Ta lại nhớ “Bông hồng cài áo”…

Nổi tiếng với dòng nhạc quê hương

Là một trong những nhạc sĩ nổi tiếng với dòng nhạc tình tự dân tộc, Phạm Thế Mỹ được biết đến với hàng trăm ca khúc quen thuộc từ trước năm 1975, đặc biệt là ca khúc Bông hồng cài áo (viết từ ý tùy bút của thiền sư Thích Nhất Hạnh). Nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ sinh tại An Nhơn, Bình Định. Ông từng là phóng viên của báo Quân đội Nhân dân (Phòng Chính trị Liên khu V). Ông chính là em ruột của nhà văn Phạm Văn Ký (nhà văn Pháp, gốc Việt, 1910-1992) và nhà thơ Phạm Hổ (1926-2007). Nhiều tài liệu cho rằng ca khúc đầu tay của ông là Nắng lên xóm nghèo, nhưng theo ông tiết lộ thì đó là bản nhạc Đường về quê em (ca khúc này được giải thưởng Phạm Văn Đồng - Liên Khu V). Ông mất ngày 16/1/2009.

Trong suốt thập niên 60 và 70, những bài hát của nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ đã làm nên một dòng chảy khác biệt trong âm nhạc trữ tình Việt Nam. Đó là những khúc nhạc hân hoan ca ngợi vẻ đẹp của quê hương Việt Nam mà đến nhiều năm sau, người yêu nhạc vẫn còn nghe, còn hát bằng tâm hồn tràn đầy yêu thương.

Bìa bài hát Bông hồng cài áo của Phạm Thế Mỹ

Nhắc đến Phạm Thế Mỹ nhiều người nghĩ ngay đến những khúc tình ca thấm đẫm tình yêu quê hương, với những ánh trăng thanh bình, với đồng lúa xanh tươi: “Đây xóm nghèo quê tôi khi nắng lên/Hương lúa ngọt tình quê thêm trìu mến/Đôi bướm vàng nhẩn nhơ khi quyến luyến/Và cô gái làng ngẩn ngơ một tình duyên/Bên luống cày đời vui đang nở hoa/Ôi ảo mộng đầu tươi sao đẹp quá!” (Nắng lên xóm nghèo) hoặc: "Trăng sáng ngời trên môi hoa, Trăng lên tiếng hát vui đêm già" (Thương quá Việt Nam); hay hình ảnh "Có tằm mến nương dâu, có trầu vấn vương cau và đào tơ thơm ngát ngát hương trinh ban đầu" (Đường về hai thôn). Ngoài ra, một số ca khúc về tình yêu đôi lứa của ông cũng được nhiều người yêu mến bởi lời ca thơ mộng: "Theo gió heo may đến đêm gọi tình/Một trời áo tím trong mắt trên môi/Như chiếc nôi êm ru cơn mộng lành/Gọi vầng trăng cũ sáng cho hồn vui…" (Tóc mây).

Có thể nói trong suốt nhiều thập niên qua, hầu hết các ca khúc của Phạm Thế Mỹ đều được phổ biến rộng rãi và đặc biệt có một sức ảnh hưởng to lớn với sinh viên học sinh miền Nam vào giai đoạn khốc liệt nhất của cuộc chiến tranh. Từ năm 1970, hãng băng nhạc Việt Nam đã cho ấn hành các băng nhạc Việt Nam 1, 2, 3, trong đó, phần lớn giới thiệu những nhạc phẩm đặc sắc của Phạm Thế Mỹ: Thương quá Việt Nam, Bông hồng cài áo, Bóng mát, Hoa vẫn nở trên đường quê hương, Đưa em về quê hương… Thời điểm ấy, trên báo Le Monde (11/2/1972), tác giả Mireille Gansel ghi nhận: “Những ca khúc ấy đã đánh thức lương tâm của tuổi trẻ và lòng nhiệt thành của họ. Tất cả cơ đồ của “lối sống Mỹ” đã bất lực, không thể bóp nghẹt tiếng nói của thế hệ trẻ sinh ra dưới những trận mưa bom và chưa bao giờ họ được biết gương mặt hoà bình”.

Âm nhạc làm đẹp cho đời

Về hoàn cảnh ra đời ca khúc “Bông hồng cài áo”, theo lời kể của nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ: Năm 1963, do tham gia phong trào đấu tranh của Phật giáo ông bị chính quyền cũ bắt giam 1 năm tù. Ở trong tù, người ông nghĩ đến nhiều nhất là mẹ mình. Cho nên khi ra tù, tình cờ đọc được tập văn xuôi “Bông hồng cài áo” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, những tình cảm trìu mến về mẹ lại bùng lên và ông đã hoàn thành ca khúc này ngay sau đó. Ca khúc “Bông hồng cài áo” tuy dựa ý từ văn xuôi, nhưng lại mang nặng chất thơ và ca dao: “Mẹ, mẹ là dòng suối dịu hiền. Mẹ, mẹ là bài hát thần tiên. Là bóng mát trên cao. Là mắt sáng trăng sao. Là ánh đuốc trong đêm khi lạc lối. Mẹ, mẹ là lọn mía ngọt ngào. Mẹ, mẹ là nải chuối buồng cau. Là tiếng dế đêm thâu. Là nắng ấm mương dâu. Là vốn liếng yêu thương cho cuộc đời... ”. Đặc biệt mỗi khi được hát trong dịp lễ Vu Lan, ca khúc như trỗi dậy trong tâm trí của mỗi người con khi nghĩ về Mẹ của mình.

Những người chắp cánh cho ca khúc này đến với công chúng thành công nhất là các ca sĩ Miên Đức Thắng, Đăng Lan và Diệu Lý (người về sau thành bạn đời của Phạm Thế Mỹ). Cả ba đều trưởng thành từ Đội văn nghệ Vạn Hạnh. Miên Đức Thắng chia sẻ: Nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ là người rất nghiêm khắc, đôi khi hơi khó tính, nhưng gần ông lâu mới hiểu, ông sống rất chân tình và dìu dắt anh em đến nơi đến chốn.

Trước khi mất, nằm trên giường bệnh ông cũng kịp hoàn chỉnh hai trường ca lớn là Con đường thế kỷ (đường Hồ Chí Minh) và Gió Củ Chi. Ông thường nhắc nhở các con: “Âm nhạc khó có thể nuôi sống mình, nhưng phải có nó để làm đẹp cho mình, cho đời”. Đã hơn 10 năm kể từ ngày nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ qua đời, nhưng những bản tình ca ông để lại vẫn kể tiếp câu chuyện giản dị mà chân thành về người nhạc sĩ đã dành cả cuộc đời cống hiến cho âm nhạc.