An toàn thực phẩm: Kiểm tra nhiều, hiệu quả thấp

TS. Nguyễn Thanh Phong, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) trả lời báo giới.

Luật An toàn thực phẩm (ATTP) ra đời đã giải quyết vấn đề gì trong việc quản lý ATTP hiện nay?

Luật ATTP là văn bản pháp luật cao nhất về quản lý Nhà nước về ATTP ở Việt Nam. Luật phân công ba bộ là Y tế, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Công Thương quản lý Nhà nước về ATTP. Để cụ thể hóa Luật ATTP và phân công rõ hơn giữa 3 bộ, chúng ta có Nghị định 38 của Chính phủ hướng dẫn thi hành luật. Dưới Nghị định 38 còn có các thông tư…

TS. Nguyễn Thanh Phong

Theo đó, một số sản phẩm hỗn hợp hoặc DN chế biến, kinh doanh sản phẩm y tế có các nhóm mặt hàng thuộc một trong trong ba bộ nêu trên thì bộ nào sẽ được giao quản lý. Tránh việc cùng một DN hay cùng một sản phẩm nhưng ba bộ cùng vào quản lý, thanh tra, kiểm tra, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của DN.

Giải quyết vấn đề này, vừa qua ba bộ ban hành thông tư phối hợp quản lý ATTP và việc chồng chéo giữa ba bộ cơ bản được giải quyết. Tuy nhiên trên thực tế, trong quá trình thanh tra kiểm tra, đây là hoạt động có tính liên ngành rất cao.

Vì vậy, để vừa đảm bảo an toàn, thực thi được các điều khoản của luật, đồng thời có sự phối hợp giữa các bộ, ngành Trung ương và địa phương, đã có văn bản chỉ đạo nếu địa phương có kế hoạch thanh tra, kiểm tra trùng với kế hoạch của Trung ương, hoặc kế hoạch cấp huyện trùng với cấp tỉnh thì cấp dưới phải phối hợp với cấp trên, cùng cấp trên kết hợp để tránh sự chồng chéo.

Chúng tôi cho rằng, việc triển khai Luật ATTP trong thời gian qua tương đối tốt, hiện chưa phát sinh khó khăn vướng mắc, nếu có khó khăn vướng mắc thì chúng ta có tổ công tác liên ngành giúp việc cho ban chỉ đạo liên ngành cùng phối hợp để tháo gỡ.

Ông đánh giá như nào về hiệu quả của việc áp dụng Luật ATTT trong thực tế?

Rõ ràng, việc áp dụng luật trong thực tế có các quy định rõ ràng. Tuy nhiên, chúng ta cần xem xét đến các công cụ để thực hiện luật như vấn đề con người, cán bộ thực thi pháp luật… Chúng ta đều biết, lĩnh vực thực phẩm là vấn đề mới. Đặc biệt, hệ thống sản xuất, chế biến thực phẩm trong nước còn nhỏ lẻ. Việt Nam có 500.000 cơ sở sản xuất chế biến thực phẩm thì 85% có quy mô nhỏ lẻ, hộ gia đình, chủ yếu nằm ở tuyến xã, phường, quận, huyện.

Năm 2010, chúng ta mới bắt đầu hình thành hệ thống chi cục ATTP và khi đó chúng ta mới bắt đầu lấy cán bộ ở các nơi về, phải đào tạo, nâng cao trình độ. Chính vì vậy, các văn bản quy phạm pháp luật đôi khi chưa áp dụng chặt chẽ; nắm bắt sâu về các tuyên truyền, phố biến và đặc biệt nâng cao vai trò trách nhiệm của UBND các cấp, trong đó trực tiếp là UBND phường, đôi chỗ chúng ta vẫn còn triển khai chưa quyết liệt.

Trong báo cáo tổng kết có những tỉnh, hoặc tuyến xã, phường có những năm tiến hành hàng ngàn cuộc thanh tra, kiểm tra, nhưng số vụ xử lý vi phạm chỉ có một vài trường hợp. Tôi cho rằng, việc thực thi xử lý chưa nghiêm, đôi khi do nể nang nhưng đôi khi do trình độ cán bộ. Do đó, để thực hiện luật một cách hiệu quả chúng ta cần phải bổ sung, nâng cao trình độ cán bộ trong thời gian tới.

Ông đánh giá thế nào về tình hình thực hiện Luật ATTP trong năm 2014 so với những năm trước đây?

Rõ ràng, khi có Luật và các văn bản pháp luật hướng dẫn thì chúng ta có hành lang pháp lý để thực hiện. Trước đây, chúng ta chưa có quy định của luật và nghị định hướng dẫn, các thông tư hướng dẫn thì khi xuất hiện các hành vi sai phạm trong quá trình sản xuất, kinh doanh thực phẩm đã không có chế tài xử lý tương ứng.

Khi chúng ta có Luật, Nghị định, Thông tư thì các hành vi ấy đều bị điều chỉnh một cách rất minh bạch. Chúng ta xử lý để làm sao các cơ sở bị xử lý vi phạm cũng tâm phục khẩu phục… Áp dụng theo quy định nào, mức hình phạt bao nhiêu… nếu có luật, văn bản hướng dẫn rõ ràng thì chúng ta thực hiện dễ dàng và thuận lợi, công bằng hơn.

Trong năm 2015, theo ông cần làm gì để nâng cao hiệu quả công tác đảm bảo ATTP?

Rõ ràng tỷ lệ, tần suất thanh tra kiểm tra xử lý nhiều nhưng so với yêu cầu của người dân đòi hỏi thì xử lý của chúng ta còn thấp, cho nên công tác thanh tra, kiểm tra sẽ được ưu tiên trong năm 2015. Bên cạnh đó, chúng ta vẫn tiếp tục xây dựng các tiêu chuẩn và quy chuẩn hài hòa với khu vực và quốc tế, khi chúng ta là thành viên Tổ chức Thương mại thế giới và tham gia đầy đủ các yêu cầu nhiệm vụ trách nhiệm của các tổ chức của ASEAN.

Đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục, có định hướng giúp các cơ sở sản xuất chế biến thực phẩm, đặc biệt là nguồn nguyên liệu an toàn phải có đầu ra tốt.

Chúng ta biết rủi ro do sử dụng thực phẩm là khó tránh, hiện chúng ta đang phải xử lý ATTP từ các nước phát triển như vấn đề táo, sữa nhiễm khuẩn, chất tạo đục… và các sự cố lớn liên quan đến ATTP thường xuất phát từ các nước phát triển.

Ở Việt Nam một đặc thù chủ yếu là sản xuất chế biến thực phẩm nhỏ. 10 triệu hộ nông dân thì cả 10 triệu hộ đều trồng rau, lúa, chăn nuôi. Vấn đề 500.000 cơ sở sản xuất chế biến ATTP có quy mô nhỏ tồn tại nhiều năm nay không vì vấn đề ATTP mà chúng ta xóa bỏ ngay. Mà chúng ta phải làm thế nào để vừa đảm bảo ổn định sản xuất, vừa dần dần đảm bảo ATTP.

Thêm nữa, tập quán tiêu dùng thực phẩm cũng là yếu tố ảnh hưởng rất lớn ATTP như ăn tiết canh, gỏi cá… Đấy là thói quen không thể dùng chế tài xử lý mà phải vận động. Bên cạnh đó, một bộ phận người dân có điều kiện kinh tế khó khăn vẫn chấp nhận sản phẩm không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng.

Và cùng với các giải pháp đồng bộ, chúng tôi cho rằng một chính sách an sinh xã hội để nâng cao đời sống người dân cũng là yếu tố rất quan trọng để đảm bảo công tác ATTP.