Tìm đòn bẩy thương mại nội địa

Cùng với xuất khẩu và đầu tư, thương mại nội địa được coi là trụ đỡ quan trọng góp phần bảo đảm thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế chung của cả nước. Tuy nhiên đánh giá giữa kỳ kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016-2020, Bộ Công thương cho biết tốc độ tăng trưởng của khu vực này đang chậm lại và để đạt mục tiêu đặt ra cho cả giai đoạn 5 năm sẽ là nhiệm vụ đầy thách thức.

Áp lực cạnh tranh ngày càng lớn

Báo cáo của Bộ Công thương cho thấy, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng có mức tăng trưởng nhanh, tuy nhiên tốc độ giai đoạn sau đang chậm lại so với giai đoạn trước. Cụ thể, mức tăng bình quân giai đoạn 2006-2010 là 16,1%/năm; giai đoạn 2011-2015 là 11,38%/năm, trong khi giai đoạn 2016-2018 ước đạt 10,16%/năm. Như vậy để đạt được mục tiêu kế hoạch đề ra cho cả giai đoạn 2016-2020 là 12,5-13%/năm là yêu cầu và nhiệm vụ hết sức thách thức, đòi hỏi phải có sự nỗ lực rất lớn trong việc triển khai đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại nội địa và khuyến khích tiêu dùng nội địa.

Cần đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại nội địa và khuyến khích tiêu dùng nội địa

Theo Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam, mặc dù tốc độ tăng trưởng đã giảm lại, song thị trường bán lẻ Việt Nam những năm qua vẫn được xem là “miếng bánh” ngon đối với các tập đoàn bán lẻ ngoại. Theo kết quả khảo sát thường niên về Chỉ số phát triển bán lẻ toàn cầu Việt Nam chỉ đứng sau các thị trường lớn là Ấn Độ, Trung Quốc, Malaysia, Thổ Nhĩ Kỳ và các Tiểu vương quốc Ả-rập thống nhất (UAE). Điều này cho thấy thị trường bán lẻ trong nước có sức hút trở lại đối với các nhà đầu tư (NĐT) nước ngoài.

Cũng chính vì lý do này, bán lẻ hiện đang là một trong 6 ngành thu hút vốn đầu tư nước ngoài lớn nhất cả nước, trong đó chủ yếu tập trung tại các thành phố lớn. Tuy nhiên, đi kèm theo đó là việc DN bán lẻ trong nước cũng đang gặp phải nhiều áp lực cạnh tranh. Bộ Công thương nhận định, đây chính là một trong những yếu tố khiến ngành bán lẻ giảm tốc dần trong giai đoạn vừa qua.

Hiện nay cơ cấu sở hữu trong hệ thống phân phối bán lẻ hiện đại đang chuyển dịch theo hướng tập trung ngày càng nhiều vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, tạo áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt cho các DN phân phối trong nước. Bộ Công thương cho biết, có tới hơn 60% tổng số siêu thị và hơn 50% tổng số trung tâm thương mại trên cả nước thuộc khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, làm gia tăng áp lực đối với các nhà bán lẻ nội địa, tạo sức ép đối với hàng sản xuất trong nước.

Trong thời gian qua thị trường nội địa bị cạnh tranh khốc liệt bởi hàng nhập khẩu và các nhà phân phối nước ngoài thông qua hoạt động mua bán DN, góp vốn, chuyển nhượng cổ phần như các NĐT gốc Thái Lan mua lại toàn bộ hệ thống siêu thị Metro, Big C; hoặc mua lại một phần vốn góp trong Điện máy Nguyễn Kim, hệ thống siêu thị Lan Chi; các NĐT Nhật Bản mua phần vốn góp, cổ phần trong Điện máy Trần Anh, Citimart… làm gia tăng nguy cơ thị trường bán lẻ hiện đại ở các đô thị bị các nhà phân phối nước ngoài chi phối.

Cần DN lớn để làm đối trọng

Bà Đinh Thị Mỹ Loan - Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam cho rằng, để giải quyết vấn đề áp lực cạnh tranh trên thị trường bán lẻ, rất cần có DN bán lẻ nội địa quy mô lớn để làm đối trọng với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, số lượng DN nội địa được hình thành có quy mô lớn, mô hình hiện đại, phương thức kinh doanh tiên tiến, giữ vai trò định hướng và tổ chức lưu thông, liên kết với sản xuất và xuất nhập khẩu tạo thành một hệ thống phân phối hiện đại, phát triển bền vững… còn rất ít.

Thực tế cho thấy, quá trình phát triển của một số liên doanh, liên kết giữa các DN trong nước đã không đạt được kỳ vọng ban đầu là có thể phát triển nhanh mạng lưới phân phối trong nước nhằm làm đối trọng với các hệ thống bán lẻ đang và sẽ vào Việt Nam. TS. Võ Trí Thành – nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, các DN trong nước vẫn e ngại câu chuyện mua bán và sáp nhập, cho rằng đó là hình thức thôn tính lẫn nhau. Tuy nhiên trong bối cảnh cạnh tranh khó cân sức với các NĐT nước ngoài, các DN trong nước cần đẩy mạnh liên kết theo hình thức này để sớm hình thành một số DN bán lẻ nội địa có quy mô lớn và đủ sức cạnh tranh.

Bên cạnh đó, dù kênh phân phối hiện đại đã phát triển nhanh, hệ thống kết cấu hạ tầng trong ngành dịch vụ phân phối nội địa của Việt Nam chủ yếu vẫn còn lạc hậu, kém phát triển, dựa vào các phương thức kinh doanh truyền thống; thiếu năng lực cung cấp dịch vụ cho phát triển hoạt động kinh doanh, tỷ trọng giao dịch bán lẻ qua các loại hình tổ chức thương mại hiện đại còn thấp.

Bộ Công thương nhận định, thương mại điện tử đang ngày càng trở thành một kênh phân phối quan trọng trong thương mại, tuy nhiên hoạt động mua bán online diễn ra tràn lan và chưa được quản lý hiệu quả, chưa kiểm soát được tư cách pháp nhân của các cá nhân, DN tham gia kinh doanh, chất lượng các sản phẩm được giao dịch trên mạng. Thị trường hàng hoá đã có sự tăng trưởng nhưng chưa có số liệu tính toán đầy đủ. Tổng mức bán lẻ hàng hoá, dịch vụ chưa bao gồm các hoạt động mua bán qua mạng internet, tự phát nên chưa thể phản ánh hết quy mô thị trường.

Trong khi đó, công tác quản lý thị trường chưa thực sự hiệu quả dẫn đến gian lận thương mại vẫn tiếp diễn phức tạp. Hàng Việt Nam vẫn tiếp tục phải cạnh tranh gay gắt với hàng ngoại, hàng giả, hàng nhái. Các chính sách về hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy việc xây dựng mối liên kết bền vững giữa DN sản xuất, người nông dân và DN phân phối trong tiêu thụ sản phẩm chưa được hoàn thiện, chưa phát huy được hiệu quả trong kết nối các thành viên trong chuỗi.

Cung cầu hàng hoá tuy được bảo đảm nhưng thiếu tính bền vững do thiếu sự liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng hàng hoá (nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà vận chuyển và người tiêu dùng), đặc biệt đối với mặt hàng nông sản nên thị trường rất dễ bị biến động cục bộ do tác động tâm lý của người tiêu dùng.