DN thắc thỏm với định nghĩa gỗ hợp pháp

Bà Tô Kim Liên

Để có lợi hơn cho sản phẩm gỗ và DN ngành gỗ của Việt Nam khi xuất khẩu sang Liên minh châu Âu, Chính phủ đang nỗ lực để có thể kết thúc đàm phán Hiệp định VPA vào cuối năm nay. Nhưng khi tới phỏng vấn 12 DN xuất khẩu gỗ ở 4 tỉnh miền Trung, chúng tôi thấy phần lớn DN chưa nắm được các nội dung cơ bản về Hiệp định này.

CED đang thực hiện dự án nhằm tăng cường cung cấp thông tin về VPA cho các DN Việt Nam. CED cũng đã tiến hành khảo sát về nhận thức và đánh giá nhu cầu của DN về các vấn đề liên quan đến VPA. Vậy theo khảo sát của CED, DN đã biết đến VPA như thế nào, thưa bà?

Theo khảo sát có tới 73% trong số các DN ngành gỗ ở các tỉnh miền Trung và Nam bộ đang xuất khẩu gỗ có tới 73% chưa biết tới các nội dung chủ yếu của VPA. Điều đáng nói là 73% các DN này chiếm khoảng 51% kim ngạch xuất khẩu toàn ngành gỗ.

Phân tích thông tin sẵn có trên truyền thông và tài liệu về VPA do các tổ chức và cơ quan chức năng cung cấp CED thấy việc cung cấp thông tin chưa hiệu quả. Nhà báo, các cơ quan và các tổ chức liên quan chưa hiểu rõ về FLEGT và VPA. Thông tin cơ quan chức năng cung cấp vừa không kịp thời vừa quá kỹ thuật khiến báo chí, DN và cộng đồng khó hiểu.

Cần có hợp tác tích cực hơn. Cơ quan chính phủ (Tổng cục Lâm nghiệp) cần chủ động cung cấp thông tin mời báo chí tham gia các sự kiện, hội thảo cùng DN để báo chí nắm được tiến trình đàm phán và hỗ trợ để đưa thông tin tới DN và cộng đồng.

Sổ đỏ chưa có, gỗ rừng trồng hợp pháp vẫn bị coi chưa hợp pháp

Vì sao nhiều loại gỗ hiện nay đang được trồng nhiều trong nước, nhưng các DN sản xuất đồ gỗ vẫn nhập khẩu, theo bà?

DN xuất khẩu đồ gỗ đang chọn cách nhập khẩu gỗ vì thuận hơn cho hồ sơ chứng minh nguồn gốc. Mặc dù loại gỗ nhập khẩu đó trong nước có nhưng để có đủ hồ sơ như nước nhập khẩu yêu cầu thì mất thời gian, phức tạp, tăng chi phí khiến cho giá gỗ mua trong nước có khi cao hơn nhập khẩu.

Theo khảo sát của CED, 92% DN xuất khẩu gỗ đáp ứng được các giấy tờ chứng minh nguồn gốc, xuất xứ hợp pháp cho gỗ. Nhưng khá nhiều số gỗ mua trong nước khó có giấy tờ chứng minh tính hợp pháp. Như đã nói, không phải do gỗ không hợp pháp nhưng để chứng minh tính hợp pháp, rất khó khăn.

Vâng, DN cho biết gỗ trong nước khá khó khăn trong việc chứng minh nguồn gốc hợp pháp. Theo CED, đó là những khó khăn từ đâu?

Khó khăn này liên quan đến nhận thức và cách thức vận hành hiện nay của các công ty cung ứng, cá nhân, hộ gia đình và cá nhân cung cấp gỗ (giấy tờ không rõ ràng, không lưu giữ giấy tờ, không thống nhất quan điểm về bằng chứng xác minh nguồn gốc gỗ giữa hải quan và cơ quan kiểm lâm).

Không phải do gỗ không hợp pháp mà do người dân thiếu hiểu biết về thủ tục giấy tờ, phần nữa theo họ thủ tục hành chính rườm rà, mất thời gian. Vì thế người dân có tâm lý ngại tới cơ quan chức năng làm thủ tục.

Đã vậy, văn bản pháp luật hiện hành để áp dụng về nguồn gốc ở Việt Nam chưa rõ ràng đầy đủ, hoặc các cơ quan có liên quan chưa hiểu một cách thống nhất làm DN gặp khó khăn.

Phần nữa, hồ sơ của hộ gia đình trồng rừng thường là giấy tờ viết tay nhiều, chữ khó nhìn, khi chứng nhận cũng không rõ ràng. Thêm vào đó, hồ sơ cũng lưu trữ không tốt nên hay bị mất.

EU yêu cầu gỗ hợp pháp là gỗ được trồng trên đất hợp pháp, nghĩa là phải có “sổ đỏ”. Nhưng tiến độ cấp sổ đỏ ở Việt Nam đang rất chậm, nhiều người trồng rừng trên đất của cha ông để lại tuy chưa được cấp sổ đỏ nhưng theo pháp luật Việt Nam, đất đó là hợp pháp. Ký VPA rồi, liệu trường hợp này có được công nhận là hợp pháp và VPA mang lại lợi ích gì?

“Rừng chưa có sổ đỏ” là một khó khăn lớn trong việc công nhận gỗ hợp pháp.

Theo thông tin mới nhất mà đoàn đàm phán cung cấp, chúng ta đã đàm phán thành công để EU chấp nhận cả 7 loại giấy tờ chứng minh quyền sở hữu đất hợp pháp. Theo đó, DN hay hộ trồng rừng, bán gỗ chỉ cần có 1 trong 7 loại giấy tờ này là có thể chứng minh được tính hợp pháp của gỗ.

VPA đưa ra Định nghĩa gỗ hợp pháp dựa trên cơ sở luật pháp hiện hành của Việt Nam. Như vậy theo tôi, VPA sẽ giải quyết các khó khăn hiện nay. DN và hộ trồng rừng cung cấp gỗ chỉ cần tuân thủ pháp luật hiện hành của Việt Nam là sau này có thể đáp ứng được các yêu cầu của VPA.

Nhiều DN có quan điểm lưỡng lự với VPA. Bởi phía trước có lợi như bà nói, nhưng phía sau lại thêm thủ tục và chi phí cấp phép. Vậy có thêm phiền hà?

Tại Hội thảo hôm 26/6/2015 về VPA do CED tổ chức với sự tham gia của các DN gỗ khu vực miền Trung và miền Nam, đa số các DN, khi được hỏi, không ủng hộ việc ký kết VPA, trong khi chính những DN này cách đây 1 năm họ đã ủng hộ.

Theo cá nhân tôi, DN hiện nay lo lắng nhất về thủ tục và quy trình cấp phép có thể gây thiệt hại cho DN và ai sẽ chịu trách nhiệm về những thiệt hại gây ra cho DN? Điều thực sự làm các DN lo ngại là chắc chắn quá trình này sẽ mất thời gian và tốn kém hơn. DN cũng băn khoăn “lấy gì để đảm bảo hệ thống xác minh và cấp phép hoạt động minh bạch và hiệu quả, không gây phiền hà cho người dân và DN”?

DN cần làm gì để sẵn sàng thích ứng với các quy định trong VPA?

Kỳ vọng của xã hội đối với các DN ngày càng cao. Ngày nay xã hội và người tiêu dùng ngày một đặt niềm tin nhiều hơn vào sức mạnh và quyền lực của DN trong việc giải quyết các vấn đề về xã hội và môi trường. Xã hội luôn đánh giá cao trách nhiệm của DN từ tuyển dụng lao động, hỗ trợ cộng đồng đến nộp thuế, tuân thủ pháp luật… Xã hội mong muốn DN có trách nhiệm nhiều hơn, cam kết mạnh mẽ hơn để giải quyết những vấn đề xã hội đang đương đầu hiện nay.

Nhưng xã hội không chỉ nhìn vào việc DN hỗ trợ cộng đồng thế nào, cung cấp gì cho cộng đồng, mà họ nhìn vào cách thức DN hoạt động và quan tâm nhiều hơn đến vận hành của chính DN. Họ luôn xem xét trách nhiệm của DN liên quan đến: tuân thủ luật pháp, không gây hại đến môi trường, có trách nhiệm với người lao động (lương, chế độ), áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật đảm bảo, trách nhiệm trong chuỗi cung ứng.

Theo tôi, dù VPA có được ký kết hay không ký kết thì DN xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ muốn giữ vững và phát triển thị phần EU, Mỹ, vẫn phải đảm bảo tính hợp pháp của gỗ và phải có đầy đủ bằng chứng để chứng minh rằng gỗ và sản phẩm gỗ được sản xuất một cách hợp pháp, đáp ứng yêu cầu về nguồn gốc gỗ, lao động, và môi trường. Và nếu DN thực hiện đầy đủ các trách nhiệm đó thì đương nhiên DN tuân thủ các yêu cầu cơ bản của VPA.

Cảm ơn bà đã trả lời phỏng vấn!