Vẫn thiếu cách làm ăn chuyên nghiệp

Việc không mới song không rút kinh nghiệm

Phía Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) nói, trong số các hợp đồng bị huỷ có loại ký với thương nhân Trung Quốc, Philippines và một số quốc gia khác. Nguyên nhân huỷ chủ yếu do có chênh lệch giá giữa thời điểm ký hợp đồng và thời điểm giao hàng.

Dù xuất khẩu ở quy mô lớn nhưng phương thức làm ăn của nhiều doanh nghiệp là chưa chuyên nghiệp

Riêng đối với trường hợp của Philippines, hợp đồng bị huỷ là do Chính phủ nước này chưa cấp quota nhập khẩu, nên tàu chở gạo nhập khẩu từ Việt Nam không được phép cập cảng.

Mặc dù cho rằng, việc huỷ hợp đồng này không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động xuất khẩu, nhưng phía chuyên gia cho rằng: Trong kinh doanh không ai muốn hợp đồng ký kết lại bị huỷ bỏ, phía doanh nghiệp Việt Nam cần phải rút kinh nghiệm trong việc thương thảo các điều khoản để ràng buộc chặt chẽ hơn.

Theo tìm hiểu, các hợp đồng xuất khẩu gạo bị huỷ kéo dài từ đầu năm đến nay, riêng trong tháng 7/2013 là 180.000 tấn. Giám đốc một doanh nghiệp tiết lộ, các hợp đồng bị huỷ nhiều nhất rơi vào vụ Đông Xuân vì thời điểm này giá ký thường cao, nhưng đến lúc giao hàng lại rơi vào thời điểm thu hoạch vụ Hè Thu giá hạ thấp hơn nên khách hàng huỷ hợp đồng. “Nhiều hợp đồng dạng này bị huỷ bởi thương nhân Trung Quốc” - vị này nói.

Ngoài ra, một số doanh nghiệp còn cho rằng, nhiều hợp đồng ký vào thời điểm tháng 5, tháng 6 với giá quá thấp vì lúc đó ai cũng đoán sẽ mua được gạo nguyên liệu Hè Thu đầu vụ giá thấp. Tuy nhiên, do có nhiều doanh nghiệp lỡ ký giá thấp, thời điểm giao hàng lại gần nhau và trùng vào giai đoạn thực hiện chương trình tạm trữ 1 triệu tấn gạo, nên giá gạo nội địa lên cao.

Đến lúc này, nếu các doanh nghiệp tiếp tục mua gạo nguyên liệu để thực hiện hợp đồng, họ sẽ bị lỗ nên đành đơn phương huỷ hợp đồng, chấp nhận phạt hợp đồng.

Nhiều doanh nghiệp nhận định: Thà bị đền hợp đồng còn hơn là mua nguyên liệu giá cao giao cho khách hàng. Có nhiều doanh nghiệp mua được gạo giá rẻ nhưng vẫn đơn phương huỷ vì họ tính toán bán ra ngoài sẽ thu được lợi nhuận cao hơn.

Việc xảy ra hàng loạt hợp đồng xuất khẩu gạo bị huỷ thật ra không mới, tình trạng này hầu như năm nào cũng có. Năm ngoái, VFA thống kê cũng có đến gần 1 triệu tấn gạo bị huỷ hợp đồng.

Trong hoạt động xuất khẩu gạo, xem ra giữa người mua và người bán đều đang chấp nhận kiểu làm ăn “bẻ kèo” như vậy, bởi theo tiết lộ của doanh nghiệp thì những điều khoản trong hợp đồng mà hai bên đặt bút ký không có tính pháp lý ràng buộc cao. Phía doanh nghiệp xuất khẩu gạo mặc dù không cho biết mức bồi thường khi hợp đồng bị huỷ, nhưng cho biết, quy định trong hợp đồng không đủ sức “nặng” để ràng buộc hai bên phải thực hiện.

“Rất khó để lôi nhau ra toà vì mức đền bù theo hợp đồng là quá thấp nên bên đơn phương huỷ thường chấp nhận chi trả”, một doanh nghiệp nhận định.

Xuất nhiều nhưng chưa có chiều sâu

Điều đáng nói, dù là cường quốc xuất khẩu gạo, các doanh nghiệp đã có kinh nghiệm thương trường lâu năm, nhưng vẫn chấp nhận cung cách làm ăn thiếu chuyên nghiệp, cò con theo kiểu “cá ăn kiến, kiến ăn cá” như kể trên.

Khi được hỏi, một số doanh nghiệp biện hộ rằng, do năm nay thị trường xuất khẩu gặp khó khăn, các nước xuất khẩu tồn kho khá lớn, nếu không mạnh dạn ký hợp đồng, chấp nhận một số rủi ro có thể đến thì rất khó tiêu thụ hết lúa. Tuy nhiên, biện hộ này chỉ càng làm giảm uy tín của doanh nghiệp, về lâu dài khách hàng rất khó chấp nhận giao thiệp với một đối tác kém uy tín kiểu như vậy.

VFA cũng thừa nhận, việc huỷ hợp đồng ảnh hưởng chung đến uy tín cộng đồng doanh nghiệp cũng như uy tín cả ngành xuất khẩu gạo Việt Nam. Do đó, doanh nghiệp cần cân nhắc giá bán cũng như các điều khoản ràng buộc ngay trong đàm phán để đảm bảo hợp đồng có tính thực thi cao.

Theo thống kê của VFA, từ ngày 1 – 15/8, xuất khẩu gạo của Việt Nam chỉ đạt 163.543 tấn, trong khi kế hoạch giao trong tháng này từ 650.000 – 700.000 tấn. Lũy­ kế từ đầu năm đến nay đạt 4,223 triệu tấn, trị giá 1,812 tỉ USD. VFA cũng cho hay, hợp đồng đăng ký xuất khẩu chưa giao còn khá lớn, tuy nhiên việc thực hiện sẽ gặp phải khó khăn do giá xuất khẩu đang giảm bởi ảnh hưởng từ việc Thái Lan bắt đầu tung gạo tồn kho ra bán. Gạo 5% tấm của Việt Nam giảm ít nhất 10 USD, từ 410 USD/tấn hồi cuối tháng 7 xuống còn 390 – 395 USD hiện nay.

Theo khảo sát, doanh nghiệp mua tạm trữ giá cao đang ở thế khó, nếu bán theo giá hiện tại thì bị lỗ. Còn khách hàng lỡ ký hợp đồng lúc giá cao thì nay họ cũng lưỡng lự chưa vội nhận hàng để ra điều kiện hạ giá.

Nguyễn Hưng - Hiếu