Chuyện ghi ở Tây Nguyên

Đã có lượng…

Những ngày cuối đông, lang thang khắp vùng Tây Nguyên với nắng, với gió. Thời khắc giao mùa, cúc quỳ nơi đây cứ vàng tươi, trải dài khắp các nương đồi như níu chân người ở lại. Đến Tây Nguyên rất nhiều lần. Sao cảm nhận trong tôi mỗi lần trở lại đều có nhiều cảm xúc về sự thay đổi của vùng đất đỏ bazan này.

Trải qua hơn 40 mùa xuân, cùng với sự phát triển của đất nước, Tây Nguyên thực sự trở thành “mỏ vàng nhân tạo”, với bạt ngàn cà phê, hồ tiêu, cao su và nhiều loại cây công nghiệp ngắn ngày khác... Nông nghiệp đã góp phần đa dạng hoá sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu, mang về lượng ngoại tệ lớn phục vụ phát triển nền kinh tế đất nước. Và cái quan trọng hơn cả, Tây Nguyên đẩy lùi cái đói, giảm được cái nghèo và giữ bình yên cho vùng biên của Tổ quốc.

Đã đến lúc cần tạo nên chất để nông nghiệp tăng trưởng bền vững

Khi nói đến Tây Nguyên, mà không nhắc đến các loại cây cà phê, cao su, hồ tiêu… sẽ là thiếu sót lớn. Những loài cây gắn chặt với từng số phận người nông dân vào mảnh đất này. Sau ngày giải phóng, thống nhất đất nước, hàng vạn hộ dân ở mọi miền được di cư về đây khai hoang vỡ hoá, phủ xanh đất trống đồi trọc. Từ đó, Tây Nguyên gần như hội đủ 54 dân tộc anh em cùng bám trụ phát triển kinh tế. Rồi lại những cây ấy, được chính quyền các địa phương trong khu vực chọn làm cây chủ lực trong phát triển nông nghiệp. Cuộc sống ấy, mối tình cây và đất ấy gắn kết bao đời người nông dân.

Không riêng cà phê, nhiều mặt hàng khác như hồ tiêu, điều, cao su, sắn… đều được đánh giá là gam màu sáng chủ đạo trong bức tranh xuất khẩu nông sản của Việt Nam. Điều đó được chứng minh, khi 10 mặt hàng có giá trị xuất khẩu trên 1 tỷ USD của Việt Nam trong những năm gần đây, Tây Nguyên có ít nhất 5 mặt hàng góp mặt vào danh sách này như cà phê, cao su, điều, hồ tiêu, sắn… Những sản phẩm có sản lượng chi phối từ Tây Nguyên.

Nói về yếu tố cơ bản để phát triển kinh tế ở Tây Nguyên, có lần ông Tăng Hải Châu, Giám đốc NHNN chi nhánh Đăk Lăk khẳng định, Tây Nguyên có tiềm năng lớn về phát triển các loại cây công nghiệp. Cả sản lượng thu hoạch và kim ngạch xuất khẩu tăng ổn định qua các năm. Có được thành quả đó, ngành Ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng vốn để nông dân có vốn phát triển sản xuất, tạo ra nguồn hàng hóa phong phú phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu.

Còn dưới góc nhìn của một nhà quản lý, ông Nguyễn Văn Cư, Giám đốc NHNN Gia Lai chia sẻ, công bằng mà nói, Tây Nguyên có được sự thay da đổi thịt, tạo diện mạo mới tại khu vực nông nghiệp, nông thôn phải kể đến sự vào cuộc quyết liệt của ngành Ngân hàng. Điều dễ nhận thấy nhất là việc cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Chính phủ, NHNN về cho vay phát triển nông nghiệp, nông thôn. Đưa đồng vốn đến tận tay nông dân. Vốn phát huy hiệu quả, tạo được động lực phát triển cho kinh tế - xã hội của địa phương.

Tại hội nghị xúc tiến đầu tư vào Gia Lai được tổ chức trung tuần tháng 12/2016, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đánh giá, do đặc điểm địa hình, nên khí hậu Tây Nguyên có điều kiện lý tưởng, cùng với quỹ đất canh tác nông nghiệp lớn, tạo lợi thế để phát triển chuyên canh cây công nghiệp ngắn và dài ngày đa dạng, ngành chăn nuôi và kinh doanh tổng hợp nông lâm nghiệp.

Tuy nhiên nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, kinh tế Tây Nguyên phát triển mất cân đối, tốc độ tăng trưởng còn thấp so với tiềm năng vốn có. Cơ cấu và phân bổ ngành trong phát triển nông nghiệp còn lạc hậu. Suy ngẫm về đánh giá này có một phần đúng với thực tiễn của Tây Nguyên trong giai đoạn hiện nay.

… cần tạo nên chất

Những ngày lang thang trên đất Tây Nguyên, tôi lâng lâng cảm xúc khó tả trước sự kiên trung của người nông dân gắn đời mình với đất. Cùng với đó là những trăn trở, làm sao cà phê Việt, cao su Việt, hồ tiêu Việt… khi đến tay người tiêu dùng trên trường quốc tế đều mang được cái chỉ dẫn “Made in Việt Nam” để tương xứng với tiềm năng, vị thế của nông sản Việt mà không phải mang một chỉ dẫn sản xuất khác...

Song nông sản Việt xuất khẩu mới dừng lại ở dạng thô, thương hiệu thành phẩm mới chỉ ở mức khiêm tốn. Đơn cử, với cây cà phê, sản lượng xuất khẩu vươn lên đứng ở vị trí “số 1” thế giới từ nhiều năm nay. Tiềm năng, lợi thế như vậy! Song chưa xây dựng thương hiệu xứng tầm. Thật xót xa khi có chuyên gia khuyến cáo rằng, có đến 90% sản phẩm cà phê Việt sau thu hoạch chỉ chế biến thô. Năng lực sơ chế chỉ khoảng 20% so với yêu cầu chất lượng xuất khẩu. Dẫn đến giá trị xuất khẩu thấp so với sản lượng, bị o ép giá trên thị trường xuất khẩu.

Vậy câu hỏi đặt ra, làm sao nâng cao vị thế nông sản Việt, làm thế nào gia tăng giá trị hàng hóa, biến nông sản thành sản phẩm hàng hóa? Trả lời câu hỏi này, nhiều chuyên gia kinh tế khẳng định, không còn cách nào khác, ngoài việc phải đầu tư phát triển ngành công nghiệp chế biến nông sản.

Theo TS. Lê Đức Tánh, Tổng giám đốc Công ty Cao su Chư Păk, DN Việt xuất khẩu hàng chục tấn cao su mới qua chế biến thô, có giá trị chưa bằng DN ở nước ngoài bán một tấn sản phẩm. Vì thế, không còn cách nào khác, Chính phủ, các bộ, ngành cần vào cuộc có chính sách hỗ trợ, khuyến khích và động viên DN tham gia sâu vào ngành công nghiệp chế biến nông sản. Nâng cao vị thế nông sản Việt, tạo thương hiệu về xuất khẩu thành phẩm. Chắc chắn sẽ nâng được giá trị gia tăng của nông sản hàng hóa. Tiến tới hỗ trợ ngược lại người nông dân, DN trồng trọt để tạo nguồn nguyên liệu bền vững. Nếu làm được, các sản phẩm nông sản đặc thù của Tây Nguyên sẽ nâng cao được vị thế.

Dù vẫn còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác hết, song nhiều chuyên gia đánh giá, ngành công nghiệp chế biến ở Tây Nguyên vẫn có nền tảng căn cơ để tin rằng trong tương lai sẽ trở thành ngành kinh tế chủ lực, khi sự hội nhập kinh tế mang lại nhiều cơ hội cho xuất khẩu các mặt hàng nông sản.

Với những lợi thế của Tây Nguyên, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chỉ rõ, để phát huy hết những lợi thế cạnh tranh, thu hút nhà đầu tư, chính quyền địa phương các tỉnh Tây Nguyên vẫn còn nhiều việc phải làm. Trước hết, chính quyền địa phương cần có chiến lược thu hút nhà đầu tư, DN có tiềm lực, có công nghệ để biến việc xuất thô các sản phẩm cây, con công nghiệp lâu nay sang xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu nhằm làm tăng giá trị. Các cấp chính quyền phải phấn đấu trở thành chính quyền đối thoại, cùng lo với DN, cùng làm với DN, cùng chia sẻ thất bại và thành công với DN. Có như vậy, Tây Nguyên mới phát huy hết tiềm năng, lợi thế toàn vùng.

Vậy nên, muốn nâng cao vị thế, giá trị nông sản Tây Nguyên trên trường quốc tế, tất yếu phải đổi mới công tác tổ chức, phát triển mô hình hợp tác sản xuất và kinh doanh nông sản, chuyển giao kỹ thuật tiên tiến để có sản phẩm an toàn, chất lượng cao. Đi cùng với đó là cung cấp dịch vụ gia công, chế biến, phương tiện chế biến, kho hàng, bảo đảm có đầu ra bền vững…

Rời Tây Nguyên trong chiều cuối năm, hoàng hôn trải dài trên các nương đồi, gió khẽ lùa qua khe cửa ô tô khiến lòng tôi lâng lâng khâm phục người nông dân nơi đây trung kiên bám đất, giữ buôn làng làm nên sự đổi thay cho nông thôn Tây Nguyên. Cũng hình ảnh ấy gợi lên niềm trăn trở bao giờ nâng được giá trị nông sản và nâng đời sống nông dân nơi đây…