“Tiếng lòng” đàn bầu Việt Nam

Trong một cuộc hội thảo đàn bầu vừa qua, Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam, ông Đỗ Hồng Quân cho biết, cách đây khoảng 10 năm, các chuyên gia, nghệ sĩ Trung Quốc có sang Học viện Âm nhạc Hà Nội xin học về đàn bầu. Các nghệ sĩ, giảng viên của chúng ta đã hết lòng chỉ bảo. Thậm chí có một người trong số này đã làm luận án về đàn bầu.

Theo đó, dân tộc Kinh ở Quảng Tây cũng có đàn tương tự đàn bầu nhưng không giống, cấu tạo và chế tác khác, hình dáng tương tự thôi. Quan trọng nữa là nó không có đời sống văn hóa như đàn bầu. Trong khi đó, GS-TS. Trần Quang Hải từ Pháp cũng gửi về ý kiến xung quanh chuyện này.

Đàn bầu từ lâu được xác định là của Việt Nam và có giá trị đặc biệt trong đời sống nghệ thuật nước ta

Bên cạnh đó, GS-TS. Trần Quang Hải đưa thêm chi tiết, học giả Tôn Tiến người Trung Quốc còn nghiên cứu sâu về đàn bầu với luận văn cao học năm 2009 về “Đàn bầu với việc giảng dạy tại Trường đại học Quảng Tây, Trung Quốc” và bảo vệ luận án Tiến sĩ năm 2015 về “Nghệ thuật đàn bầu trong giai đoạn mới tại Việt Nam”.

Không những thế, một nhạc sĩ người Việt từng được xem trên kênh truyền hình quốc gia Trung Quốc một chương trình hòa tấu nhạc dân tộc và thấy có cây đàn bầu trong dàn nhạc dân tộc của nước này. “Đây là điều chưa từng thấy trước đó” - vị nhạc sĩ chia sẻ.

Thật ra, cây đàn bầu đã tồn tại, ra đời sớm ở Việt Nam và “đàn bầu chỉ có ở Việt Nam” như GS. Tô Ngọc Thanh - Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian đã khẳng định. Theo NSND Nguyễn Thị Thanh Tâm, chúng ta hoàn toàn có thể khẳng định đàn bầu có xuất xứ ở Việt Nam, hơn nữa nhạc cụ này không “đụng hàng” với một loại đàn nào tương tự trên thế giới.

NSND Thanh Tâm phân tích, đàn bầu ở nước ta đã phát triển ở trình độ cao hơn hẳn, đặc biệt là về mặt âm sắc, tính năng của nhạc cụ cũng như sự phổ biến trong đời sống xã hội. Trong khi đó, dù các truyền thuyết của đàn bầu ở Việt Nam có những mốc khác nhau về thời gian song hầu hết có điểm chung là đàn bầu được trời (Phật, Bụt) ban tặng cho những người lao động có số phận kém may mắn để kiếm sống với nghề hát xẩm.

Khảo cứu của TS. Nguyễn Thanh Hà trong cuốn “Kiến văn tiểu lục” của Lê Quý Đôn đã dẫn ra một đoạn trong “Sử giao tập” của Trần Cương người Trung Quốc, theo đó nhiều học giả cho rằng những nhạc cụ dây như tì bà, tranh, bầu xuất hiện ở Việt Nam từ khoảng thế kỷ XIII.

Ngoài ra, trong cuốn sách “Cây đàn bầu, những âm thanh kỳ diệu” của tác giả Phạm Phúc Minh cho rằng đàn bầu ra đời ở khoảng thế kỷ IX - X. Trong đời sống âm nhạc nước ta từ xưa đến nay, đàn bầu xuất hiện trong những làn điệu dân ca, các môn nghệ thuật chèo, cải lương, xẩm.

Trong thời đại mới, đàn bầu của Việt Nam vẫn tham gia diễn tấu ăn ý với các nhạc cụ hiện đại, hòa tiếng réo rắt, khoan thai và cả rộn ràng theo giai điệu nhạc nước ngoài, nhạc đương đại.

Vì thế, NSND Nguyễn Tiến đánh giá, đàn bầu không những đánh linh hoạt được các quãng của âm nhạc ngũ cung mà có thể chơi ở các gam hoặc có thể chơi được cả ở các nốt của âm nhạc Tây phương. Một nhà thơ người Pháp từng chia sẻ, cây đàn bầu giống với con người Việt Nam: giàu lòng nhân ái, giản dị mà thanh tao, đơn sơ mà phong phú.

Không những vậy, theo PGS-TS. Nguyễn Bình Định, Viện trưởng Viện Âm nhạc, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam khẳng định: “Nếu để chọn ra một cây đàn đại diện cho nhạc cụ dân tộc Việt Nam, có khả năng giới thiệu quảng bá về đất nước, con người Việt Nam thì chắc chắn chúng ta sẽ chọn đàn bầu”.

Với những chứng cứ lịch sử, giá trị như trên, chắc chắn đàn bầu là của Việt Nam chứ không phải một quốc gia nào khác. Bởi thế, để giữ được đàn bầu là của người Việt, nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu đề xuất cơ quan quản lý văn hóa Nhà nước cần sớm có động thái mang tầm quốc gia trước các dấu hiệu đàn bầu bị xưng danh là nhạc cụ dân tộc của nước khác.

GS. Trần Quang Hải chia sẻ, chúng ta cần sớm lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận đàn bầu là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Bên cạnh đó, nhà lý luận phê bình âm nhạc Nguyễn Quang Long cho rằng, các cơ quan chức năng chuyên môn cần sớm vinh danh đàn bầu như một di sản quý của dân tộc, cần tổ chức nhiều hoạt động thường niên trong nước và quốc tế liên quan đến đàn bầu.