Hồi sinh “báu vật”

Ảnh minh họa

Nhã nhạc cung đình Huế được UNESCO tôn vinh là kiệt tác di sản văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại. Đây là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam. Nhưng làm sao để gìn giữ và phát huy bản sắc loại hình nghệ thuật độc nhất vô nhị này khi cùng với thời gian, những nghệ nhân am hiểu về nhã nhạc ngày một ít dần.

Đặc biệt, bộ biên chung (chuông đồng) và biên khánh (bằng đá) là hai nhạc cụ quan trọng bậc nhất trong dàn nhã nhạc cung đình Huế đã thất truyền về công nghệ chế tác, nhạc phổ lẫn cách thức trình tấu.

Cho đến những năm đầu thế kỷ XX, người ta vẫn còn thấy các nhạc cụ này được sử dụng trong các buổi lễ quan trọng của triều đình phong kiến nhà Nguyễn. Vậy mà giờ đây, bộ biên chung biên khánh chỉ còn tồn tại như những mảnh vỡ của quá khứ. Trong khi đó, việc phục hồi nhã nhạc phần lớn dựa vào các nghệ nhân, con em nghệ nhân - những người đang gìn giữ, kế thừa tiếp thu âm nhạc cung đình nói riêng và các nghệ thuật truyền thống nói chung thì chưa "sống được bằng nghề".

Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế, đã từ lâu muốn phục hồi lại hai loại nhạc cụ cổ xưa này để bổ sung vào kho tàng nhã nhạc cung đình Huế – di sản văn hóa phi vật thể thế giới nhưng bất thành. Đã có nhiều cán bộ được cử sang Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan tìm hiểu và may mắn biết được tại Hàn Quốc đã có một nghệ nhân nghiên cứu rất kỹ và có thể giúp phục chế loại nhạc cụ này.

Nghệ nhân Kim Hyunkon đến từ Hàn Quốc đã hoàn thiện phần hình thức cũng như chỉnh âm bộ biên chung biên khánh và trao tặng cho Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế. Vốn không xuất thân từ gia đình nghệ thuật. Nhưng từ năm 1954, ông đã theo học và làm việc tại một cửa hàng sửa chữa nhạc cụ (Triều Tiên).

Trong gần 60 năm gắn bó với nghề, ông đã mày mò làm đủ thứ nhạc cụ, từ nhạc cụ Tây phương đến nhạc cụ truyền thống Hàn Quốc, Nhật Bản. Hiện nghệ nhân đã làm được 40 cặp (tức 40 bộ biên chung và 40 bộ biên khánh) ở Hàn Quốc, 1 cặp ở Mỹ, 1 cặp ở Nhật Bản, 1 cặp ở Canada.

Nghệ nhân Kim Hyunkon chia sẻ tại buổi lễ trao tặng bộ biên chung biên khánh: Chế tác nhạc cụ truyền thống vốn đã khó nhưng với biên chung biên khánh lại càng khó hơn. Lúc làm việc phải hết sức tập trung, kiên trì thử đi thử lại nhiều lần trong môi trường làm việc đầy bụi bẩn... Riêng phần chỉnh âm đối với người đã có tay nghề cao, có thiên phú bẩm sinh và rèn luyện chăm chỉ thì phải mất khoảng 4 năm mới học được cách chỉnh âm.

Bởi thông thường, các chuông của bộ biên chung được đúc ra theo độ dày nhất định nên chưa phải hoàn hảo nên người thợ phải mài cho bằng, phải sửa lỗi, phải vừa mài vừa đánh để nghe xem âm có hay, có đẹp, có chuẩn không...

Nghệ nhân Kim Hyunkon cho biết thêm: Biên chung biên khánh Việt Nam và Hàn Quốc có hình dáng khác nhau. Chuông của Việt Nam có phần miệng khum lại nên âm vang dài hơn. Chuông của Hàn Quốc và Trung Quốc có phần miệng thẳng xuống và hơi chếch ra phía ngoài nên âm vang ngắn hơn; biên khánh Hàn Quốc có độ cong ở góc sau, khi chế tác phần này rất khó. Biên khánh của Việt Nam thẳng góc nên dễ làm hơn.

Hiện Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế đã bàn giao hai bộ nhạc khí do nghệ nhân Kim Hyunkon chế tác và trao tặng cho Nhà hát nghệ thuật truyền thống cung đình Huế để sử dụng và phục vụ công chúng và khách du lịch. Ngoài ra, bộ biên chung biên khánh còn được sử dụng trong những buổi tế lễ trọng đại có tính nghi thức như lễ Đại triều ở điện Thái Hòa, lễ Tế Giao, lễ Tế Xã Tắc... tại các kỳ Festival Huế.