Đừng để bị “hớ” trong cuộc chơi hội nhập

Các hiệp định thương mại tự do (FTA), như thường lệ luôn hứa hẹn mở ra nhiều cơ hội cho thương mại và đầu tư của các nước tham gia. Tuy nhiên những thách thức đằng sau luôn ít được cảnh báo đúng mức. Những thông tin này đã được chia sẻ và thảo luận cởi mở tại hội thảo “Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên minh kinh tế Á – Âu (EAEU): Nội dung cam kết – Tác động tới DN Việt Nam” do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Bộ Công Thương, Bộ Tài chính tổ chức sáng 7/7.

Sản phẩm dệt may chỉ cần có một công đoạn thực hiện ở Việt Nam là được ưu đãi thuế

Nhiều lợi ích trước mắt

Xét một cách tổng thể, FTA này mang lại lợi ích cho cả hai bên bởi cơ cấu xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và EAEU hầu như không cạnh tranh trực tiếp mà mang tính bổ sung cho nhau. Khối này nhập khẩu chính từ Việt Nam gồm các mặt hàng điện thoại và linh kiện, máy vi tính và sản phẩm điện tử, hàng dệt may, giày dép, thuỷ sản, cà phê, hạt điều… Còn xuất khẩu chính từ EAEU sang Việt Nam gồm xăng dầu, sắt thép, phân bón, máy móc thiết bị…

Bà Nguyễn Khánh Ngọc, Vụ Thị trường châu Âu, Bộ Công Thương cho biết, lợi ích từ FTA này thậm chí có thể còn lớn hơn các FTA khác bởi quy định về quy tắc xuất xứ được nới lỏng tương đối nhiều. Theo đó các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ dễ dàng đạt tiêu chuẩn để được hưởng mức thuế ưu đãi, thậm chí đưa thuế về 0%, hứa hẹn đẩy mạnh kim ngạch xuất khẩu.

Đơn cử như mặt hàng dệt may sẽ được áp dụng quy tắc một công đoạn, trong khi các FTA khác buộc phải áp dụng hai công đoạn trở lên. Điều này có nghĩa là sản phẩm dệt may chỉ cần có một công đoạn (cắt may) được thực hiện tại Việt Nam là có thể được hưởng ưu đãi thuế. Trong khi với các FTA khác thì phải có thêm khâu nguyên phụ liệu có xuất xứ từ nước thành viên.

“Quy định trên sẽ tạo thuận lợi rất lớn cho ngành dệt may xuất sang thị trường này. Thực tế là nhiều FTA vừa qua dù áp dụng một thời gian dài song kim ngạch dệt may không tăng nhiều như chúng ta kỳ vọng do quy tắc xuất xứ quá chặt chẽ”, bà Ngọc lưu ý.

Tương tự như vậy, sản phẩm nông nghiệp dù yêu cầu nguyên liệu chế biến phải là nội khối, tuy nhiên hiệp định cho phép linh hoạt ở một số mặt hàng chỉ cần đáp ứng tỷ lệ nội địa 40%. Như vậy DN được phép nhập khẩu nguyên liệu từ nước khác cho sản xuất. Điều này sẽ góp phần tăng giá trị gia tăng của sản phẩm, tháo gỡ khó khăn cho DN. Các mặt hàng được hưởng ưu đãi này là thuỷ sản, chè, cà phê…

Một số nhóm hàng khác như đồ gỗ nội ngoại thất, theo Bộ Công Thương đánh giá, DN Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng yêu cầu, đồng thời cũng đặt ra hàng rào hạn chế đầu tư đơn giản. Với các mặt hàng máy móc thiết bị, chủ yếu là tivi, tủ lạnh, máy giặt, máy điều hoà… các tiêu chuẩn chất lượng cũng tạo điều kiện để ta nâng cao tỷ lệ nội địa hoá.

Chớ thấy nới lỏng đã vội mừng

Mặc dù vậy, các chuyên gia đến từ 3 cơ quan chủ trì hội thảo đều nhanh chóng cảnh báo, mở cửa thị trường mạnh mẽ cũng đi kèm với các điều kiện kiểm soát chặt chẽ hơn. Đây là điều mà DN luôn lơ là khi nhắc đến các FTA. “Một khi thuế quan hạ xuống, các nước tham gia FTA có khả năng sử dụng biện pháp phòng vệ thương mại nhiều hơn. Họ mở cửa đấy nhưng có thể có công cụ đóng cửa như thế nào”, bà Nguyễn Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO, VCCI nhắc nhở.

Liên quan đến các nước tham gia FTA này, bà Trang cho biết hiện chúng ta có 10 vụ kiện chống bán phá giá. Tuy nhiên đó chỉ là số liệu về các vụ đang có hiệu lực. Còn thực tế riêng với thị trường Nga, trong 10 năm qua Nga đã khởi xướng 38 vụ chống bán phá giá, chưa nói tới các biện pháp phòng vệ khác. Xin lưu ý đây là trong bối cảnh Nga chưa có FTA. Còn hiện nay, các chuyên gia cảnh báo Nga dường như đang rục rịch sử dụng công cụ này nhiều hơn với thị trường đầu tiên có FTA, chính là Việt Nam.

Riêng với FTA này, có một biện pháp phòng vệ được đánh giá là khá mới mẻ, thậm chí chưa từng xuất hiện, đó là cơ chế phòng vệ ngưỡng. Ông Bùi Hồng Minh, Vụ Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương giải thích, cơ chế này được áp dụng đối với hàng dệt may và đồ gỗ.

Khi kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng này đạt ngưỡng nhất định do EAEU đề ra, liên minh sẽ thông báo rồi ra quyết định điều tra thị trường nội địa. Thông qua thanh tra, tham vấn cộng đồng, DN nội địa… cơ quan quản lý xem xét việc nhập khẩu có ảnh hưởng đến sản xuất trong nước hay không. Nếu thấy có ảnh hưởng và quyết định phòng vệ thì mức thuế lập tức quay về ngưỡng cũ như chưa áp dụng FTA.

Bên cạnh đó, EAEU cũng đặt ra quyền thay đổi mã số hàng hoá thường xuyên, với lý do liên minh mới thành lập xong, phải điều chỉnh nhiều. Do đó DN cần phải cập nhật thường xuyên để tránh bỏ qua các ưu đãi thuế từ FTA này.

“Cho đến khi có mặt tại đây và nghe các diễn giả trình bày tôi mới biết đến vấn đề này”, bà Nguyễn Phương Dung, Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam chia sẻ. Bà đánh giá, quy định này quá mới mẻ với ngành dệt may. Tất cả các FTA trước đây đều không đặt ra câu chuyện này, ngay các FTA thế hệ mới cũng không hề đặt ra, cho thấy đây là thách thức mới với ngành dệt may.

Nhìn rộng ra, bà Nguyễn Chi Mai, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương cho rằng, vấn đề áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại không phải là điều quá mới mẻ đối với thương mại thế giới. Vấn đề đáng lo ngại hơn là cả DN trong nước và cơ quan quản lý còn quá “non tay” khi sử dụng các biện pháp này. Bà Mai khuyến cáo, cần lưu ý về các biện pháp phòng vệ thương mại mang tính chất ngoại lệ được áp dụng rộng rãi trong các FTA. Theo đó cho phép nước nhập khẩu được nâng thuế lên trên mức đã cam kết, đơn phương tăng thuế không cần bồi thường.

Lo ngại Việt Nam bị “hớ” trong cuộc chơi hội nhập là rất có cơ sở. Cam kết mở cửa thị trường, cắt giảm thuế của chúng ta rất mạnh mẽ. Tuy nhiên liên quan đến các mặt hàng thế mạnh của Việt Nam, thì nước ký FTA luôn đưa ra những biện pháp tự vệ mang tính chất đặc biệt. Một mặt cắt giảm thuế theo quy định, nhưng mặt khác bằng các biện pháp chống bán phá giá, nước nhập khẩu nâng mức thuế lên, cho phép các nước phá vỡ cam kết của họ. Ở chiều ngược lại, các biện pháp tự vệ của DN trong nước lại rất yếu ớt.