Xem tranh Hàng Trống “kể chuyện”

Nhiều người đã biết, tranh Hàng Trống (Hà Nội) là một trong những dòng tranh dân gian nổi tiếng của Việt Nam và có thể nói là dòng tranh nổi tiếng, quen thuộc đối với người dân Thủ đô. Tuy nhiên, lâu nay, do nhiều nguyên nhân, nhiều người chỉ quen với những bức tranh mang tính trang trí, hoặc tranh thờ, mà ít hoặc không quan tâm tới mảng tranh truyện của dòng tranh Hàng Trống. Theo giới nghiên cứu, với sự cầu kỳ, tinh xảo, độc đáo và mang nhiều đặc trưng của văn hóa Kinh kỳ, tranh truyện Hàng Trống thực sự đã trở thành tinh hóa văn hóa của người Hà Nội xưa để ngày nay chúng ta trân trọng và giữ gìn.

Họa sĩ - nhà nghiên cứu Phan Ngọc Khuê giới thiệu về nét độc đáo của tranh Hàng Trống

Triển lãm “Tranh truyện Hàng Trống” trưng bày 40 bức tranh thuộc 10 bộ tranh truyện là những tích truyện cổ quen thuộc trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt. Đây là những bộ tranh truyện do bà chủ hiệu tranh Thanh An - một hiệu tranh danh tiếng ở Hà Nội vào những năm đầu thế kỷ 20 - trao tặng cho họa sĩ Phan Ngọc Khuê. Mỗi bộ tranh gồm 4 bức, thể hiện sinh động những câu chuyện trong kho tàng truyện Nôm Việt Nam.

Những tác phẩm được trưng bày tại triển lãm mang đến các tích truyện quen thuộc trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt thông qua sự tinh tế, độc đáo của kỹ thuật in khắc gỗ, kỹ thuật pha màu. Có thể kể tới như bộ tranh Tứ Dân, Sơn Hậu, Tam Quốc, Chiến Quốc, Hán Sở tranh hùng... với những đường nét, màu sắc mang đặc trưng của tranh Hàng Trống và thể hiện phong phú nội dung. Trong đó, chẳng hạn, bộ tranh “Tứ Dân” khắc họa về các nghề trong xã hội như: Ngư phủ - người làm nghề đánh cá trên sông; tiều phu - người làm nghề đốn củi trong rừng; nông phu - người làm nghề cấy cày, làm ruộng; thi nhân - nhà thơ...

Họa sĩ Phan Ngọc Khuê là nhà nghiên cứu nghệ thuật các dân tộc Việt Nam, được biết đến là người đã dành cả đời say mê nghiên cứu dòng tranh dân gian, đặc biệt là tranh dân gian Hàng Trống. Ông là người từng nhiều năm công tác trong Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Họa sĩ Phan Ngọc Khuê cũng đã dành nhiều thời gian nghiên cứu và viết sách về tranh dân gian Hàng Trống. Ông cho biết, tranh Hàng Trống là một trong những dòng tranh dân gian độc đáo, mang đậm dấu ấn văn hiến của Thăng Long - Hà Nội, vốn di sản quý báu của dân tộc Việt Nam nhưng có lẽ lâu lắm rồi, khán giả mới có dịp tiếp xúc lại với loại truyện tranh này. Theo ông Khuê, do những biến động của lịch sử, từ những năm 1945 đã không còn in dòng tranh truyện, nếu có cũng chỉ là các dòng tranh nhỏ, tranh đơn.

Tranh truyện là dòng tranh cần có sự đầu tư lớn, từ việc mua ván gỗ để khắc in tranh. Không phải loại gỗ nào cũng có thể dùng để khắc bản in, mỗi tấm tranh phải ghép từ 2 đến 3 tấm ván gỗ lại với nhau. Sau khi ghép, những người thợ mộc phải gia công các ván gỗ này cho bằng phẳng, rồi mới đến công đoạn gia công về vẽ và khắc gỗ.

Từ vẽ đến khắc gỗ là một quá trình hết sức kỳ công, tốn rất nhiều chi phí và thời gian, hơn thế nữa không phải người thợ nào cũng có thể khắc được bản in của tranh truyện Hàng Trống. Những người thợ phải có kỹ thuật, tay nghề rất cao mới có thể hoàn thiện được những bản in đẹp nhất, tinh xảo nhất.

Nét vẽ của tranh Hàng Trống hết sức nghệ thuật, có đậm, có nhạt, có màu sắc đặc trưng. Tranh Hàng Trống là một dòng tranh quý nhưng nhà nghiên cứu Phan Ngọc Khuê cho hay: Tranh Hàng Trống không phải tất cả đều bắt nguồn từ Hàng Trống.

Từ trước năm 1945 ở đình Hàng Trống có một chợ buôn bán tranh, đây là nơi tập trung của tất cả các thương nhân đến từ Thường Tín, Canh Diễn, hay các làng nghề vẽ tranh xung quanh vùng đất Kinh kỳ... Rất nhiều nghệ nhân làm dòng tranh này theo cùng một phong cách tranh Hàng Trống, từ công đoạn khắc nét, in tranh rồi vẽ lại tranh bằng bút, sau đó mới tô màu.

Mỗi bức tranh đều có một vẻ đẹp riêng nhưng đều thống nhất một phong cách nghệ thuật của dòng tranh dân gian Hàng Trống, điều đó nói lên sức sống của một nền nghệ thuật dân tộc, sức sống đó cho thấy kinh thành Thăng Long là nơi "tinh hoa hội tụ", không những thế những tinh hoa đó còn lan tỏa ra khắp các vùng xung quanh.

Bà Nguyễn Thị Tuyết - Giám đốc Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam cho rằng, tranh dân gian Hàng Trống được đánh giá rất cao về chất lượng, mỗi bức tranh toát lên nét sinh động, tinh tế, ý nhị và sâu sắc cả về nội dung và hình thức, tiêu biểu cho nghệ thuật tạo hình dân gian độc đáo của Việt Nam.

“Ngày nay, trước sự mai một, nguy cơ thất truyền và những thách thức, khó khăn trong việc gìn giữ và phát triển các dòng tranh dân gian truyền thống, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam hy vọng triển lãm Tranh truyện Hàng Trống là cơ hội tuyệt vời để công chúng chiêm ngưỡng, cảm nhận rõ hơn những nét đẹp về giá trị của một dòng tranh truyền thống”, bà Tuyết bày tỏ.

Thông qua triển lãm này, họa sĩ - nhà nghiên cứu Phan Ngọc Khuê đã trao tặng Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam bộ tranh truyện “Chiêu Quân cống Hồ”. Theo họa sĩ, bộ tranh “Chiêu Quân cống Hồ” là một trong những tác phẩm có giá trị xã hội rất lớn. Các nhân vật nữ được thể hiện trong bộ tranh đều là những bậc Nữ nhi - Anh kiệt chuyển tải được tinh thần của truyện và ý tưởng của tác giả, là ca ngợi những tấm gương trung, hiếu, tiết, nghĩa, nhằm đề cao giáo dục về những nhân cách đẹp mà trong xã hội nào cũng cần bồi đắp, xây dựng cho người đương đại. Chính vì vậy, ông quyết định trao tặng bộ tranh truyện này cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, để đông đảo công chúng có dịp nhìn lại những tấm gương cao đẹp của người xưa trong di sản văn hóa dân tộc.