Một điểm quan trọng được các chuyên gia nhấn mạnh tại Hội thảo đó là gắn trách nhiệm cá nhân với những thông tư có vấn đề, gây thiệt hại cho doanh nghiệp, kinh tế. Có thể khuyến khích cơ chế khởi kiện hành chính. Về tầm nhìn lâu dài, cần hạn chế ban hành thông tư.