Tranh cổ động: Mạch nguồn tiếp nối

Một số tài liệu nghiên cứu mỹ thuật chỉ ra, tranh cổ động bắt đầu được sử dụng ở Việt Nam trong khoảng những năm 40 của thế kỷ 20. Theo các chuyên gia mỹ thuật, đặc điểm nổi bật của tranh cổ động là hình ảnh, màu sắc, bố cục không nhầm lẫn với các dòng tranh khác. Thông tin thể hiện qua phần chữ và phần ảnh đều rõ ràng, dễ hiểu, dễ nhớ, giúp người dân ở mọi miền dễ dàng lĩnh hội thông điệp một cách nhanh chóng, trực diện, từ đó tạo hiệu quả cảm xúc thẩm mỹ, thúc giục, kêu gọi mọi người cùng quyết tâm hành động...

So với các lĩnh vực mỹ thuật khác, tranh cổ động khá âm thầm, các họa sĩ vẽ tranh cổ động cũng sống lặng lẽ hơn, nhưng luôn có một mạch ngầm không ngưng nghỉ. Nhiều người còn nhớ, trong những ngày tiền khởi nghĩa tháng Tám năm 1945, nhiều bức tranh cổ động đã ra đời chuyển tải những thông điệp mạnh mẽ, dứt khoát tới nhân dân. Trong những giai đoạn đầu đó, nhiều họa sĩ nổi tiếng đã được huy động để sáng tác tranh áp phích, trong đó có các họa sĩ như: Tô Ngọc Vân, Lương Xuân Nhị, Nguyễn Đỗ Cung, Huỳnh Văn Thuận, Mai Văn Hiến... Có thể kể ra một loạt những tranh cổ động của các họa sĩ như: "Nước Việt Nam của Người Việt Nam" (Trần Văn Cẩn, 1945), "Bảo vệ hòa bình" (Nguyễn Đỗ Cung, 1959), "Toàn thế giới ủng hộ chúng ta" (Huỳnh Văn Gấm, 1963), "Đâu có giặc là ta cứ đi" (Văn Đa, 1964), "Không có gì quý hơn độc lập tự do" (Nguyễn Văn Tỵ, 1967)...

Bức tranh cổ động của họa sĩ Lưu Yên Thế đã và đang được treo ở nhiều tỉnh, thành để tuyên truyền về phòng chống Covid-19

Trong dòng chảy của tranh cổ động ở Việt Nam, còn một lực lượng sáng tác khác, đó là những người lính trực tiếp chiến đấu nhưng có năng khiếu hội họa cũng tham gia vẽ tranh cổ động, tranh tuyên truyền, tờ rơi… Đến nay, Bảo tàng Lịch sử quốc gia vẫn còn lưu giữ được khá nhiều tác phẩm có giá trị. Một số họa sĩ thời kỳ đó từng kể, được phục vụ kháng chiến là niềm hạnh phúc của họ, được góp chút khả năng của mình vào kháng chiến là rất vẻ vang rồi. Các họa sĩ thường nghĩ công sức của mình rất nhỏ bé, nằm trong công sức của nhiều người. Chính vì thế vẽ xong họ thường không ký tên vào tranh. Cũng có một bộ phận tác giả không phải là họa sĩ chuyên nghiệp mà là những chiến sĩ, trong những hoàn cảnh đặc biệt cần đến sự cổ vũ, tuyên truyền họ tạm rời cây súng để cầm bút vẽ, phục vụ các nhiệm vụ trong kháng chiến.

Sau đó, bằng tài năng và sự sáng tạo của các họa sĩ Việt Nam, tranh cổ động Việt Nam đã bước sang một giai đoạn mới. Mặc dù được sáng tác thủ công, với công cụ thô sơ, thậm chí trên nền giấy không mấy chất lượng, nhưng với ngôn ngữ tạo hình khỏe khoắn, lối biểu đạt rõ ràng mang đậm tính hình tượng và sự thừa hưởng của màu sắc truyền thống trong tranh dân gian, các họa sĩ đã đưa nghệ thuật tranh cổ động Việt Nam lên tầm cao mới sáng tạo nên những tác phẩm mang giá trị thẩm mỹ cao, biến tranh cổ động thành công cụ truyền tải chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, truyền tải quyết tâm, ý chí và hành động của cả dân tộc, đồng thời tái tạo chân thực mọi mặt của đời sống xã hội đương thời, cổ vũ toàn dân, toàn quân vững tin vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp của dân tộc.

Khi đại dịch Covid-19 hoành hành, các họa sĩ vẽ tranh cổ động đã vào cuộc khá sớm. Trong đó có thể kể tới họa sĩ trẻ Lê Đức Hiệp với bức tranh cổ động “Ở nhà là yêu nước”. Bức tranh này đến nay đã khá nổi tiếng và được nhiều tờ báo quốc tế in lại. Phía trên bức tranh cổ động là thông điệp kêu gọi người dân hạn chế ra đường, tụ tập để cùng chung tay đẩy lùi Covid-19. Phía dưới bức tranh là những lời nhắn gửi, kêu gọi hành động: Ai ho báo y tế, ai tung tin giả báo công an, ai trốn cách ly báo cộng đồng mạng... cùng số điện thoại đường dây nóng của Bộ Y tế, Cục Cảnh sát chống tội phạm công nghệ cao.

Bên cạnh đó, không thể không kể tới 14 bức tranh cổ động của các họa sĩ như: Nguyễn Tuấn Khởi, Nguyễn Thị Mỹ Dung, Lưu Yên Thế, Trần Duy Trúc, Lê Thuận Long… được Cục Văn hóa cơ sở (Bộ VH-TT&DL) tuyển chọn, công bố. Trong số 14 bức tranh này, có hai tác phẩm của họa sĩ Lưu Yên Thế: “Chung tay phòng, chống dịch Covid-19” và “Đeo khẩu trang thường xuyên và đúng cách để phòng, chống dịch Covid-19 có hiệu quả”. Được biết, họa sĩ Lưu Yên Thế khi vẽ những bức tranh đó đã ở tuổi 73. Họa sĩ chia sẻ rằng, từ những năm 60 - 70 của thế kỷ trước ông đã vẽ những áp phích tuyên truyền, khi đó đề tài thường tập trung vào việc thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Ông cho biết thêm, khi tham gia vẽ tranh cổ động phòng, chống đại dịch Covid-19, ông cảm thấy rất thoải mái, không có tâm lý giành giải thắng thua mà chỉ mong được cùng các họa sĩ vẽ tranh cổ động khác góp sức để tuyên truyền tới người dân, tránh đi rủi do bởi virus Corona chủng mới gây ra.

Đến nay, những bức tranh cổ động tuyên truyền phòng chống dịch bệnh Covid-19 đã xuất hiện ở nhiều nơi, từ thành phố tới tận vùng sâu, vùng xa; góp thêm tiếng nói tuyên truyền mạnh mẽ để người dân không chủ quan, không hoang mang trước dịch bệnh…

Hướng tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, hiện nay, Ban Bí thư Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đang phối hợp với NXB Kim Đồng tổ chức Cuộc thi sáng tác tranh cổ động, tuyên truyền về Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII với tinh thần “Thanh niên Việt Nam: khát vọng, tiên phong, bản lĩnh, đoàn kết, sáng tạo, phát triển”. Cuộc thi dành cho mọi công dân Việt Nam trong và ngoài nước; không hạn chế về số người và số lượng bài dự thi. Đại diện BTC cho biết, cuộc thi đã nhận được rất nhiều tranh dự thi của các tác giả từ mọi miền đất nước và cả người Việt Nam sống ở nước ngoài gửi về tham dự. Hiện BTC, BGK đang làm việc nghiêm túc nhằm chọn ra những tác phẩm xứng đáng để trao các giải Nhất, Nhì, Ba, Khuyến khích…