Cải cách DNNN: Khó làm vì nhóm lợi ích
Hệ quả khó lường
Quản lý của chủ sở hữu nhà nước và quản lý nhà nước đối với DNNN có sự khác nhau cơ bản cả về chức năng, mục tiêu, công cụ, phương thức quản lý và tổ chức bộ máy thực hiện.
Ảnh minh họa
Do vậy, PGS, TS. Lê Xuân Bá, Viện trưởng Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, việc cùng một lúc thực hiện hai chức năng chủ sở hữu nhà nước và quản lý nhà nước chẳng khác nào "vừa đá bóng, vừa thổi còi". Điều này sẽ dẫn tới méo mó môi trường kinh doanh và gây ra phân biệt đối xử.
Việc chưa tách bạch rõ hai chức năng này, đã dẫn đến hiệu quả quản trị DNNN kém, khối doanh nghiệp này chưa thực hiện được vai trò như kỳ vọng đối với nền kinh tế.
Vì thế, “nếu chúng ta có thể tách bạch rõ hai chức năng này sẽ tạo ra một bước đột phá, thúc đẩy cải cách, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường”, TS. Lê Xuân Bá nhấn mạnh.
Quan điểm này cũng nhận được sự đồng thuận của TS. Đinh Quang Ty, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương. Theo ông Ty, việc tách hai chức năng này sẽ là tâm điểm của công cuộc đổi mới và phát triển kinh tế Việt Nam.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia để tách bạch hai chức năng này không dễ.
Vật cản lớn nhất: Lợi ích nhóm
Thẳng thắn chỉ ra rằng, "lợi ích nhóm" là nguyên nhân lớn của việc chưa tách bạch được quản lý nhà nước và chủ sở hữu nhà nước, TS. Lê Đăng Doanh cho biết, Việt Nam đã nỗ lực cải cách doanh nghiệp nhà nước từ năm 1965, bắt đầu từ phong trào "3 xây, 3 chống" mà Bác Hồ phát động. Đến nay, đã hơn 40 năm nhưng vẫn chưa thành công.
Trong bối cảnh hiện nay, để có thể cải cách thành công, phải tách bạch rõ 2 chức năng này. Ông Doanh cho rằng, chừng nào các quy định về đầu tư nhà nước chưa rõ ràng, thì DNNN còn có lợi ích nhóm.
Đồng quan điểm với TS. Doanh, chuyên gia Phạm Chi Lan cho rằng, xuất phát từ gốc sở hữu nhà nước, nên DNNN được sử dụng quá nhiều nguồn lực, được phân bổ cực kỳ lớn.
“Chúng ta đang lạm dụng sở hữu nhà nước để rồi biến thành của một nhóm lợi ích khác nhau gây ảnh hưởng lớn cho kinh tế đất nước”, bà Lan nói.
Phải đổi mới tư duy về DNNN
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, thì cần đổi mới tư duy về DNNN và phải xác định rõ vai trò, chức năng của DNNN.
Bà Lan cho rằng: “Chừng nào còn nghĩ DNNN cùng với kinh tế nhà nước làm chủ đạo cho nền kinh tế, là công cụ để nhà nước điều tiết vĩ mô... thì sẽ vẫn còn hệ quả làm không tới nơi tới chốn, và sẽ không làm gì được, khó mà tách bạch hai chức năng quản lý và sở hữu nhà nước”.
Cụ thể, TS. Đinh Quang Ty cho rằng, để tách hai chức năng này thì phải bắt đầu từ tách bạch rõ quyền sở hữu của nhà nước với quyền khai thác sử dụng của các DNNN đối với tài sản của nhà nước để tổ chức sản xuất kinh doanh.
Còn TS. Lê Đăng Doanh đề xuất phải làm rõ về đầu tư nhà nước sẽ như thế nào? Đồng thời, cũng cần sớm có luật chủ sở hữu nhà nước trong DNNN, sớm có những luật ràng buộc DNNN phải hoạt động thế nào, tạo ra lợi nhuận ra sao, có trách nhiệm gì?
Tập trung vào vấn đề độc quyền, TS. Nguyễn Đức Thành - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cho rằng, để tách bạch 2 chức năng này cần phải xử lý hai vấn đề:
Một là, sở hữu nhà nước không được chi phối lĩnh vực mà DNNN hoạt động, bởi nếu sở hữu nhà nước chi phối trong một ngành nhất định thì nó sẽ gắn chặt với quản lý nhà nước.
Hai là, phải khắc phục việc doanh nghiệp lớn ở Việt Nam trùng với ngành. Ví dụ như trường hợp EVN cho rằng mình là doanh nghiệp quản trị toàn bộ ngành điện.
“Nếu chúng ta còn tư duy một doanh nghiệp trùng với ngành thì độc quyền về kinh tế sẽ dẫn tới độc quyền về mặt hành chính”, TS. Thành cho hay.
Theo đề án mà CIEM đang soạn thảo, để thực hiện việc tách bạch chức năng chủ sở hữu nhà nước và quản lý nhà nước, cần phải có 5 điều kiện hỗ trợ: (1) Tiếp tục đẩy mạnh sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước theo hướng thu hẹp ngành, lĩnh vực hoạt động và số lượng doanh nghiệp nhà nước; (2) Hoàn thiện thể chế, cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước; (3) Tiếp tục hoàn thiện và áp dụng khung quản trị hiện đại đối với doanh nghiệp nhà nước; (4) Xây dựng hệ thống thông tin và thực hiện công khai hóa, minh bạch hóa thông tin về doanh nghiệp nhà nước; (5) Cần có quyết tâm chính trị rất cao của tất cả các cấp, các ngành cùng với lộ trình thực hiện các giải pháp phù hợp với tình hình thực tiễn, khắc phục được những khó khăn trong quá trình thực thi. |
Theo TTVN