Cơ chế trường chủ quản “trói” doanh nghiệp

	Đổi mới công nghệ để cạnh tranh
	Nên bãi bỏ 1/2 điều kiện kinh doanh hiện nay
	Đẩy mạnh mô hình khu công nghệ cao

Mới đây Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đã chỉ đạo Bộ Tài chính nghiên cứu đổi mới cơ chế quản lý tài chính, cơ chế hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. Trong đó, đối với các DN thuộc viện nghiên cứu, trường đại học, sau đại học, Phó Thủ tướng đề nghị bỏ cơ chế “cơ quan chủ quản” để nâng cao tính năng động cho các đơn vị nhóm này.

Bỏ cơ chế chủ quản các DN thuộc trường đại học mới có thể cạnh tranh

Lớn nhỏ đều vướng mắc

Theo những thống kê sơ bộ, hiện nay cả nước có khoảng trên 100 DN do các trường Đại học sở hữu toàn phần hoặc một phần vốn điều lệ. Trong số này, một số DN lớn như: CTCP Bách Khoa Holdings (Đại học Bách Khoa Hà Nội); Công ty TNHH Codeco (Đại học Mỏ - Địa chất); Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM... là những DN bắt đầu có những hoạt động tự chủ tài chính và mở rộng quy mô vốn.

Tuy nhiên, với cơ chế trực thuộc quyền quản lý của các trường đại học như hiện nay, hầu hết các DN đều gặp phải những trở ngại khi tiến hành tái cấu trúc hoạt động kinh doanh.

Chẳng hạn, tại TP.HCM, Bệnh viện Đại học Y dược là một trong những bệnh viện lớn đã được chuyển đổi thành đơn vị hạch toán độc lập từ tháng 9/2010. Tuy nhiên, do đơn vị vẫn là một “công ty con” thuộc quyền chủ quản của Đại học Y dược TP.HCM nên những hoạt động tổ chức kinh doanh và sự minh bạch về tài chính vẫn tồn tại rất nhiều bất cập.

Theo một kết luận thanh tra của Bộ Y tế (thực hiện năm 2014), do Bệnh viện Y dược chịu sự chỉ đạo trực tiếp từ Đại học Y dược TP.HCM nên trong các năm 2013-2014 đơn vị này liên tiếp mắc những sai phạm liên quan đến bổ nhiệm viên chức và mua sắm tài sản. Theo đó, thay vì thực hiện cơ chế đấu thầu để mua sắm các hóa chất xét nghiệm, Ban lãnh đạo Đại học Y dược TP.HCM đã chỉ đạo mua trực tiếp các đơn hàng với giá trị lên đến 178,6 tỷ đồng mà không qua đấu thầu.

Ngoài ra, cũng do vướng mắc vào cơ chế “cơ quan chủ quản” nên việc bổ nhiệm cán bộ, xem xét việc thuê ngoài giám đốc bệnh viện không thực hiện được. Mặc dù từ tháng 9/2016 Bộ Y tế đã có những chỉ đạo cho phép các bệnh viện tự chủ tài chính được thành lập hội đồng quản lý và thí điểm thuê tổng giám đốc để nâng cao hiệu quả.

Ở các DN khoa học công nghệ trực thuộc các trường đại học khác tình hình cũng không mấy sáng sủa. Những thống kê của Sở Khoa học & Công nghệ TP.HCM cho thấy rằng, mặc dù hiện nay hầu hết các trường đại học trên địa bàn thành phố đều có các công ty trực thuộc nhưng chỉ có một số ít các công ty hoạt động hiệu quả. Trong số đó, có các DN tương đối thành công như: Công ty TNHH Công nghệ Nông lâm (Đại học Nông lâm TP.HCM); Công ty iNext Technology (Đại học Bách Khoa TP.HCM) đã bắt đầu ghi nhận mức lãi tử 500 - 600 triệu đồng/năm.

Tuy nhiên, do cơ chế tổ chức phụ thuộc vào trường đại học chủ quản nên hầu như các DN mới chỉ tập trung được vào việc chuyển giao công nghệ, bán bản quyền các nghiên cứu chứ chưa có cơ chế độc lập để đàm phán các hợp tác bên ngoài và huy động vốn từ các NHTM cũng như các nguồn tài chính khác.

DN qua giai đoạn

“ươm tạo”

Theo ông Đỗ Quang Doanh, đại diện Trường Cao đẳng kinh tế - kỹ thuật Vinatex (Bộ Công Thương) hiện nay, việc trao quyền tự chủ cho các DN trực thuộc trường là việc làm cần thiết bởi nhiều DN trực thuộc các trường đại học thời gian qua đã bắt đầu có những hoạt động tham gia mạnh vào thị trường. Mối quan hệ giữa các DN trực thuộc với trường đại học chủ quản không đơn thuần chỉ là hoạt động ươm tạo, chuyển giao công nghệ, bán những thứ có sẵn mà một số DN đã hoạt động một cách khá chuyên nghiệp, quan hệ với đại học chủ quản tương đối độc lập, có góp vốn cổ đông, kêu gọi nguồn lực tài chính từ bên ngoài và hợp tác với các DN, tổ chức quốc tế.

Ngoài ra, hiện nay, xu hướng các Tập đoàn kinh tế lớn như Vingroup, Vinatex, FPT, Viettel, Tân Tạo… đầu tư vào mảng giáo dục sau phổ thông cũng đã khá phổ biến. Các tập đoàn này thành lập khá nhiều các trường đại học tự hoạt động như những DN, theo ghi nhận là khá hiệu quả. Nếu các trường đại học công lập không tạo ra cơ chế để các DN trực thuộc của mình được độc lập về cơ chế tài chính và cơ cấu tổ chức thì khó có thể cạnh tranh về sản phẩm và thị phần.

Ở một nghiên cứu sâu hơn, chuyên gia kinh tế Trần Ngọc Truyền cho rằng việc mở ra cơ chế độc lập hoàn toàn cho các DN trực thuộc các viện nghiên cứu, trường đại học sẽ giúp cho DN bắt kịp với thị trường. Bởi lẽ hầu hết các DN thuộc viện, trường, ban đầu hình thành từ các phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu nên nhân sự hầu hết xuất thân từ nhà giáo, nhà khoa học. Các lãnh đạo DN thuộc viện, trường vì thế đa số điều hành công ty theo tư duy kỹ trị, cố gắng giữ ổn định, né tránh thất bại và chỉ quyết định đầu tư khi có đầy đủ thông tin.

Việc này nếu trong khoảng thời gian đầu mới thành lập, DN chỉ kinh doanh các mặt hàng sơ cấp như máy móc, phần mềm, gói tư vấn thiết kế, khóa huấn luyện… thì chưa phát sinh nhiều bất cập nhưng khi bắt đầu lớn mạnh đến mức tham gia vào thị trường vốn và mua bán, sáp nhập thì sẽ gặp nhiều lúng túng.

Ngoài ra, cũng theo ông Truyền trong nền kinh tế thị trường, chức năng marketing trong DN rất quan trọng. Tuy nhiên, đội ngũ nhân lực marketing trong các DN thuộc trường đại học không tương xứng với đội ngũ nhân lực khoa học công nghệ. Vì thế nếu không tháo bỏ cơ chế trực thuộc, cởi mở trong việc thuê ngoài nhân sự lãnh đạo thì rất khó để các DN nhóm này có thể cạnh tranh.