Ngân hàng đau đầu với bài toán cạnh tranh không lành mạnh

Thiếu quy chuẩn cạnh tranh không lành mạnh

Theo TS Hà Huy Tuấn - Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia nguồn gốc sâu xa của cạnh tranh không lành mạnh đó là mức độ cạnh tranh tại các địa bàn lớn và đông dân cư hiện đã ở ngưỡng tới hạn. Mà cụ thể là một số lượng không nhỏ ngân hàng nông thôn chuyển thành đô thị trong thời gian ngắn đã gia tăng áp lực cạnh tranh vượt ngưỡng thích nghi của thị trường.

Việc tăng vốn ồ ạt của các ngân hàng khiến cho áp lực chỉ tiêu kinh doanh vô tình khuyến khích các hành vi cạnh tranh không lành mạnh như bằng mọi giá thu hút vốn, tăng cho vay để tìm kiếm lợi nhuận, bất chấp rủi ro.

Một nguyên nhân nữa được đề cập là những bất cập trong chính việc quản lý và giám sát vĩ mô thị trường tài chính. Trong thời gian qua, nhiều Trung tâm tín dụng (TCTD) hoặc do quản trị doanh nghiệp (DN) yếu kém, hoặc vì chạy theo mục tiêu trước mắt đã bỏ qua nhiều nguyên tắc quản trị rủi ro do cơ quan quản lý đề ra. Tuy nhiên, những việc làm này chưa được phát hiện hoặc khi phát hiện thì tình hình đã trở nên “rất phức tạp”...

Do vậy, nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam đang tiến hành tái cấu trúc các TCTD trong chương trình "đột phá" đến 2015, đây là cơ hội "vàng" để chữa trị tận gốc căn bệnh cạnh tranh không lành mạnh.

Theo TS Nguyễn Thu Hiền - Học viện Ngân hàng, mặc dù trong Luật Cạnh tranh (Điều 39) đã chỉ ra 9 hành vi có thể bị coi là cạnh tranh không lành mạnh nhưng trong các văn bản hướng dẫn Luật này vẫn chưa có các hướng dẫn thực hiện cụ thể nào cho từng hành vi. Do đó, trong các văn bản của NHNN liên quan đến quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng cũng chưa có các hướng dẫn thực hiện cụ thể cho từng hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Để có thể chống các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động ngân hàng, TS Nguyễn Thu Hiền cho rằng cần phải có những quy định chi tiết cụ thể hơn về các loại hành vi này để giúp các TCTD hiểu và nắm rõ hành vi nào bị luật pháp cấm và được phép. Việc ban hành các quy định này phải được quy chiếu tới các nguyên tắc quy định tại Luật Cạnh tranh và các luật liên quan để đảo bảo tính đồng bộ, tránh sự chống chéo khi áp dụng các văn bản pháp lý.

Đồng quan điểm, đại diện NHTMCP Ngoại thương (Vietcombank) dẫn kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy với cách thức này sẽ giúp cơ quan Nhà nước "điểm mặt chỉ tên" và theo dõi sát sao mọi động thái cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng để từ đó có biện pháp và chế tài điều chỉnh kịp thời khi có vi phạm xảy ra.

Chế tài đủ triệt tiêu

Do đặc tính riêng biệt vốn có, hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hệ thống ngân hàng không chỉ gây ra hậu quả cho khách hàng, đối thủ cạnh tranh mà nó còn có thể tổn hại đến lợi ích quốc gia, điều hành chính sách tiền tệ. Chính vì vậy, có ý kiến cho rằng chế tài cho các hành vi sai phạm này phải đủ sức răn đe.

Cụ thể, thay vì mức tối đa mà Chánh thanh tra NHNN được xử phạt là 100 triệu đồng, Chánh thanh tra giám sát NHNN chi nhánh 30 triệu đồng, thanh tra viên từ 500 ngàn đồng đến 2 triệu đồng cần tăng mức phạt cao hơn nhiều lần đối với từng cấp thẩm quyền. Đồng thời, có chế tài thích đáng đối với lãnh đạo cũng như nhân viên ngân hàng vi phạm.

TS Nguyễn Đại Lai đề xuất, mọi TCTD tham gia thị trường không phân biệt thành phần sở hữu phải đạt chuẩn an toàn hoạt động theo quy định Luật TCTD 2010 và nên hướng đến tham khảo các tiêu chí Basel 2 và 3. Theo đó, khuyến khích các TCTD chưa đạt chuẩn cần tìm đối tác tự nguyện mua bán, sáp nhập để nâng chuẩn. Để đảm bảo việc quản lý và chủ động "dẫn dắt" cuộc chơi của NHNN đối với các hoạt động dịch vụ của ngân hàng là hoàn toàn tôn trọng quy luật cạnh tranh bình đẳng, nguyên lý bình thông nhau và tính tới những đặc thù mang tính khách quan.

Cụ thể với những loại quan hệ như lãi suất trên thị trường 1, 2; nghiệp vụ thị trường mở, đấu thầu trái phiếu kho bạc... là không nên sử dụng biện pháp hành chính. Nhưng những loại quan hệ sau đây nhất thiết phải thiết quân luật và dùng các biện pháp hành chính: các yêu cầu đủ chuẩn an toàn từng thời kỳ đối với các TCTD; việc huy động và cấp tín dụng ngoại tệ, vàng; dự trữ bắt buộc...

Việc nâng cao vai trò Hiệp hội Ngân hàng là diễn đàn trao đổi thông tin, phản biện, phát hiện đề xuất sửa đổi các quy định không còn phù hợp với thực tiễn và thông lệ quốc tế cũng rất cần thiết.

"Công tác giám sát an toàn hoạt động của hệ thống TCTD cần phải nâng cao hơn nữa để có thể sớm phát hiện các rủi ro tiềm ẩn; Kiện toàn các quy định về chế độ kế toán hiện hành, tăng cường minh bạch công bố thông tin, hạn chế các ngân hàng và doanh nghiệp hợp lý hóa về tài chính các hành vi cạnh tranh không lành mạnh cũng như tạo điều kiện để cơ quan chức năng phát hiện, thanh tra, giám sát, và xử lý", đó là những kiến nghị của TS Hà Huy Tuấn để hạn chế hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hệ thống ngân hàng tại cuộc hội thảo, do Học viện Ngân hàng tổ chức ngày hôm nay (22/5), tại Hà Nội.

Phương Thảo