Xu hướng bảo hiểm tiền gửi quốc tế và hàm ý cho Việt Nam trong quá trình sửa đổi Luật bảo hiểm tiền gửi

Kể từ khi tổ chức BHTG đầu tiên trên thế giới được thành lập vào năm 1933 tại Mỹ để ứng phó với cuộc khủng hoảng ngân hàng, mô hình này đã trở thành trụ cột quan trọng trong mạng an toàn tài chính toàn cầu. BHTG không chỉ đơn thuần bảo vệ người gửi tiền, mà ngày càng được mở rộng chức năng để tham gia tích cực vào xử lý các tổ chức tín dụng yếu kém, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính – ngân hàng.

Xu hướng BHTG quốc tế trong những năm qua

Nhiệm vụ của tổ chức BHTG có xu hướng ngày càng mở rộng

Theo Bộ nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI), có bốn mô hình BHTG: (1) Chi trả; (2) Chi trả với quyền hạn mở rộng; (3) Giảm thiểu tổn thất; và (4) Giảm thiểu rủi ro. Ngoại trừ mô hình chi trả, cả ba mô hình còn lại đều cho thấy tổ chức BHTG có vai trò nhất định trong xử lý ngân hàng đổ vỡ.

Giai đoạn 2014–2023, tỷ lệ tổ chức BHTG hoạt động theo mô hình chi trả đơn thuần giảm từ 25% xuống 17%. Ngược lại, các mô hình có quyền hạn xử lý gia tăng, đạt tới 83% vào năm 2023. Điển hình là Tổng công ty BHTG Indonesia (IDIC), qua nhiều lần sửa đổi Luật BHTG, đã từng bước chuyển đổi từ mô hình chi trả mở rộng sang giảm thiểu tổn thất và cuối cùng là giảm thiểu rủi ro để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và nhiệm vụ mới.

Tăng cường vai trò trong xử lý các tổ chức tài chính yếu kém

Theo khảo sát thường niên IADI năm 2024, có 1/3 số tổ chức BHTG đóng vai trò là cơ quan xử lý ngân hàng. Tỷ lệ tổ chức BHTG tham gia xử lý đã tăng từ 67% (năm 2014) lên 82% (năm 2023) chủ yếu ở vai trò cấp vốn cho quá trình xử lý. Đặc biệt, các biện pháp xử lý ngày càng đa dạng: ngoài thanh lý và chi trả, nhiều tổ chức áp dụng biện pháp mua lại & tiếp nhận (P&A), ngân hàng bắc cầu hay tự xử lý. Xu hướng về biện pháp xử lý đã có sự thay đổi rõ rệt trên toàn cầu, giúp xử lý các tổ chức tài chính hiệu quả và theo nguyên tắc thị trường.

Cải thiện hoạt động chi trả

Chi trả cho người gửi tiền là nhiệm vụ cốt lõi của tổ chức BHTG. Hoạt động chi trả đã được cải thiện đáng kể trên toàn thế giới. Nếu năm 2013 chỉ hơn 30% tổ chức BHTG thực hiện chi trả trong vòng 7 ngày, thì đến nay tỷ lệ này đã đạt xấp xỉ 60% toàn cầu, đặc biệt ở châu Âu và châu Mỹ. Thời gian trung bình để các tổ chức BHTG bắt đầu chi trả giảm một nửa, từ 28 ngày (năm 2014) xuống 14 ngày (năm 2023).

Cơ chế cấp vốn bền vững

Hầu hết tổ chức BHTG trên thế giới áp dụng cơ chế cấp vốn trước thông qua thu phí BHTG, trong đó khoảng 50% áp dụng mức phí phân biệt theo rủi ro. Ngoài ra, hầu hết các tổ chức BHTG còn có khả năng tiếp cận các nguồn dự phòng linh hoạt: Chính phủ, Ngân hàng trung ương, thị trường tư nhân hoặc các tổ chức quốc tế. Điều này giúp đảm bảo tính bền vững và kịp thời trong ứng phó sự cố.

Tỷ lệ người gửi tiền được bảo hiểm toàn bộ có xu hướng tăng lên

Theo IADI, tỷ lệ này đạt tới 98% trên toàn cầu. Điều này cho thấy hầu hết các tài khoản và người gửi tiền được bảo hiểm toàn bộ trên toàn cầu. Hạn mức BHTG trên toàn cầu có xu hướng tăng, hiện tương ứng khoảng 3,3 lần GDP bình quân đầu người. Xu hướng này vừa củng cố niềm tin công chúng, vừa đảm bảo kỷ luật thị trường.

Hàm ý cho Việt Nam trong quá trình sửa đổi Luật BHTG

Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) được thành lập vào năm 1999, là tổ chức duy nhất thực hiện chức năng BHTG tại Việt Nam. Luật BHTG được ban hành vào năm 2012, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền. Tuy nhiên, trong bối cảnh hệ thống ngân hàng phát triển nhanh, cùng với những biến động toàn cầu, việc sửa đổi Luật BHTG là cấp thiết để phù hợp với thông lệ quốc tế.

Trên cơ sở kết quả đánh giá, tổng kết thi hành Luật BHTG, nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế, tạo điều kiện để chính sách BHTG thực sự phát huy hiệu quả và phù hợp với thông lệ quốc tế, cơ quan soạn thảo đã đề nghị sửa đổi Luật BHTG theo 5 chính sách lớn, bao gồm: (i) Hoàn thiện quy định về phí BHTG; (ii) Hoàn thiện cơ chế tài chính để nâng cao hiệu quả, năng lực tài chính cho tổ chức BHTG; (iii) Hoàn thiện quy định về quyền, nghĩa vụ của tổ chức BHTG; (iv) Hoàn thiện quy định pháp luật để BHTGVN tham gia vào quá trình tái cơ cấu TCTD yếu kém tại Việt Nam; và (v) Hoàn thiện quy định về trả tiền bảo hiểm.

Trên cơ sở đó, việc sửa đổi Luật BHTG tại Việt Nam cần được thực hiện theo hướng tiếp thu có chọn lọc các xu hướng và thông lệ tốt trên thế giới, đồng thời đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tiễn trong nước. Dựa trên các xu hướng BHTG quốc tế có thể rút ra một số hàm ý chính sách cho Việt Nam trong quá trình sửa đổi Luật BHTG như sau:

Thứ nhất, mở rộng chức năng, nhiệm vụ của BHTGVN theo hướng tiệm cận với các mô hình BHTG tiên tiến trên thế giới, nhằm tăng cường khả năng tham gia xử lý tổ chức tín dụng yếu kém và đóng vai trò tích cực trong đảm bảo an toàn hệ thống tài chính quốc gia. Bên cạnh đó, cần bổ sung một số biện pháp xử lý như P&A, ngân hàng bắc cầu để xử lý hiệu quả các tổ chức tín dụng yếu kém.

Thứ hai, hoàn thiện các quy định về phí BHTG và các nguồn vốn dự phòng để đảm bảo BHTGVN có đủ năng lực tài chính để thực hiện vai trò, nhiệm vụ được giao.

Thứ ba, nâng cao hiệu quả hoạt động chi trả BHTG, phấn đấu rút ngắn thời gian chi trả để hướng tới đáp ứng mục tiêu chi trả theo khuyến nghị của IADI.

Thứ tư, định kỳ rà soát và điều chỉnh hạn mức BHTG phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội trong nước và nguồn lực của BHTGVN, góp phần nâng cao niềm tin của người gửi tiền vào hệ thống tài chính – ngân hàng quốc gia.

Thứ năm, tăng cường phối hợp thể chế, xây dựng cơ chế phối hợp và trao đổi thông tin hiệu quả với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính.