Thêm một “định vị” trong kinh tế du lịch
Âm nhạc dân gian Việt Nam, theo một cách gián tiếp đang tác động không hề nhỏ vào ngành kinh tế không khói: du lịch. Du khách mang theo tài khoản để chi tiêu bởi tâm hồn họ mong muốn được đắm chìm vào những nét văn hóa mang bản sắc riêng của Việt Nam. Phải thừa nhận rằng, không chỉ với đời sống dân gian, mà ngay cả với nền kinh tế du lịch, nghệ thuật hát xẩm cũng đóng vai trò quan trọng, nhưng trong guồng quay của nhịp sống hiện đại, loại hình nghệ thuật này đang có nguy cơ dần bị mai một.
Tuy nhiên, điều đáng mừng là bên cạnh các khóa ngắn hoặc dài hạn dành cho những người không chuyên, hiện đã có những chương trình đào tạo chính quy cho các nghệ sĩ chuyên nghiệp hát xẩm. Cùng với đó, nhiều sản phẩm xẩm phát hành ở cả dạng album hay MV đã được công chúng đón nhận, góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị quý báu của loại hình nghệ thuật này.
Nghệ thuật hát xẩm sẽ ngày càng phát triển và lan tỏa rộng khắp tới cộng đồng |
Hát xẩm là một loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo, mang đậm tính nhân văn, thẩm mỹ. Điều làm nên sức hút của nghệ thuật hát xẩm chính là những làn điệu vui tươi với lời ca gần gũi, mang nội dung chính là đả kích, châm biếm, lên án những thói hư tật xấu trong xã hội hay đề cập đến các sự kiện mới xảy ra. Do đó, nó rất hợp với trình diễn nơi đường phố, hội chợ…
Mặc dù xẩm xuất hiện ở Hà Nội muộn hơn các tỉnh, thành khác nhưng đất Kinh kỳ - Kẻ Chợ lại cho thấy sức hút mạnh mẽ khi hội tụ những nghệ nhân hát xẩm nổi tiếng từ khắp nơi đổ về đây. Những phường, nhóm với các ông trùm xẩm như: Trùm Nguyên, trùm Khoản, Vũ Đức Sắc, Nguyễn Văn Khôi... đã góp phần định hình phong cách xẩm Hà Nội, mà tiêu biểu là Xẩm Tàu điện. “Xẩm Tàu điện đa số là các bài ngắn gọn, tiết tấu nhanh, vui tươi, được phổ thơ từ những thi sĩ nổi tiếng như Á nam Trần Tuấn Khải, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Bính, Tản Đà... Có những đặc trưng mà nghe qua người ta biết ấy là xẩm Tàu điện, một “đặc sản” chỉ có ở Hà Nội, và chúng tôi đang cố gắng khôi phục những di sản này”, NSND Xuân Hoạch cho biết.
Xẩm có sức sống mạnh mẽ, dễ lan tỏa và có sức truyền cảm sâu sắc đến người nghe. Nhưng, bẵng đi một thời gian dài, nhiều nghệ nhân hát xẩm qua đời, môi trường diễn xướng của xẩm bị thu hẹp, bị khuất lấp bởi các phương tiện truyền thông hiện đại, nghệ thuật hát xẩm không còn được mấy người nhớ đến. Và rồi, với nỗ lực của những nghệ sĩ nặng lòng đã giúp xẩm hồi sinh. Hy vọng, nó sẽ có một sức sống mới nhờ làn sóng thụ hưởng nghệ thuật dân gian thông qua các hình thức diễn xướng của du lịch văn hóa đang thịnh hành.
Năm 2005, nhạc sĩ Thao Giang lần đầu tiên thử nghiệm đưa xẩm lên sân khấu tại khu vực Hàng Đào. Chính ông sau đó cũng không ngờ xẩm được công chúng chào đón nồng nhiệt đến vậy. Sân khấu tuy nhỏ, nhưng hôm nào khán giả cũng đứng xem chật kín. Nhờ đó, “ông xẩm Thao Giang” được Công ty cổ phần Đồng Xuân hỗ trợ kinh phí và địa điểm cạnh chợ Đồng Xuân để duy trì biểu diễn đến tận bây giờ.
Cùng với đó, sự đam mê, nhiệt huyết của NSƯT Mai Tuyết Hoa và các thành viên của nhóm Xẩm Hà Thành cũng góp phần quan trọng trong công cuộc giúp xẩm hồi sinh. Là một trong những học trò xuất sắc của nghệ nhân Hà Thị Cầu, nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa đã cùng nhóm Xẩm Hà Thành thường xuyên sáng tác, làm MV, đặt lời mới cho các bài xẩm với nội dung tuyên truyền về văn hóa giao thông, tình yêu với biển đảo, nhớ ơn công lao sinh thành của cha mẹ hay những bài xẩm về Hà Nội 36 phố phường...
Tất cả những bài xẩm ấy dường như được khoác thêm chiếc áo mới với lời ca hiện đại, sinh động, vui tươi, có tính khuyên răn, giáo dục một cách nhẹ nhàng. Bên cạnh việc phát hành các bài xẩm trên kênh YouTube của nhóm nhằm tăng cường sức lan tỏa đến thế hệ trẻ, nhóm Xẩm Hà Thành cũng duy trì đều đặn lịch diễn 3 buổi tối cuối tuần tại sân khấu đền vua Lê trong Không gian đi bộ khu vực hồ Hoàn Kiếm.
Bên cạnh những sân khấu thường xuyên “đỏ đèn” nơi có ma lực hấp dẫn đối với du khách thì xẩm còn được hồi sinh thông qua lớp học tại nhà riêng của NSND Xuân Hoạch trên phố Láng Thượng (quận Đống Đa) sáng thứ Bảy hàng tuần. Ông bảo: “Dù vất vả nhưng còn người yêu và muốn học xẩm, tôi cũng sẽ cố gắng để duy trì “ngọn lửa” ấy cho giới trẻ”. Thật vui vì giờ đây, những người yêu xẩm có thể theo học tại Trung tâm Phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam do nhạc sĩ Thao Giang thành lập. Đây là sân chơi cho những người yêu thích âm nhạc dân gian cả không chuyên lẫn chuyên nghiệp. Bên cạnh các khóa ngắn hoặc dài hạn dành cho những người không chuyên, trung tâm còn đào tạo hệ chính quy cho các nghệ sĩ chuyên nghiệp.
Đặc biệt từ trung tâm này, một thế hệ những nghệ sĩ trẻ được đào tạo hệ cử nhân, thạc sĩ đã trưởng thành và đang tham gia vào công tác bảo tồn nghệ thuật hát xẩm. Với sự chuyên nghiệp ấy, hy vọng nghệ thuật hát xẩm sẽ ngày càng phát triển và lan tỏa rộng khắp tới cộng đồng, góp phần phát triển nền kinh tế du lịch của Thủ đô ngàn năm văn hiến.