Thế giới hết “vũ khí” để thúc đẩy tăng trưởng

Khó khăn trong phục hồi kinh tế

Không ai muốn hay thích phải thừa nhận thất bại. Nhưng các nhà hoạch định chính sách toàn cầu - những người vẫn luôn nhấn mạnh họ có thể làm nhiều hơn để vực dậy tăng trưởng kinh tế và lạm phát – dường như đang bế tắc. Các chính phủ và NHTW còn quá ít “vũ khí” trong tay để vực dậy nền kinh tế trì trệ kéo dài.

Bởi có một thực tế rõ ràng là, nền kinh tế thực dường như đã “miễn nhiễm” với chính sách lãi suất cực thấp (bằng không hoặc thậm chí âm) trong thời gian dài vừa qua. Nợ cao, thu nhập không tăng, thất nghiệp hoặc có nguy cơ thất nghiệp và kinh tế bất ổn vẫn là những nhân tố chính tiếp tục khiến tiêu dùng cá nhân trên đà suy giảm. Ngay cả những người giàu có – đối tượng được xem là đã được hưởng lợi lớn từ giá các tài sản tăng – cũng không dám chi tiêu nhiều như đã từng xảy ra trong quá khứ.

Đây không phải chỗ hợp lý để cất giữ tiền

Nhu cầu chậm lại trên toàn cầu và sự dư thừa công suất diễn ra ở nhiều ngành công nghiệp cũng khiến cho hoạt động đầu tư bị co hẹp lại. Mặc cho ngoài kia là cả “núi tiền” chi phí thấp mà các NHTW thông qua chính sách nới lỏng lãi suất thấp đã tạo ra nhưng hoạt động cho vay của các NH vẫn chẳng “ấm lên”. Vòng quay vốn vì vậy vẫn quá chậm chạp.

Lãi suất quá thấp cũng đang khiến các NH chịu tổn thương bởi nó ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn vốn và lợi nhuận. Việc cắt giảm lãi suất hơn nữa (nếu có) do đó chỉ đơn giản sẽ khuyến khích người gửi tiền chuyển tiền tiết kiệm sang các kênh khác hoặc rút ra để ở dạng tiền mặt, trừ khi các chính phủ bằng cách nào đó ngăn cấm các hành động này. Lãi suất âm thậm chí đã đặt ra quan ngại liệu các công ty bảo hiểm và quỹ hưu trí có đủ khả năng để thanh toán các hợp đồng hưu trí đến hạn.

Việc áp dụng các chính sách tiền tệ bất thường (phi truyền thống) dường như cũng đang phá hỏng các cơ chế thị trường cơ bản. NHTW Nhật Bản (BoJ) hiện đang sở hữu rất nhiều trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp và thậm chí cổ phiếu mà điều này ảnh hưởng đến thị trường tài chính. Sự “tới hạn” của các chính sách như vậy cũng đang ngày càng rõ.

BoJ hay NHTW châu Âu (ECB) đang mỏi mắt tìm thêm được những chứng khoán phù hợp để mua vào. Và không ai dám chắc việc tiếp tục cắt giảm lãi suất hoặc tung thêm các gói nới lỏng định lượng sẽ tác động thế nào đến lãi suất thị trường, giá tài sản hay giá trị của các đồng tiền trong tương lai.

Củng cố niềm tin

Những vấn đề trên có thể là gợi ý để các nhà lãnh đạo toàn cầu tiến đến một sự đồng thuận mới. Đó là việc các chính phủ cần nhân cơ hội này sử dụng mạnh hơn các kích thích tài khóa. Tuy nhiên, trong bối cảnh nhiều nền kinh tế phát triển đã ở trong tình trạng thâm hụt ngân sách lớn thì việc sử dụng chi tiêu chính phủ để hỗ trợ cầu tiêu dùng cần phải đảm bảo duy trì hiệu quả.

Điều này có nghĩa là, nếu lúc này tăng đầu tư cho một dự án cơ sở hạ tầng, thì ảnh hưởng lâu dài lại phụ thuộc vào dự án cụ thể đó. Bởi việc đầu tư của chính phủ với lãi suất vốn vay rất thấp hiện nay không có nghĩa là khoản chi tiêu này sẽ chắc chắn tạo ra lợi nhuận cao trong tương lai. Mối nguy hiểm ở đây là, nguồn vốn có thể sẽ gắn chặt với những tài sản kém hiệu quả.

Hơn nữa, hiệu ứng từ tăng chi tiêu chính phủ cần đảm bảo đủ mạnh và phù hợp với chu kỳ tăng trưởng của nền kinh tế, qua đó giúp tăng thu nhập và việc làm. Bởi nếu không thì ngay cả khi những chi tiêu đó mang lại lợi ích cho xã hội nhưng nó cũng khiến sự thịnh vượng của nền kinh tế bị giảm đi trong dài hạn.

Cho đến lúc này, niềm tin của thị trường đối với các nhà hoạch định chính sách có vẻ không chắc chắn. Các thông điệp truyền thông lẫn lộn, thậm chí mâu thuẫn; chiến lược thường xuyên thay đổi; chính sách bất nhất hay các dự báo thiếu chính xác đang là những yếu tố khiến niềm tin suy giảm. Nhưng dù thế nào thì việc phải có những chính sách để hỗ trợ thị trường vẫn là yêu cầu đặt ra.

Việc rút bỏ hoặc giảm hỗ trợ của NHTW có thể gây ra những thiệt hại đáng kể cho những khoản đầu tư đã có cũng như có thể khiến giá trị tài sản giảm mạnh. Những biến động gần đây trong lãi suất trái phiếu, như đã gây thiệt hại tới 15% cho những chứng khoán dài hạn là dẫn chứng cho thấy những tính toán chính sách sai lầm có thể kích hoạt một sự xáo trộn lớn trên thị trường tài chính.

Giới phân tích cho rằng, các nhà hoạch định chính sách toàn cầu thực ra đã để lỡ mất cơ hội tốt nhất để thoát khỏi tình trạng khó xử hiện nay từ vài năm trước đây ngay sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Đáng lẽ sau thời điểm đó, các nhà chức trách nên từ bỏ tăng trưởng dựa vào nợ và đầu tư, cải cách cấu trúc kinh tế và giải quyết các mất cân đối toàn cầu.

Khi triển khai những công việc như vậy, có thể tăng trưởng sẽ suy giảm mạnh, công việc làm bị ảnh hưởng, người dân bị tổn thương. Nhưng nó sẽ đặt nền móng cho sự phục hồi mạnh mẽ và bền vững hơn về sau này. Còn với cách cố gắng để ngăn chặn cơn đau xảy ra thì các nhà lãnh đạo chỉ tạo ra một cơn đau đầu lớn hơn cho chính họ.