Vì sao vẫn còn độc quyền Nhà nước trong ngành điện?

Nhằm khơi gợi được những ý kiến tâm huyết góp phần hoạch định chính sách, xây dựng được cơ chế hiệu quả để thu hút các nhà đầu tư tư nhân, có tâm, có tầm, có vốn và công nghệ tiên tiến chung tay phát triển hạ tầng năng lượng quốc gia, Tọa đàm trực tuyến đưa Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị vào cuộc sống với chủ đề “Kinh tế tư nhân đầu tư hạ tầng, phát triển năng lượng sạch” do ban Nhân dân điện tử báo Nhân dân tổ chức chiều ngày 10/7/2020.

Phát biểu tại tọa đàm này, ông Nguyễn Ngọc Thanh, Vụ trưởng - Trưởng ban Nhân dân điện tử nêu lên sự lo ngại mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia còn nhiều thách thức. Một số chỉ tiêu bảo đảm an ninh năng lượng đang biến động theo chiều hướng bất lợi. Nguồn cung trong nước không đủ, phải nhập khẩu năng lượng ngày càng nhiều lên.

Nhiều dự án năng lượng do doanh nghiệp nhà nước đầu tư thua lỗ, một số dự án năng lượng đầu tư ra nước ngoài tiềm ẩn nhiều khả năng mất vốn. Nhiều dự án đang thực hiện khá chậm. Chính sách giá năng lượng chưa phù hợp với cơ chế thị trường…

Để thu hút vốn đầu tư tư nhân, các ý kiến tại tọa đàm đã cho rằng cần phải có một thị trường cạnh tranh, minh bạch và công bằng, cần có cơ chế giá phù hợp, cần kiên quyết, xóa bỏ bao cấp và độc quyền… Những vấn đề này đã được nêu lên trong Nghị quyết 55.

“Trong Nghị quyết 55 có hai điểm mà những đơn vị tư nhân như chúng tôi rất mong đợi. Đó là khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia vào việc làm năng lượng. Đó là xóa bỏ độc quyền và rào cản để tư nhân tham gia vào mảng năng lượng, trong đó có truyền tải”, ông Nguyễn Tâm Tiến, Tổng Giám đốc Tập đoàn Trung Nam phát biểu.

Tuy nhiên, thực tế là Nhà nước đang không xóa bỏ 100% độc quyền. Vậy Nhà nước độc quyền cái gì, tại sao Nhà nước độc quyền? Tư nhân có thể làm được gì và được làm những gì?

Trả lời câu hỏi về độc quyền, ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết, chủ trương của Bộ Chính trị cũng như Chính phủ không phải xóa bỏ hoàn toàn về độc quyền Nhà nước về truyền tải điện mà cần tách bạch phạm vi nào cần độc quyền, phạm vi nào thực hiện được đầu tư tư nhân trên cơ sở bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Hệ thống truyền tải điện quốc gia là hệ thống mang tính xương sống và huyết mạch của Hệ thống điện quốc gia nên phải do Nhà nước độc quyền, nếu không do Nhà nước độc quyền không may trong quá trình đầu tư không đảm bảo chất lượng dẫn đến sự cố trên hệ thống truyền tải điện quốc gia, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc đảm bảo cung cấp điện và đe dọa trực tiếp đến an ninh năng lượng và an ninh quốc gia.

Nhưng những đường dây truyền tải từ một vài dự án nguồn điện hoặc các nhóm nguồn điện đến điểm đấu nối, chúng ta có thể giao cho tư nhân, bởi vì khi có sự cố trong những đường dây này chỉ mang tính cục bộ, không ảnh hưởng đến an ninh năng lượng.

Thực tế, đã có nhiều chủ đầu tư tư nhân đầu tư nguồn điện, đường dây truyền tải từ dự án nguồn điện đến điểm đấu nối, trạm biến áp phục vụ đấu nối, bàn giao lại cho ngành điện quản lý hoặc tự quản lý trong phạm vi hạ tầng lưới điện đấu nối của mình.

Thị trường phát điện cạnh tranh đã được hoàn thành về cơ bản. Đến nay, Tập đoàn Điện lực Việt Nam không còn giữ vai trò độc quyền trong khâu mua buôn điện, mà có 5 doanh nghiệp là Công ty Điện lực TP. Hà Nội, Công ty Điện lực TP. Hồ Chí Minh, Công ty Điện lực miền Bắc, Công ty Điện lực miền Trung và Công ty Điện lực miền Nam.

Bộ Công Thương đang nghiên cứu để triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh từ nay tới sau năm 2023. Sau 2023 sẽ chuyển dần việc Nhà nước điều tiết giá điện sang cơ chế xác định thông qua giá thị trường.

Lâu nay, đã nói nhiều đến yếu tố quan trọng để thu hút được đầu tư tư nhân đó là giá. Nếu có cơ chế giá hấp dẫn thì nhà đầu tư sẵn sàng chấp thuận đầu tư. Đơn cử như Công ty CP Xây dựng Trung Nam đầu tư dự án Điện mặt trời (450 MW) tại Ninh Thuận với vốn tư nhân. Nhà đầu tư này đã đầu tư từ nhà máy đến hạ tầng truyền tải bao gồm Trạm biến áp 500 kV và đường dây đấu nối bàn giao lại 0 đồng cho ngành điện quản lý. Điều này chứng tỏ rằng, với cơ chế giá điện hấp dẫn, nhà đầu tư sẵn sàng chấp thuận đầu tư.

“Xét về mặt lợi ích khi tư nhân thực hiện dự án này thì tất cả đều có lợi. Cụ thể, Nhà nước, tỉnh không phải bỏ tiền đầu tư; Tập đoàn Điện lực Việt Nam có thêm tài sản, giải tỏa được công suất. Trung Nam bảo đảm hoạt động sản xuất kinh doanh, người dân cũng được hưởng lợi khi có hệ thống truyển tải ổn định”, ông Nguyễn Tâm Tiến, Tổng Giám đốc Tập đoàn Trung Nam phát biểu.

Tọa đàm đã bàn đến việc phát triển thị trường điện và việc từng bước áp dụng giá thị trường, tạo môi trường cạnh tranh thuận lợi để các thành phần kinh tế tham gia. Trong đó, Tọa đàm đã bàn về cơ chế bán điện trực tiếp từ nhà sản xuất cho hộ tiêu dùng mà Bộ Công Thương đang nghiên cứu.

Với cơ chế này, sẽ tạo động lực cho nhà đầu tư tư nhân đầu tư các nguồn điện, nhất là các nguồn điện năng lượng tái tạo. Tiến tới nhân rộng cơ chế trong thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, tạo lập môi trường bảo đảm thực hiện theo đúng tinh thần của Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị.