Xuất khẩu rau quả khó đạt mục tiêu 8 tỷ USD

Sụt giảm mạnh sau một năm tăng trưởng kỷ lục

Năm 2024, ngành rau quả đã ghi nhận kỷ lục mới với kim ngạch xuất khẩu hơn 5,6 tỷ USD, trong đó sầu riêng đóng góp gần 2,3 tỷ USD và giữ vai trò "đầu tàu" cho toàn ngành. Chính điều đó khiến kỳ vọng vào năm 2025 lên cao, với mục tiêu 8 tỷ USD do Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt ra.

Sản phẩm xuất khẩu chủ lực là sầu riêng cũng không được như kỳ vọng

Tuy nhiên, thực tế những tháng đầu năm 2025 đã phác họa một bức tranh không mấy lạc quan. Theo số liệu từ Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), kim ngạch xuất khẩu rau quả tháng 5/2025 ước đạt 496,5 triệu USD, giảm 5,2% so với tháng trước và giảm mạnh 35,5% so với cùng kỳ năm 2024. Tính chung 5 tháng đầu năm, xuất khẩu rau quả chỉ đạt 2,182 tỷ USD, giảm gần 18% so với cùng kỳ. Nguyên nhân chính được xác định do xuất khẩu sầu riêng - một trong những mặt hàng chủ lực - đang gặp khó khăn tại thị trường Trung Quốc.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Vinafruit nhận định, nếu tình hình không được cải thiện trong quý III và IV, nhiều khả năng năm nay ngành rau quả chỉ đạt khoảng 6-7 tỷ USD, thay vì 8 tỷ như mục tiêu đề ra.

Thị trường Trung Quốc, vốn chiếm hơn 60% tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam trong năm 2024, đang có những thay đổi lớn trong chính sách nhập khẩu. Từ đầu năm 2025, nước này siết chặt kiểm soát dư lượng cadmium và chất cấm auramine O trong sầu riêng. Nhiều lô hàng bị giữ lại, thậm chí buộc phải tái xuất, gây ảnh hưởng nặng nề tới tâm lý và dòng chảy xuất khẩu.

"Không chỉ sầu riêng, các loại trái cây khác như mít, thanh long, chôm chôm cũng đang gặp rào cản phi thuế. Trung Quốc giờ không còn dễ tính như trước. Nếu doanh nghiệp không nâng chuẩn canh tác và xử lý sau thu hoạch thì rất dễ mất thị trường", ông Đặng Phúc Nguyên cho biết thêm.

Thực tế cho thấy, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc trong những tháng đầu năm 2025 đã giảm trên 30% so với cùng kỳ. Cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn), hay Lào Cai hiện tại vắng hơn nhiều do quy trình kiểm dịch kéo dài.

Nỗ lực mở rộng thị trường nhưng chưa đủ để bù đắp

Dù vậy, không phải toàn bộ bức tranh xuất khẩu rau quả đều u ám. Một số thị trường như Mỹ, Hàn Quốc và châu Âu lại đang tăng trưởng khá tích cực.

Theo ông Nguyễn Lâm Viên, Chủ tịch HĐQT Công ty Vinamit: "Đây là kết quả từ việc đầu tư bài bản vào trái cây chế biến và kiểm soát chất lượng theo chuẩn quốc tế. Chúng tôi tập trung vào xoài, mít sấy, nước ép trái cây và dòng thực phẩm hữu cơ. Khách hàng Mỹ rất ưa chuộng nếu sản phẩm rõ nguồn gốc và kiểm nghiệm minh bạch".

Doanh nghiệp cần tập trung vào chế biến sâu để tăng giá trị sản phẩm

Tuy nhiên, những thị trường này vẫn còn nhỏ so với quy mô Trung Quốc. Hơn nữa, mỗi quốc gia có một bộ tiêu chuẩn riêng, đòi hỏi chi phí kiểm định, cấp mã vùng trồng, xử lý bao bì rất cao. Đây là điều không phải doanh nghiệp nào cũng làm được, nhất là các doanh nghiệp nhỏ.

Một vấn đề khác là sức chống chịu của doanh nghiệp nông sản sau nhiều năm biến động về giá cả, chi phí logistics và rủi ro thị trường. Nhiều doanh nghiệp cho biết đang bị kẹt dòng tiền do hàng tồn kho lớn, dẫn đến không đủ nguồn lực mở rộng sang thị trường khác hay nâng cấp quy trình sản xuất.

Đại diện Công ty TNHH Nông sản Đông Phong (Tiền Giang) cho biết, doanh nghiệp đã phải quay đầu hai lô sầu riêng do Trung Quốc siết kiểm tra cadmium. Mỗi lô thiệt hại hàng trăm triệu đồng. Trong khi đó, để chuyển hướng sang thị trường Hàn Quốc hay Mỹ lại cần giấy tờ mới, tiêu chuẩn khác nên doanh nghiệp làm không xuể.

Nhiều chuyên gia kiến nghị nhà nước cần vào cuộc mạnh mẽ hơn, không chỉ bằng việc đàm phán mở rộng thị trường, mà còn hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn ưu đãi, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất đạt chuẩn và thúc đẩy logistics lạnh, khâu đang bị đánh giá là “điểm nghẽn” của nông sản Việt.

Để xuất khẩu rau quả có thể tăng trưởng bền vững và hướng đến mục tiêu 10 tỷ USD trong những năm tới, Việt Nam không thể chỉ trông chờ vào thời điểm sầu riêng “bùng nổ” hay phụ thuộc vào một thị trường duy nhất. Chiến lược phát triển vùng nguyên liệu bền vững, ứng dụng công nghệ cao và xúc tiến thương mại quốc tế cần được thực hiện đồng bộ.

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, việc Trung Quốc siết chuẩn nên được nhìn như hồi chuông cảnh tỉnh. Đã đến lúc Việt Nam phải xem an toàn thực phẩm là yếu tố sống còn chứ không phải gánh nặng. Năm 2025 đang chứng kiến nhiều thách thức cho ngành rau quả. Với mục tiêu xuất khẩu 8 tỷ USD, nếu không có bước đột phá về chính sách và sự chủ động của doanh nghiệp thì rất khó có thể đạt "con số trong mơ".